Morgunblaðið - 04.06.1950, Page 6

6
M O Rt-tl /V « LAfílfí
Sunnudagur 4. júní 1950
Ctg.: H.f. Árvakur, Reykjavfk.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórl: Valtýr Stefánsson (ábyrgCana.1
Frjettaritstjóri: íyar Guðmundsson.
iuglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ristjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Askriftargjald kr. 14.00 á mánuði, innanlands.
t lausasölu 60 aura eintakið. 85 aura með Lesbók.
Sjómannadagurinn
2 DAG halda íslenskir sjómenn hátíðisdag sinn, sjómanna-
daginn, hátíðlegan í þrettánda sinn. Nú eins og áður er
þessi dagur jafnframt viðhafnar- og minningardagur allrar
þjóðarinnar. Þá minnast íslendingar starfs sjómannastjettar
sinnar um leið og þeir heiðra minningu þeirra, sem fallið
ha'fa í baráttunni við Ægi.
Sjómannadagurinn er almennasti og vinsælasti stjctta-
dagur þessarar þjóðar. Hversvegna er hann það? Ástæður
þess eru fyrst og fremst tvær. íslendingar eru eyþjóð. Þeir
eiga meira komið undir sjósókn og siglingum en flestar
aðrar þjóðir. Útflutningsframleiðsla þeirra er nær eingöngu
sjávarafurðir. Öll afkoma þjóðarinnar veltur þessvegna á
því starfi, sem unnið er á sjónum. Flestir landsmenn eiga
þar ættingja og vini.
Hin ástæðan er sú að yfir hátíðahöldum og hugsjón sjó-
mannadagsins hvílir frjálslyndari blær en nokkrum öðr-
v.m stjettardegi. Samtökin um hátíðisdag sjómanna hafa
ekki látið draga sig í pólitíska dilka. Þau eru öllum óháð.
Yfir þeim blaktir aðeins isienski fáninn og merki hinna
einstöku stjettasamtaka sjómanna.
Þessi staðreynd á sinn ríka þátt í vinsældum sjómanna-
cagsins og áhrifum hans meðal þjóðarinnar.
Ef að litast er um í dag og athugað, hvernig aðstaða ís-
lenskra sjómanna er, verður það auðsætt, að hún hefur
breytst mjög til batnaðar hin síðari ár. Tækin til sjósókn-
ar og siglinga hafa orðið stórum fullkomnari en áður.
Fiskiskipunum hefur fjölgað, bæði vjelbátum og botn-
vörpuskipum og allur aðbúnaður um borð í þeim gjör-
breytst til batnaðar. Verslunarflotinn hefur stóraukist og
er óhætt að fullyrða að hin nýju skip hans standi ekki að
baki því sem fullkomnast er um öryggi og aðbúnað meðal
annara þjóða. Eru íslendingar nú komnir nálægt því að
vera sjálfum sjer nógir um skipakost til þess að annast alla
úutninga til og írá landinu. Verður það að teljast stórt og
mikilvægt framfaraspor.
Allt eru þetta gleðilegar staðreyndir, sem öll þjóðin ósk-
ar sjómönnum sínum og sjálfri sjer til hamingju með. Góð
og íullkomin tæki, öryggi og góður aðbúnaður, eru frum-
skilyrði þess að starfið á sjónum beri þann árangur, sem að
er stefnt og þjóðarnauðsyn krefur.
Þrátt fyrir það er það ekki nóg að eiga góð og fullkom-
in skip. Það þarf meira til. Það þarf að vera hægt að gera
þessi skip út á heilbrigðum grundvelli, þannig, að þau geti
dregið þau verðmæti í þjóðarbúið, sem skapa landsmönn-
v.m mannsæmandi lífskjör.
Sú hætta hefur um skeið vofað yfir íslensku þjóðinni að
rekstur atvinnutækja hennar og þá fyrst og fremst hinna
nýju og fullkomnu útgerðartækja, stöðvaðist og leiddi efna-
hagslegt hrun og bágindi yfir hana. Til þess að koma í veg
ívrir það, voru á s. 1. vetri gerðar ráðstafanir, sem fyrst og
íremst áttu að tryggja rekstur útvegsins.
Það er stærsta hagsmunamál sjómannastjettarinnar og
þjóðarinnar allrar í dag að þessar ráðstafanir nái tilgangi
sínum og beri þann árangur að hin fullkomnu tæki, sem
aflað hefur verið af dugnaði og trú á framtíðina, haldi
ófram að framleiða verðmæti og tryggja landsmönnum
góð lífskjör.
Um þetta hagsmunamál verða öll þjóðholl öfl að skipa
sjer. íslendingar vilja ekki leiða yfir sig þá niðurlægingu
að efnahagur þeirra hrynji á sama tíma, sem þeir eiga betri
tæki til þess að bjarga sjer með en nokkru sinni fyrr.
Ef við viljum viðhalda hjer góðum lífskjörum, verðum við
að tryggja grundvöll þeirra, rekstur atvinnutækjanna. Við
\erðum að beina vinnuafli okkar í vaxandi mæli að fram-
ieiðslunni frá margskonar eftirsóttum umbúðastörfum. Þjóð-
in verður að sýna það að hún vilji í raun og sannleika
skapa sjer mannsæmandi lífskjör. - 1; l
Það er góðra gjaida vert að fara fögrum oi'ðurn um starf
sjómannsins og þýðingu þess fyrir þjóðina.'Hitt er þó mik-
ilsverðará að rekstur atvinnUtækja hans, seín alþjóðarhag-
ur einnig veltur á, verði tryggður.
'verjl ólripar:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Þreytuleg rödd
FRÖKEN klukka, vinkona allra
Reykvíkinga, sem fylgjast vilja
með tímanum, hefur starfað dag
og nótt á annan tug ára. Lengi
var ekki hægt að fá betri þjón-
ustu og ábyggilegri fyrir 25
aura.
Það er ekki óeðlilegt, að rödd
in sje orðin ósköp þreytuleg,
eftir að hafa svarað öllum þeim
tugþúsundum fyrirspurna, eins
og fröken Klukka hefur gert á
þessum árum. Laun heimsins
eru vanþakklæti, því nú er ung
frúin að falla í ónáð hjá fjölda
manna fyrir óheyrilega rödd.
Það er líka orðið dýrara, að
spyrja hana hvað tímanum líð-
ur. —
Væri ekki rjett að gefa henni
frí, ef ekki er hægt að yngja
hana upp og gera rödd hennar
skýrari, en hún er nú?
•
Hámark skriffinnsk-
unnar
FYRIR NOKKRUM dögum
fekk forstjóri fyrirtækis hjer í
bænum gríðarmikið ábyrgðar-
brjef í póstinum. Er hann opn-
aði brjefið kom í ljós, að þetta
var krafa á hann frá ríkisstofn-
un um greiðslu á 36 króna
gjaldi eins starfsmanna hans.
Með brjefinu fylgdu þrenhs-
konar prentuð plögg, en sums-
staðar þó leiðrjett ofan í prent-
ið með bleki. í fyrsta lagi var
það listi með þar til gerðum
reitum, til að fylla inn á greiðsl
ur viðkomandi, þá prentuð
reglugerð um að stofnuninni
væri heimil þessi innheimtuað-
ferð samkv. lögum og loks
kvittanahefti með 10 eyðu-
blöðum.
Burðargjaldið á brjefinu var
kr. 3,50.
•
Lítið eftir fyrir
ríkiskassann
ÞAÐ GETUR nú hvert barn
sagt sjer, að varla hefur verið
mikið eftir fyrir ríkiskassann af
þessari 36 króna kröfu þegar
búið var að diaga frá innheimtu
kostnaðinn samfara þessari um
fangsmiklu innheimtuaðferð.
Prentun eyðublaða hefur eitt-
hvað kostað, kaup þeirra, sem
skrifuðu leiðrjettingarnar inn á
prentið, hefir verið nokkuð og
svo framvegis.
Hafi átt að greiða þessar 36
krónur með t. d. afborgunum í
10 skifti, eins og kvittanaeyðu-
blöðin gáfu til kynna hefði kom
ið kr. 3,60 í hverja afborgun og
kostnaður því samfa’-.a, eins og
öðru, sem þarf að gera nú til
dags.
•
Á bestu heimilum.
EN ÞETTA OG ÞVÍLÍKT virð-
ist koma fyrir á bestu ,,heim-
ilum“. Það vill svo til, að jeg
þekki persónulega húsbóndann
í þessu ríkisfyrirtæki, sefn hjer
um ræðir. Hann er \ iðurkennd-
ur einn af stjcrnsömustu og
reglusömustu embættismönnum
landsins.
Samt getur þetta komið fyrir
á skrifstofum hans — hvað þá
hjá hinum, skussunum?
Það er skriffinnska eins og
þessi, sem er orðinn gamall
vani í embættisfærslu hjer á
landi, sem verður að hverfa,
ef nokkur er meiningin með
sparnaðarhjali.
•
Oþægjlegt okirr
RÍKISÚTVARPIÐ heldur á-
fram að innheimtá tvöfalt af-’
notagjald af mönnum, sem hafa
tvö tæki á sama heimilinu, þótt
bent hafi verið á með rökum,
að slíkt sje í mesta máta ósann-
gjarnt og raunverulega hrein-
asta okur.
Fjölskylda, sem á bíl með út-
varpstæki og hefur annað tæki
heima hjá sjer verður að greiða
200 krónur árlega í afnotagjald.
þótt vitað sje, að sjaldan eða
aldrei eru tækin í notkun í
einu, heldur notuð til skiftis,
fyrir sama fólkið.
•
Útvarpsnotenda-
fjelag
NÚ er það tíska, fólks, sem á
sameiginlegra hagsmuna að
gæta, að stofna með sjer fjelags
skap og gerir samþykktir um
þetta eða hitt. Einu sinni var
stofnað útvarpsnotendafjelag
hjer í bænum. sem kom ýmsu
góðu til leiðar á meðan það var
og hjet. Meðal annars fjekk það
fulltrúa í útvarpsráð — og
veitti ekki af.
Það væri þarflegt verk, að
endurvekja þenna fjelagsskap
til að standa vörð um rjettindi
útvarpsnotenda, því rjettindi
virðast útvarpsnotendur engin
hafa — aðeins skyldur.
•
Liðist engum
nema ríkinu
HVERGI í heiminum myndi
það liðast, nema ríkisvaldinu,
að reka útvarpsstarfsemi, eins
og hjer, þar sem stofnunin fær
bæði tekjur af auglýsingum og
heimtar afnotagjald af hlust-
. endum.
j Erlendis er það annað hvort,
að útvarpið er auglýsingalaust
og flytur engar verslunaraug-
lýsingar, og er þá krafist lítil-
fjörlegs afnotagjalds, sem allir
geta greitt án þess að taka
nærri sjer, eða, að auglýsingar
eru birtar fyrir peninga og þyk
ir nægileg tekjulind fyrir stofn-
funina, án þess að fólki sje gert
að greiða afnotagjald.
I Það er vissulega tímabært að
endurreisa útvarpsnotendafje-
íagið. .n
Engayjarbændur fá :
bæfur m§m iandspplla
er sefuliðið olli þar
í HÆSTARJETTI hafa fyrir
skömmu gengið dómar í tveim
málum, er höfðuð voru gegn
fjármálaráðherra f .h. ríkissjóðs
til greiðslu skaðabóta vegna
landspjalla er orsökuðust vegna
aðgerða setuliðsins. Þessi mál
bæði höfðuðu eigendur Engeyj-
ar, Brynjólfur Brynjólfsson, er
höfðaði mál fyrir síná hönd og j
f. h. erfingja Bjarna Brynjólfs-
sonar, en þessir aðilar eiga Eng- |
ey að Ys hluta á móti Sighvati;
Blöndhal cand. juris., Suður-
götu 18 hjer í bæ, er var eig- j
andi Engeyjar að % hlutum.
fram til vorsins 1947, að hann 1
seldi ríkissjóði eignir sínar all-
ar í eyjunni og hluta sinn í
henni.
Salan fór fram með þeim skil-
yrðum, að allar kröfur hans um
skaðabætur á hendur ríkissjóði
vegna landspjalla þeirra er
setuliðið olli, voru undanskild-
ar í sölunni.
Kröfur eigenda.
Sighvatur Blöndhal gerði
skaðab.kröfur að upph. 100.000
kr., bæði í hjeraði og fyrir
Hæstarjetti. í undirrjetti var
fjármálaráðherra dæmdur til
að greiða Biöndhal kr.
96.576,67 með 6% ársvöxtum
frá 8. des. 1944 til greiðsludags,
en Engey var hersetin frá því í
maí 1940 og þar til í ársbyrjun
1945. Fyrst voru þar Bretar síð-
an Bandaríkjamenn.
Hæstirjettur staðfesti dóm
undirrjettar um rúml. 96 þús.
kr. skaðabótaskyldu ríkissjóðs
til S. Blöndahl. — P'ærsti lið-
urinn í þeirri skaða!' '•’"reiðslu
verða vegna land? "'^11a krón-
ur 54.383.34 og ve"r>-’ skemda
á húsum 15.860. Bætur vegna
missi landnota og dúntekju
voru dæmdar kr. 18.133,33 og
loks var ríkissjóður dæmdur til
að gr.eiða i bætur vegna nota-
missi íb'úðarhúss ,og skúra kr. j
8.200.
Brynjólfur Brynjólfssön
bóndi í Engey og dánarbú
Bjarna Brynjólfssonar, sem er
eigandi að Ys hluta Engeyjar,
gerði bæði í hjeraði og fyrir
Hæstarjetti kr. 16.666.66 skaða-
bótakröfu á hendur ríkissjóði
og var á hana fallist bæði með
dómi undirrjettar og þá stað-
festi Hæstirjettur þann dóm.
Hersetan í Engey.
Eins og fyrr segir, settust
breskir hermenn að í Engey
vorið 1940, en vorið 1941 komu
amerískir hermenn til eyjarinn-
ar. — Setuliðið byggði í eyj-
unni fjölmarga bragga, og þá
byggðu setuliðsmenn bryggju
og tóku til þess grjót úr s.iávar-
kambi, en brimið skemmdi
bryggjuna fljótlega og barst
grjótið um alla fjöruna og
gerði lendingu hættulega, en
með því að rífa grjótið úr fyrr-
nefndum kambi skemmdist
landið af sjávargangi. — Hús
það er Sighvatur Blöndahl átti,
tók setuliðið til sinna nota, tún
hans allt o. fl.
Það var fjármálaráðherra er
skaut málum þessum báðum til
Hæstarjettar.
Úttekt fór ckki íram.
Það tókst ekki að upplýsa að
hve miklu leyti Bretar voru
valdir að spjöllum þeim sem í
Engey urðu, en um það segir
m. a. svo í forsendum Hæsta-
rjettar að báðum dómunum:
Ekki er í ljós leitt, að úttekt
hafi farið fram á eignum í Eng-
ev, er herstiórn Bandaríkja
Norður-Ameríku tók við þeim
úr höndum herstjórnar Breta.
Sönnur hafa heldur ekki verið
leiddar á annan hátt að spjölí-
um herliðs Breta á eignunum.
Að svo vöxnu máli, verður að
telia áfrý.janda skyldan til
greiðslu fullra bóta á tjóni
stefndu. Samkvæmt þessu og
að öðru leyti með skírskotun til
raka hjeraðsdóms, ber að stað-
festa hann.
★
Þeir Sigurður Ólason. hrl. og
Einar B. Guómundsson fluttu
sitt málið hvor fyrir fjármála-
ráðherra, en fyrir Brynjólf
Br-ynjólfsson, Sveinbjörn Jóns-
son hrl., og fyrir Sighvat Blön-
dahl Gústaf A. Sveinsson.