Morgunblaðið - 05.01.1949, Blaðsíða 12

12
M O RGV /V B L AÐ IÐ
Miðvikudagur 5. janúar 1949
Frakkar eiga þriðja stærsta orkuver i heimi
EIN MESTA áætlun Frakka er
nú orðin að veruleika. Hinn 19.
janúar s.l. var Génissiat-virkj-
unin, á ofanverðu Rhóne-fljót-
inu, 23 km frá landamærum
Svisslands opnuð, þ. e. a. s. að
fljótinu var hleypt í sinn fyrri
farveg, en því hafði verið snú-
ið í annan farveg í þau 7 ár,
er byggingin stóð yfir. Hjer
með er unninn glæsilegur sig-
ur, sem er mikilvirkur þáttur
í áætlun Frakka um fjárhags-
lega viðreisn landsins. Næst á
eftir Hoover-virkjuninni í Colo
rado og orkuveri Rússa við
Dniepr, er orkuverið við Genss-
iat nú stærsta rafvirkjun í
heimi.
Saga þessa risavaxna fyrir-
tækis er viðburðarík. Er hún
þó aðeins fyrsti áfanginn í enn
stórkostlegri framkvæmdum,
sem sje hagnýtingu Rhóne-
fljótsins á þennan hátt: sem
siglingaleið, til áveitu og sem
orkugjafa. Hugmyndin er meira
en 100 ára gömul, en á árinu
byggja 6 óvenjulega stór kerfi,
miðað við í Evrópu, með árlegri
framleiðslu 1 miljards 800 milj.
kwst., en jafnmikið magn er
með öllu óþekt í Evrópu, og
hefir sjaldan verið farið fram
úr því annars staðar í heim-
inum.
Undirbúningsstarfið, en því
var lokið 1940, var í því fólgið
að þurka farveginn og komast
niður á undirstöðuklettinn. —
Þetta verk.var mjög erfitt við-
fangs vegna hins mikla vatns-
þunga í fljótinu, jafnvel á því
tímabili, þegar það er vatns-
minst. Við það bætist hið þykka
lag af leðju, er safnast hafði í
farveg fljótsins um aldaraðir,
meira en 25 metra þykt. Það
eru meira en hálf miljón rúm-
metrar af mold, er þurfti að
flytja burtu. Loks þurfti, til
þess að snúa fljótinu úr far-
veginum, að grafa tvær risa-
vaxnar neðanjarðarpípur, 85
ferm. að vídd. Ollu þessu var
þó lokið í apríl 1939.
1933 var henni hrint í fram-
kvæmd af „Compagnie Nation-
ale du Rhóne“. Hjer er í fyrsta
lagi um að ræða að gera skip-
gengt fljót, erfitt viðureignar
og allsstaðar mjög straumhart.
Að þessu loknu getur Rhóne,
ásamt skurðinum milli Rhóne
og Rínar og Rín sjálfri, myndað
mikla samgönguleið milli Norð-
ursjávar og Miðjarðarhafs, og
þannig verður hægt að komast
hjá hinni löngu siglingu suður
fyrir Gibraltar. Hjer er einnig
um að ræða að hagnýta hinar
mörgu stíflur, sem nauðsynlegt
mun verða að byggja, til orku-
framleiðslu fyrir 18 rafstöðvar,
er mun geta framleitt árlega
meira en 4 miljarða kw. stunda.
Með tilliti til núverandi ástands
í fjárhagsmálum Frakka, bætti
fjelagið fyrst úr þeirri þörf, er
brýnust var, að framleiða raf-
magn. Og byrjunin var bygg-
jng orkuversins við Génissiat.
Þegar í bypjun ársins 1935,
settist flokkur verkfræðinga að
í Génissiat^Þar voru fyrir hendi
öll skilyrði til að byggja mikið
orkuver: undirstöðukletturinn
er nú heppilegri bergtegund, á
hægri bakka fljótsins er stóð
sljetta, þar sem hægt er að
koma upp mikíum smíðastöðv-
um, vatnsmagpið er mikið: 400
rúmmetrar á sekundu, en það
magn fimmfafdast, ef fliótið er
í vexti.
Þar sem h*gt er að fá fram
65 metra háan foss, átti að vera
kleift að ná heildarmagninu
400,444 kwst. með því að
Þegar til sjálfra bygginga-
framkvæmdanna kom, olli stríð
ið erfiðleikum.
Er vopnahlje var samþ. 1940
var látið flæða yfir smíðastöðv-
arnar, eftir skipun frá hernað-
aryfirvöldunum, en starfsmönn
um tókst þó til allrar hamingju
að bjarga mestum hluta vinnu-
tækjanna. Enda var fljótt hægt
að ná þangað, sem komið var
1940.
Eftir hernám Suður-Frakk-
lands skildu Þjóðverjar fljótt,
að orkuverið við Génissiat hefði
enga hernaðarlega þýðingu fyr-
ir þá. Þeir fluttu því til ann-
ara verksmiðja mörg hundruð
tonn af efni, og það var með
herkjum, að „Compagnie Nati-
onale du Rhóne“ fekk að halda
nokkrum fjölda verkamanna á
smiðastöðvunum.
Starfsfólki fjelagsins tókst þó
með mikilli áhættu, að leyna
fyrir rannsóknum Þjóðverja
vjelum og efni, sem áttu eftir
að verða dýrmæt seinna meir.
Þannig var undir eins, er land-
ið var frjálst orðið, hægt að taka
í notkun kopar úr heilum rafal,
er hafði verið fluttur og falinn
í stöðinni.
Sambandið milli starfsfólks
og verkstjóra fjelagsins og setu
liðs Þjóðverja átti enn eftir að
versna. í byrjun 1944 myrtu
Þjóðverjar 3 verkamenn á
sjálfri smíðastöðinni. Um 40
aðrir starfsmenn aðrir voru
teknir höndum og fluttir til
fangabúða og það lá einungis
fyrir einum þriðja þeirra að
Stýflan og orkuverið við
snúa aftur heim þaðan. Eftir
innrás bandamanna í Norman-
die varð Génissiat aðalbæki-
stöð og viðgerðarstöð frönsku
skæruliðanna í hjeraðinu. Tala
verkamanna minkaði mjög, svo
fáir voru eftir, og vinnan stöðv
aðist næstum, þar til í lok ’44,
er fjelagið gat aftur tekið við
vinnustöðinni, en nú var þar
ekkert efni, engir vörubílar,
engir varahlutir og fátt eitt af
starfsliði, og aðeins 50,000 rúm
metrar af járnsteypu voru end-
anlega komnir á sinn stað. En
brottflutningi á jarðveginum
var lokið (900.000 m3) og að
hálfu lokið við að grafa skol-
rennurnar, en þeirra hlutverk
er að skola burtu leir og leðju,
er safnast fyrir ofan við stífl-
una.
Steypuverkið var undir eins
hafið í stórum stíl, með öllum
þeim hraða, er vinnukraftur
(3500 manns að meðaltali) og
úthlutun hráefnis leyfði.
Sumarið 1946 voru steyptir
30,000 rúmmetrar, en það er
met í Frakklandi. Þessum hraða
var haldið, og í lok ársins 1947
var lokið við að steypa hina
1,237,000 rúmmetra, sem fóru
til stíflunnar og rafstöðvarinn-
ar, sem er rjett fyrir neðan
hana.
Til þess að auka oryggið, var
við Génissiat notuð „þunga-
stífla“ í stað ,,plötustíflu“, sem
hefir verið notuð við rafvirkj-
anir í Mið-Frakklandi. Stiflan
hvelfist með 500 metra radius.
Þar sem hún er hæst, er hún
104 metrar á hæð. Breiddin
(eða þyktin, ef vill) er 9 m
Génissist í Rhone-fljóti.
að ofan og 100 m að neðan, þar
með talin undirstaða verksmið-
junnar. Lengd stíflunnar að of-
an er 140 m. Þetta sements-
bákn, sem er treyst á báðum
bökkum fljótsins með hálfboga
mynduðum stöplum, á að stand
as þungann af 35 rúmmetra af
vatni, er safnast fyrir ofan stífl
una og myndar þar stöðuvatn,
23 km. langt, 150 metra breitt
og með 350 hektara vatnsflöt.
Vatnið úr þessu stöðuvatni fell-
ur við stífluna í 67 metra hæð,
rennur þar í gegnum hjól túr-
bínanna, og er því síðan slept
í farveg sinn.
Verksmiðjan, sem komið er
fyrir innan í stíflunni, í skjóli
fyrir loftárásum, er í 6 lóð-
rjettum hlutum, sem eru hver
ein Francis-túrbína, og fyrir of-
an hverja túrbínu er 15,000
volta rafall. Túrbínuhjólin eru
4,20 m í þvermál; ein túrbína
með tilheyrandi tækjum, vegur
nærri 1,000 tonn; einn rafall,
750 tonn. Var það mikið vanda-
mál, hvernig hægt væri að
flytja þá frá Suður-Frakklandi,
þar sem þeir voru bygðir, en
það var leyst af snild. Leiðsl-
urnar að túrbínunum eru 57
metrar að lengd og 5,75 í þver-
mál. Þær koma frá 6 móttöku-
þróm á framhlið stíflunnar. —
Hverri þró hlífa grindur, 15
m. háar, úr járnstöngum með
10 cm. millibili.
Framkvæmd þessa risavaxna
fyrirtækis er met í Evrópu og
frönskum iðnaði til mikils
sóma. Hvert hinna 65,000 kw.
kerfa gefur aðeins að litlu leyti
eftir stærsta orkuveri i Ame-

iiimtf iminiasiifiuMKai
Markús
Eftir Ed Dodd
lUimimiiimiimiiinmiiiiMiiMiiMiiouiiw
nm«u
GET 6ACK AS FAR AS.
YCJ CAN,„MARK ...WE/RE
ríku, Boulder Dam virkjuninni,
en kerfi hennar framleiða hvert
80,000 kw.
Génissiat mun sem sje hjeð-
an í frá geta framleitt 1,500
miljónir kw. stunda árlega, en
fyrir Frakkland er það jafn-
mikils virði og 3 miljónir tonna
af kolum; um 15 sinnum það
magn, sem borg á við Bordeaux
(um 254,000 íbúar) notar árlega
af kolum.
Enda gat M. Lacoste, iðnaðar-
og versíunarmálaráðherra, með
rjettu sagt í ræðu sinni, er hann
hjelt við opnun orkuversins:
„Mjer er mikil ánægja að
sjá slíkar framkvæmdir á tím-
um, er stjórnin gerir allt til
þess að vekja lánstraust ríkis-
ins og styrkja mynt landsins.
Það eru til menn, sem hafa ekki
fult traust á Frakklandi. Þeir
eru sekir, og þeim skjátlast. —
Hvernig getur þjóð, sem þrátt
fyrir alía erfiðleika hefir kom-
ið sliku verki í framkvæmd,
annað en áunnið sjer traust? -—
Þjóðin er að vinna sig upp. Það
minnir alla sanna Frakka á, að
Frakkland er á rjettri leið. —
Landið okkar lifir, það er land,
sem hefir mikla framtíð fyrir
sjer“.
Vfirlýsing
HR. RITSTJÓRI!
í blaði yðar í dag er frá því
skýrt, að jeg hafi í ræðu á
stúdentafundinum s.l. sunnu-
dag sagt, að „einu gilti, hverjir
fyrstir yrðu til að hernema Is-
land í ófriði, Rússar eða aðrir.
Ef rússneskur her kæmi hingað
fyrst, þá myndi hann fljótlega
verða flæmdur hjeðan.“ Það er
rangt, að jeg hafi sagt, að „einu
gilti, hverjir yrðu fyrstir til að
hernema ísland í ófriði.“ Jeg
sagði, að þótt rússneskur her
gerði tilraun til að hertaka land
ið í upphafi ófriðar, mætti telja
fullvíst, að hann gæti aldrei
haldið landinu, því að yfirráð-
um yfir íslandi gæti ekkert ríki
haldið nema það, sem rjeði á
hafinu umhverfis landið. Þetta
hlytu Rússar að gera sjer Ijóst,
og í því hlyti að felast sterk
von um að við slyppum við til-
raun til hertöku af hálfu Rússa.
Með þökk fyrir birtinguna.
4/1 ’49
Gylfi Þ. Gíslason.
— Rifkeppni
Frh. af bls. 7.
Stjórn Norræna iðnsambands
ins skipar norrænu dómnefnd
ina. Ef dómnefndin telur enga
móttekna ritgerð hæfa til 1.
eða 2. verðlauna, má hún skifta
verðlaununum öðruvísi en að
ofan getur, og er úrskurður
hennar bindandi. Iðnsambönd-
in eiga hinar verðlaunuðu rit-
gerðir og áskilja sjer rjett til
að kaupa ritgerðir, sem ekki fá
verðlaun, fyrir venjuleg rit-
laun.
Ritgerðirnar ber að senda
vjelritaðar í lokuðu umslagi,
með ákveðnu merki, og nafn
höfundar í öðru lokuðu umslagi
merktu eins, til Landssambands
iðnaðarmanna, Kirkjuhvoli,
Reykjavík, fyrir 1. apríl 1949.
— Farið þið nú langt inn í .hellinn. Við ætlum að sprengja I — Er allt í lagi, Markús?
jklettinn i mola.
Stjórn Landssambands
íðnaðarmanna.