Morgunblaðið - 12.03.1950, Page 6

6
M ORGUN BLAÐIÐ
Sunnudagur 12. mars 1950.
Miklar þrengingar þjóðarinnar ef viðreisnar
tillögurnar verða ekki samþykktar
Álsyrgðina bera þeir, sem hindra framgong þeirra
Gengislækkunarleiðin
valin
fÞá ætla jeg að víkja í fáum
orðum að tillögum þeim, sem
fjjrir liggja.
Aðalatriðið er það, að geng-
isíækkunarleiðin er valin, en
ekki aðrar leiðir,' sem þarna
kæmi til greina. Það er um all-
verulega gengislækkun að
ræða, rúm 42%, sem þýðir 74%
hækkun á verði erlends gjald-
eyris. Jeg mun sjerstaklega
ræða þetta frá hagsmunasjón-
armiði launafólks hjer og skal
þá geta þess, sem ýmsum mun
kúnnugt, að gert er ráð fyrir
því, að sú verðhækkun, sem
verður vegna gengislækkunar-
innar, verði bætt launþegunum
upp að fullu, þegar frá líður, í
því formi, að þeir fá hækkuð
laun, sem því svarar. Um leið
er gerð sú breyting á vísitölu-
Útreikningnum, að í stað þess
að miða vísitölugrundvöllinn
vrð 1939 þá er hann miðaður
við daginn í dag. Þetta er að-
eihs formsatriði, hvað snertir
vísitöluútrerkninginn, en breyt-
ir engu í sjálfu sjer um verð-
lag, kaupgjald eða annað slíkt.
Ennfremur er gert ráð fyrir
því, að reiknað verði með nýju
húsaleigunni í stað gömlu húsa-
leigunnar, og reiknað yrði með
kjötinu óniðurgreiddu eða kjöt-
styrkurinn ekki dreginn frá.
Þetta er aðeins gert til þess að
sníða af vísitölunni verstu van-
kantana, sem nú eru á henni,
og er það gert með tilliti til þess
að ef fara á að nota vísi-
töluna til þess að greiða
laun eftir því, þ áer auðvitað
nauðsynlegt að hún sje rjett.
— Að sjálfsögðu gæti
sje rjett. Að sjálfsögðu gæti
verið æskilegt að gera á henni
einhverjar fleiri leiðrjettingar.
Hjer er aðeins um aukaatriði að
ræða, sem breytingatillögur
kunna að koma fram um, og jeg
álít að það mundi ekki spilla
frumvarpinu neitt, þó þær yrðu
að einhverju leyti teknar til
greina.
Launabreytingar
Annars er gert ráð fyrir því,
að vísitöluhækkunin verði þann
-ig, að þrjá fyrstu mánuðina
verði greidd uppbót, ef verð-
hækkunin r.emur minnst 5%,
en þá verður sú verðhækkun
bætt upp að fullu. Það er gert
ráð fyrir því, að eftir þrjá
mánuði vf ’-ði hækkun vegna
gengislækkunarinnar komin
nokkurn veginn að fullu fram.
Skyldu þó verða frekari verð-
hækkanir bá er það bætt upp
eftir sex mánuði og síðan á
uppbótin að standa óbreytt í
sex mánuði, en hækka svo aftur
til samræmis við vísitölu. Að
því búnu er gert ráð fyrir, að
þetta fyrirkomulag falli niður,
enda er gert ráð fyrir því að þá
verði komið á nokkurn veginn
endanlegU jafnvægi. Er þannig
gert ráð fyrir því að verðhækk-
anir vegna gengislækkunarinn-
íslendingar verða að velja
skynsamlegustu úrræðin
Ræða Ólafs BJörnssonar prófessors á sfúd-
enfafundinum í Lisfamannaskálanum
— Síðari hluti
ar verði bættar upp að fullu.
Hins vegar er ekki gert ráð
fyrir því, að verðhækkanir, sem
aðeins verða vegna þess, að
kaupgjald launþeganna hefur
hækkað, verði bættar. Þannig
að verði t. d. í haust verð-
hækkun á landbúnaðarvörum,
vegna þess að kaup bóndans
hefur verið hækkað til sam-
ræmis við kaup verkamanns-
ins, þá er ekki gert ráð fyrir
uppbótum á því, og þetta er
aðeins gert til þess að forðast
áframhaldandi skrúfugang, því
að ef það væri þannig, að menn
ættu í rauninni að fá uppbætur
til samræmis við sjálfa sig, þá
mundi það auðvitað halda á-
fram í það endalausa.
Samningarjettur fagfjelag-
anna er ekki skertur, hins veg-
ar er gert ráð fyrir því, að ef
um grunnkaupshækkanir verði
að ræða eða kauphækkanir aðr-
ar en þær, sem þessi lög gera
ráð fyrir á tímabilinu, þá fá
fagfjelögin auðvitað þær kaup
-hækkanir, sem þau þannig
hafa samið um, en þá fá þau
ekki hækkun samkvæmt þess-
um lögum.
Gengisskráning framvegis
Ennfremur er gert ráð fyrir
því, að gengisskráning verði
framvegis í höndum ríkisstjórn
-arinnar og Landsbankans,
þannig að það þurfi ekki sam-
þykki Alþingis til gengislækk-
unar. Slíkt fyrirkomulag er
efalaust hagkvæmara heldur en
það sem nú er, og jeg tel að
það sje ekki ólýðræðislegt með
tilliti til þess, að sú ríkisstjórní
sem með völd fer, hver sem hún
er mundi varla taka slíkt skref
án þess að hafa samþykki þing-
meirihluta fyrir því.
Þá ætla jeg stuttlega að minn
-ast á gagnrýni, sem fram hefur
komið og líklegt er að fram
muni koma á þessu frumvarpi.
Verslunarmálin
Sumir kunna nú að benda á
það, sem jeg álít vera algerlega
rangt, að með þessu væri ekki
ráðin bót á verslunarmálunum,
því að undirstaðan að þessum
ráðstöfunum og það höfuðsjón-
armið, sem einmitt liggur þeim
að baki, er þetta, að með þessu
eru skapaðir möguleikar fyrir
frjálsri verslun.
Frá sjónarmiði þjóðarbúsins
er það kannske eitthvað þýð-
ingarmesta atriðið, að gera naegi
sem hagkvæmust innkaup á út-
lendum vörum. Að útlendar
vörur eru keyptar inn með t. d.
5% lægra verði heldur en áður
var, mundi skapa þjöðarbúinu
sama hagnað eins og t. d. ef út-
flutningurinn mundi aukast um
5%. Það er því mjög þýðing-
armikið atriði, að þessi inn-
kaup verði sem hagkvæmast
gerð. Ef um höft er að ræða,
þá er auðvitað engin sjerstök
hvöt hjá þeim, sem innkaupin
annast, að gera hagkvæm inn-
kaup. Aðalhagsmunamál þeirra
verður að fá sem stærstan kvóta
hjá innflutningsyfirvöldunum,
og getur þetta meira að segja
verið þannig, að það sje „þeim
beinlínis í hag að gera þessi inn-
kaup sem óhagkvæmust.
Sje verslunin aftur frjáls,
hljóta það að verða þeir, sem
hagkvæmustu innkaupin gera,
sem að innkaupunum sitja. Ef
við tökum t. d. ástand eins og
var fyrir 1930, en það er svo
langt aftur í títnann, að megin-
hluti þess fólks, sem hjer er
inni, man sennilega ekki þá
gömlu góðu daga. Þá var það
þannig, að það var hægt að fara
beint í Landsbankann og fylla
þar út eyðublað og eftir 10 mín-
útur fjekk maður afgreiddan
tjekk á útlendan banka. Ef
mönnum fannst heildsalarnir
og aðrir þeir, sem versluðu með
útlenda vöru, selja hana of háu
verði, þá gátu menn bara keypt
það inn"sjálfir. Ef fyrirkomu-
lagið er þannig, þá hlýtur það
alltaf að halda álagningarmögu-
leikanum innan þröngra tak-
marka, og jeg er sannfærður
um, að þetta er bókstaflega eina
leiðin, sem kemur að gagni til
þess að tryggja hóflega álagn-
ingu.
Húsnæðismálin
Önnur gagnrýni, sem fram
kann að koma á þessu frum-
varpi og þeim tillögum, sem
hjer liggja fyrir, er sú, að hús-
næðismálin sjeu ekki tekin
þarna til meðferðar, svo sem
æskilegt væri. Við dr. Benja-
mín höfðum í huga að skrifa
um þessi mál, en af því varð nú
ekki, af því að við álitum, að
þetta snerti ekki þau þýðing-
armestu vandamál sem um væri
að ræða, en þó tel jeg, að fram-
kvæmd á þessum tillögum
mundi vera nokkurt spor í þá
átt að ráða bót á húsnæðis-
vandræðunum. Aðalástæðan til
húsnæðisvandræðanna hjer í
Reykjavík er auðvitað að-
streymi fólks annars staðar frá.
Sjeu sköpuð betri lífskjör úti á
landinu, í sjávarþorpunum og
fram eftir þeim götunum, þá
mætti nokkuð draga úr þeim
fólksflutningum. í öðru lagi má
benda á það, að bankarnir
mundu með þessu losna við
þann bagga, sem þeir hafa, af
því að standa undir halla-
rekstri sjávarútvegsins, hallan-
um hjá ríkinu og fram eftir
þeim götunum, þannig að það
ætti eitthvað að geta rýmkað
um þau lán, sem veitt éru til
húsabygginga.
Sumir telja, að einfaldasta
lausnin á þessu sje sú, að lög-
bjóða svo og svo mikla lækkun
á húsaleigunni. Gallinn er bara
sá, að málið er ekki svo ein-
falt, að það sje hægt að fara
þessa leið. Jeg man eftir því, að
jeg hlustaði á útvarpsumræður
um dýrtíðarlögin frá 1947—48.
Þar var eitt ákvæðið það, að
húsaleigan ætti að lækka um
10%. Jeg man, að einn þeirra
stjórnmálamanna, sem þátt tók
í þessum umræðum, Brynjólfur
Bjarnason, sagði um þetta at-
riði, sem er í rauninni alveg
laukrjett, að það mætti að vísu
setja lög um það, að húsaleigan
eigi að lækka um 10%. En fólk
væri bara ekkert bættara með
því, þar sem engin tök væru á
að framfylgja þessu. Það sama
gildir enn þann dag í dag, það
er hægt að lækka húsaleiguna
svo og svo mikið á pappírnum,
en því verður ekki framfylgt.
Húseigendur hafa alla mögu-
leika á að koma sjer undan
þessu, og þá komum við aftur
að því sama, sem jeg sagði áð
an, um verðlagseftirlitið, að það
er ekki hægt að halda verðlagi,
hvorki á húsaleigu eða öðru,
sem er í algeru misræmi við
þau markaðsskilyrði, sem fyrir
hendi eru.
Reynslan verður svo að leiða
í ljós, hver afdrif þetta frum-
varp fær. Jeg er sannfærður um
það og jeg mundi ekki hafa
staðið að þessum tillögum, ef
svo væri ekki, að þessar leiðir,
sem hjer er um að ræða, eru án
efa þær, sem hagkvæmastar eru
frá hagsmunasjónarmiði launa
fólks, þ. e. a. s. í aðalatriðum.
Með þessu er ekki sagt, að á
þeim megi ekki gera eina eða
aðra lagfæringu, og launafólk
ætti að gera sjer það ljóst, að
það hefur þann pólitíska styrk,
að það ætti að vera vandalaust
fyrir launþegasamtökin að
knýja fram eina eða aðra breyt-
ingu á þessum lögúm. sðeins ef
þau gera sjer sjálf ljóst, hvað
það er, sem þau vilja.
Nefnd skipuð af
Iaunþegasamtökunum
í samræmi við þetta, þá hef
jeg sem formaður B.S.R.B. snú-
ið mjer til forseta Alþýðusam-
bandsins í því skyni og því er-
indi verið tekið vel, að þessi
launþegasamtök skipuðu nefnd
fjögurra manna, tvo af hvorum,
sem ræddu sjerstaklega þær til-
lögur, sem fram koma í dýr-
tíðarmálunum á Alþingi og
skiluðu um það áliti frá hags-
munasjónarmiði launþega og
gerðu einhverjar þær tillögur,
sem til bóta horfðu. Jeg veit,
að slíkar tillögur, ef þær væru
vel undirbyggðar, myndu vera
Hklegar til þess að hafa mikil
áhrif.
Þeir menn, sem í þetta voru
valdir áf hálfu Bandalagsins,
hafa að vísu hvorugur átt sam-
leið með mjer í stjórnmálum,
flokkslega sjeð, en jeg dreg ekki
í efa, að þeir muni vinna það
starf, sem þeim hefur verið
falið, vel og í samræmi við
hagsmuni sinna samtaka. En í
rauninni eru þessar tillögur,
sem hjer eru fram bornar, ekki
nema aðeins fyrsta skrefið til
endanlegra viðreisnar. Mörg
önnur vandamál eru óleyst, þar
sem launþegarnir og launþega-
samtökin hafa mikilla hags-
muna að gseta, má þar t. d.
nefna skattalögin o. s. frv., sem
við dr. Benjamín fórum lítið út
í í okkar áliti, vegna þess að
við álítum, að lausn þeirra komi
fyrst til greina, sem seinna
skref í áttina til endanlegrar
viðreisnar í atvinnu- og fjár-
hagsmálum.
Breytingar á frumvarpnm
Hvort þetta frumvarp verður
að lögum eða ekki veit enginn
um, og sennilegt að á því yrðu
gerðar meiri eða minni breyt-
ingar. Við því er ekkert að
segja. Hvað ýms smáatriði á-
hrærir er sjálfsagt hægt að gera
þar ýmsar breytingar til bóta,
og aðrar þær breytingar, sem
fram kunna að vera bornar, eru
kannske ekki til bóta og ekki
sjérstaklega viðkomandi þess-
um málum, en það gerir ekkert
til, ef þær eru meinlausar og
spilla ekrki framgangi málsins,
Hættan liggur hins vegar í hinu
að á þessu verði gerðar breyt-
ingar, sem koma í bága við þær
grundvallarhugsanir, sem liggja
að baki þessum tillögum, og get
jeg ekki látið hjá líða að minn-
ast hjer á vissar tillögur, sem
fram hafa komið og snerta
verslunarmál. Það eru tillögur
! um það að lögákveða þann inn-
j flutningskvóta, sem tiltekin fyr
irtæki eigi að fá. Það er aðal-
jlega Sambandið, sem hjer er
um að ræða.
Tillaga, sem gengi í þá átt,
kæmi auðvitað mjög í bág við
andann í þessum tillögum, en
það sem fyrst og fremst fyrir
okkur vakti, var það að gefa
verslunina frjálsa. Það má
segja, að haftakerfið sje orðið
útfært til hins ýtrasta með því
að lögákveða, að tiltekin fyrir-
tæki fái svo og svo mikinn inn-
flutning. Það mætti þá líká
gjarnan ákveða það, að Harald-
ur Árnason ætti t. d. að fá 20%
af innflutningi af axlabönd-
um, Völundur 30% af innflutn-
Framhald á bls. 7