Morgunblaðið - 23.03.1949, Blaðsíða 5

Miðvikuclagur 23. mars 1949-
MORGU IV BLAÐIÐ
6
Híunáa greln Wa!d. Höffding: ieg var fangi Mm:
dæmeEu
FÓLKIÐ, sem hafðist við í
Brandenborgarfangelsinu árið
1946, var mjög ólíkt því, sem jeg
hafði kynnst í’þeim fangelsum
og fangabúðum Rússa þar sem
jeg dvaldi helming ársins 1945.
Þar höfðu mest megnis verið
fyrverandi stríðsfarígar og
Starfsmenn Rússa. Þeir voru
einnig fjölmennir í Brar.den-
borgarfangelsinu — rússneskir
borgarar voru yfirleitt í meiri-
Wuta í ftllum þeim fangelsum,
sem jeg hafði kynni af — en
íauk þess voru þar fulltrúar frá
nær öllum Evrópulöndunum.
TREYSTA ILLA
LEPPRÍKJUNUM.
Einkum og sjerstaklega áttu
foandamenn Rússa, ,,alþýðulýð-
Veldin'1 í Austur-Evrópu, marga
'fulltrúa þarna. Þar voru Pól-
verjar, Tjekkar. Rúmenar,
Júgóslavar o. s. frv. Ætlunin
var í orði kveðnu að senda fólk
þetta til föðurlands síhs, þ. e.
a. s,- að afhenda það ríkislög-
reglunni þar, en einhvernveginn
Var það svo, að NKVD virtist
ekki treysta lögreglunni í neinu
þessara landa fyllilega. Það var
að minnsta kosti talið tryggara
að athuga fólk betta nánar, áð-
ur en það var sent áfram.
Megnið af fólki þessu, sem
,,senda átti heim“. kom frá
Vestur-Þýskalandi og löndum
Vestur-Evrópu, hvort sem um
var að ræða rússneska borgara,
ellegar borgara .alþýðulýðveld
anna“. Sumir höfðu komið af
iúsum vilja. Aðrir höfðu verið
afhentir rússneskum sendinefnd
um af stiórnum. viðkomandi
landa. Furðulegast var að þeir,
sem komið höfðu af frjálsum
vilja, höfðu einnig lent, í Brand-
enborgar-fangclsinu.
Þar var „Smersj“ — eða
íijósnardeild, undir stiórn nokk
urra NKVD-liðsforingja, eins
og í öllum öðruní fangelsum og
fangabúðum Rússa.
Eftir því. sem fangarnir
tjáðu mjer, þá gengu þessir
NKVD-liðsíoringjar út frá
því, eins og hverjum öðrum
1 sjálfsögðum hlut við yfir-
heyrlsluvnnr, enginn mað-
ur með fulln v<tj æskti þess
af frjálsum vilja. að snúa aft
1 ur hcim til hins „sosialistiska
' föðurlamls“. Ef einhver l.iet í
Ijós ósk í þá átt. hlaut eitt-
hvað grunsamlegt að búa und-
ir því. Viðkomandi hlaut þá
að vera á vegum erlendrar
1 Ieyniþjónustu, sem vildi fá
1 hann til þess að njósna fyrir
sig í Rússlandi eða einhverju
af „alþýðulýðveldunum“.
ÖRLÖG BALTNESKU
ÞJÓÐANNA.
I hinum stóru ..hcimsend-
Sngar-búðum“ í Zeithain hafði
starfsemi NKVD á sjer blæ
fjöldaframlsiðslunnar. Fólkið,
sem fór um búðir þessar, skifti
hundruðum þúsunda, og óger-
legt reyr.dist bví að yfirheyra
hvern einstakling. Deildir
NKVD í Rúsflandi urðu að sjá
um slíkt. Öðru máli gegndi um
,,Smersj“-deildina í Branden-
borgarfangelsinu. Þar var hver
maður yfirheyrður af stakri
kffini heilvita m
viija
tll Sovjet Rúss
nákvæmni. Það var nægur tími
til þess, því að hver fangi dvald
ist þar sjaldan skemur en sex
mánuði.
Aðstaða þeirra, sem komu frá
svæðum þeim, er Rússar höfðu
innlimað þegar árið 1939 og
1940 samkvæmt samningnum
milli Hitlers og Stalins, var
sjerstaklega ömurleg. Fólk frá
Austur-Póllandi, Rúmeníu og
baltnesku löndunum þremur
átti heima í þessum hópi og
það hafði allt orðið að rússnesk-
um ríkisborgurum 1939 og
1940. um leið og Rússar inn-
limuðu landssvæði þau, er það
bjó á.
Þjóðverjarnir höfðu neytt
margt af fólki þessu til þess að
flytjast vestur á bóginr., og all-
margt hafði seinna flú.ð undan
Rauða h.ernum. Fvrst eftir að
stríðinu lauk, hafði það verið
hikandi við að halda aftur heim
á leið — af skiljanlegum ástæð-
um. En loks hafði þráin eftir
heimilinu og ættingjunum orð-
ið öllu öðru yfirsterkari. Rúss-
neskar sendinefndir í Vestur-
Evrópu lofuðu því einnig, að
það skyldi fá ókeypis ferð heim,
og næga atvinnu, þegar þangað
væri komið, og ef þörf gerðist,
skyldi því hjáipað til þess að
finna fjölskyldur sínar.
I stað þess að fá ókeypis
fcrð heim hafnaði fólk þetta
á bak við múra Brandenborg
arfangelsisins Þegar þangað
var komið var það fvrst
minnt á, að það hefði orðið
að rússneskum ríkisborgur-
um, þegar árið 1939 eða
1940. Það beyrði undir hina
bina frægu 58. gr. rússnesku
hegningarlaganna, að hika
við það að snúa áfíur heim
til sín — en sú grein fjallaði
um föðurlandssvik. Vegna
sjerstakrar og einstakrar vel
vildar aif hálfu rússneskra
yfirvalda, ætti samt að gefa
því kost á að mæta fyrir
rjetti.
NKVD tók síðan þá ákvörð-
un, að senda fólk þetta í vinnu-
flokka til Norður-Rússlands,
Síberíu eða Mið-Asíu •— og þar
með hafði það glatað allri von
um að sjá nokkru sinni fjöl-
skyldu sína eða sitt „frelsaða
föðurland“.
IIUGARFAR RÚSSANS.
I fangelsinu hjá okkur voru
nokkur hundruð Lett;<r. Það
var mest megnis ungt fólk, sem
hafði látið blekkjast af fagur-
gala hinna rússnesku sendi-
nefnda og yfirgefið flóttamanna
búðirnar í Vestur-Þýskalandi
til þess að halda heim á leið.
En í þess stað höfðu þessir ungu
Lettar rllir lent í Brnadenborg-
. arfangelsinu. Sá orðrómur eakk
í fangelsinu, að í stað þess að
senda þá í vinnuflokka, þá væri
ætlunin að senda þá til Lett-
lands, þar sem þeir ættu að
vinna að ýmsum byggingafram
kvæmdum. Jeg veit ekki, hvort
þessi orðrómur hafði við rök að
styðjast, eða hvort honum var
komið af stað til þess að hug-'
hreysta þetta unga fólk. Margt
af því ljet hins vegar í ijós sár
vonbrigði yfir því, að hafa lát-
ið leika á. sig á þennan hátt,
-— yfir því, að hafa þannig lát-
ið svifta sig írelsinu „aðeins
vegna eigin heimsku“, eins og
þeir sögðu við mig.
Einn góðan veðurdag voru
Lettarnir eirinig fluttir brott í
stórum flutríingavögnum, með
járnhlerum fyrir gluggunum —
enginn vissi hvert.
Eins og fyrr segir kenndi
margra grasa í Brandenborgar-
fangelsinu. Þar voru ekki ein-
ast.a menn af mörgum þjóð-
flokkum. heldur voru þar full-
trúar flestra starfsgreina þjóð-
fjelagsins. Klefinn, þar . sem
mjer var holað niður, var kall-
aður ,,menntamanna-ldefinn“.
Þeir, sem.þar bjuggu — venju-
lega 8—12 menn — voru lækn-
ar, verkfræðingar, blaðamenn,
leikarar, kennarar o. s. frv. Af
daglegri umgengni minni við
þessa menn fjekk jeg agætt tæki
færi til þess að skyggnast inn í
hið nær óskiljanlega hugarfar,
sem einkennir rússneska borg-
ara.
MENNTUN ER HÆTTULEG
í RÚSSLANDI.
Jeg man greinilega eftir sam-
tölum mínum við ungan lækni.
Hann var bóndasonur og heyrði
því til einni af hinum nýrri
stjettum þjóðfjelagsins. Hann
var ósvikinn sonur hins kom-
múnistiska Rússlands, bæði
vegna aldurs og uppeldis. Hann
lýsti stöðugt yfir því, að hann
væri sanntrúaður kommúnisti,
sem væri sannfærður um yfir-
burði hinnar rússensku menn-
ingar og hins rússneska st.iórn-
arfars. Þess vegna fannst mjer
mjög athyglisvert þegar hann
sagði einhverju sinni — senni-
lega óvart:
„En hvað jeg hefi verið
mikill bjáni að ganga menta-
veginn! Ef jeg hefði verið
bóndi eða verkamaður, hefði
líf mitt í Rússlandi orðið
miklu hamingjuríkara!“
Líklega hefir hann átt við á-
standið í Brandenborgarfang-
elsinu.-Því var þannig háttað,
að mentamenn fengu miklu
verri útreið hjá NKVD en ó-
mentaðir menn, eins og >t. d.
bændur eða rerkamenn. — Það
var litið svo á, að þeir væru
ekki eins hættulegir á sviði
stjórnmáianna. Sá. sem hlotið
hafði góða mentun var alltaf
grunaður um græsku fyrirfram
— einkum og sjerstaklega ef
hann hafði kynst lifnaðarhátt-
um og menningu hinna vest-
rænu þjóða.
Enn þá athyglisverðara er
samt, að í orðum unga lækn-
isins speglaðist sú síaðreynd.
að' ómérttaður verkamaður
eða bóndi í Rússlandi, sem
er með öllu ókunnugur stjórn
málum og andlegu freísi og
hefir engan áhuga á slíku,
getur lifað þar mun betra lífi
en mentamaðurinn, sem hlýt
ur að skynja hina gífurlegu
andíegu kúgun stjettar sinn-
ar. enda þótt hann sje trúr og
dyggur þegn kommúnistarík
isins. Þess vegna eigá
„útrýmingarnar“, sem ein-
kennandi eru fyrir hið kom-
múnistiska stjórnarfar, sjer
einkum stað méðal mennta-
manna. .
Læknirinn kunningi minn,
sagði einnig annað, sem var
einkennandi fyrir hina ýktu
,,-sovjet-förðurlandsást“. sem
alt þjóðlífið hefir verið gegn-
sýrt af, frá bví á styrjaldsr-
árunum. Við höfðum lengi rætt
um muninn á alþýðutrvgging-
um og fátækrastyrk í Rúss-
landi og hinum vestrænu lönd-
um. þegar loks læknirinn
sagði‘:
„Jæja, jafnvel þó að þetta
kynni að.vera eitthvað betra
f auðvaldsríkjunum en hjá
okkur, þá myndi jeg. sem
rússneskur borgari. aldrei
viðurkenna það“.
ÖRLÖG ÞEIRRA. SEM SENDA
ÁTTI ,.HEIM“.
Það voru margar leiðir; sem
lágu til fangelsisins í Branden-
borg. En þeir sem látnir voru
lausir þaðan. gátu í raun rjettri
aðeins farið þrjár leiðir. þ. e. a.
s„ ef þeir komu úr „heimsend-
íngarbúðunum“.
Þeim, sem tekist hafði að fá
uppreisn æru sinnar við yfir-
heyrslurnar. þeir voru settir í
,heimsendingarbúðir“, skammt
frá fangelsinu Til aðgreiningar
1 frá venjulegum fangabúðum,
Jvoru þær kallaðar ..búðir fyrir
jóbreytta borgara“. •—- í orði
, kveðnu áttu þeir. sem látnir
ivoru lausir þaðan. áð fá að fara
frjálsir ferða'sinna, heim til
Rússlands.
Samt brá svo undarlega
við. að fólk þetta, er „látið
hafði verið Iaust“, var
geymt í búðurn, sem umgirt-
ar voru gaddavír og siðan
var það fíutt áleiðis til Rúss-
lands. í lokuðutn flutninga-
vörnum. scm var vandlega
I .
i gæít af vopnuðum mönnum,
a. m. k. á leiðinni Hffi Þýska-
land og Pólland. Allar flójttn-
tilraunir voru því tilgangs-
lausar með öllu.
Það voru um það foil 20% af
þeirrí, er dvöldu, í „Blok III",
sem voru svo ,,heppnir“, að
vera .Játnir lausir" á þerrnan
hátt.
Þeir. sem grunaðir voru um
alvarleg afbrot, sem og þeir,
er áttu að mæta fyrir hernaðar-
dómstóli, áttu heima í öðrum
hópnum. A mjög „einfaldan1*
hátt, sem jeg hefi áður lýst,
dæmdi hernaðardómstóiliím
menn þessa í 5—25 ára nauð-
ungarvinnu. 10—15% áttu
heima í þessum hóp.
BRENNIMERKTIR
ALLA ÆVI
Megnið af föngunum, 6.5—
70',. sem ekki höfðu gert sig
seka um alvarleg afbrot og ekki
var hægt. að ákæra formlega,
gat átt von á því, að þurfa að
eyða því, sem eítir var ævunnar
í ,.vinnuflokkum“
Þessir vinnuflokkar eru flest-
ir í aískektum hjeruðum Rúss-
lands, þar'sem verið er að vinna
að miklum framkvæmdum s. s.
nýjum járnbrautum, stór-
um iðjuverum o s. frv. Rúss-
arnir fá á þann hátt ódýran
vinnukraft við þessar frám-
kvæmdir sínar.
Fangar þeir, sem hjekna
eiga í þessum hópi, eru aWi’ei
dæmdir af neinnm dómsWii,
þeim er aldrei tilkynnt neitt
lun það, hvað þeir hafi til
saka unnið og þeim er aWi’fii
sagt neitt um það, hve len{<i
þeím er ætlað að dvglja í
þessum vinnuflokkum.
Þeim er sagt. að þeir muni
fá að starfa við það, sem þeim
hentar best og við þá sjergrein,
sem þeir eru mentaðir í, ef ein-
hver er. Ennfremur að þeir
muni fá greidd laun samkvæmt
taxta þeim. er gildi á hverjum
stað —en þeir muni þó aðí'i.ns
fá nokkurn hluta launa sinna
greiddan jafnharðan í pening-
um.
Það versta við örlög þau, er
þetta óhamingjusama fólk á í
vændum er að það er brenni-
merkt. alla ævi þó að þa?i losni
einhvern tíma úr vinnufl.okk-
unum. Því er bannað að setjast
að í landamærahjeröðum Rúss-
lands (baltnesku löndin eru
talin þar með), sem og í öllum
stærri borgum, það fær ekkj a'ð
vinna neitt það, er varðar vopna
framleiðsluna o. s. frv.
Auk þess er það cinnig
föst regla, að svifta að fuilu
og öllu í sundur böndum
þeim, er tengja emstakling-
inn við fjölskyldi hans, —
eiginmanninn við konu sina
og mæður við börn sín — A
þetta við um allar ráðslafcm-
ir NKVD, og að því leyti á
sú stofnun engan sinn Mka.
En ekki veit jeg, hvorí fejer
er um takmarkalausa grimcl
— ellegar takmarkalamst
kærulevsi að ræða.
(Útcráfurjettur Wald Hoffaing
og Morgunblaðsins. Eftirprent
un bönnuð).