Morgunblaðið - 26.07.1951, Blaðsíða 7

Fimtudagur 26.. jáíi 1951.
*l O H C V l\ K l. a H I H
7
E’ögpi? er Hlíðln —
i@gw.rrl verður hún
SumárKjdí fri Skúla Skúlaxyni — Fyrri hluti
,.SKEIN yfir IáadiS v»l á srnnar-
A cgi“. — Það gerði itún, jþegar Jónas
) vað, og það hcfír tón liVa gert und-
tnfarna viku, sem jrg feefí verið á
íiakki um FIiótsMiðina. Söl og heið
nr bfminn frá rnorgrji tíl kvölds fíóra
í vrstu dagana, siðani sfi.ýja5 tvo daga
og loks húðarrignjng fiano daginn
S 'm síst skyldi, nfl. rmmuilag. því að
].á vcru morgir oS fara ínn í Þórs-
j iörk. F.n í dag sfiin hún aftur á
,.silfurhláan Eyjaf jallatíird''. Sama
sólin og á sama tindin, sem Jónas
] it fyrir nær stúm Etundraði ára af
Cunnarshólma.
En margt hefír brejst í Fl)ótshlíð
s ðan. Jeg veit ekki bvenær hún
1. ifst, sorgarsaga fegurstn byggðar-
innar i Rangárfungi, en eyðíng henn
nr var býrjuð Iöngn áður en Jónas
orkti. „Þar sem aS áður akrnr huldu
völl ólgandi I>verá viltur yfír sanda"
segir hatm i sama bvæShms. Og áður
liafði Binrni Thorarensen sagt: „Nú
t r flag Fljótshlið orðin“.
Jeg ólst upp i grennif víð Fljóts-
Hið og kom J>anga5 í fyrsta skifti
fvrir rjettum fimmtía árnm. Þsirri
í :rð gleymi jeg aldfrei. AS vis.u hafði
j 'g haft Eyjafjallajöfcn! fyrir augum
alla æfi mína, en fossar eða hliða/'
voru engin á neSanverSinn Rangár-
völlum. Heima höfðum við að visu
l.ynni að Þverá. J>vi a5 cngjavegur-
inn Iá yfir mestan híwta bennar, en
hún var ekki „ólgandí“ ]>ar vestur-
frá heldur flæmdist hnn fít yfir sand
l otn, lygn og letileg, íikari stöðu-
vatni en fljóti.
Það voru viðbrigði aS koma af
I'aiigárvallaflatrieskjimru austur að
Núpi, vestasta hænnm í Hliðinni.
Þar reis hár rn.Vimrgsfiöfði með hell-
i.'skúta riett austan víð bæin.a og
talsvert hátt upp á beíðarhrúnina
iunundir BreiðnhiVIstað. F.n þaðan er
iiuiin brattahlið alla Seíð ínn að
Illi&arenda heldnr afliðiandi halli
neðan frá Þverá og alla leíð upp á
heiðar og breitt flatlemli næst ánni
vestan fiá hrenpamörkimi og inn-
undir Sámsstaði. Þar fyrir íntian
hefir undirlendið verið að smámjókka
um langan nldur. Þverá befír sí og
V' verið að naga og tyggja gljúpan
og djúpan moldarjarðveginn í norð-
urbakka sínum, rótað hnrt heilum
skákum í einu einasta vorflaumskasti,
stolið stærðar engjateigum frá ábú-
endum jarðanna og smnstaðar jetið
tig upp í tún eða jaftivel telúð þau
:-f. Þessa sorgarsögu ktmna allír þeir
Tjthliðingar að segia, sem bjuggu
næst ánni, en hiá InnbSiðingum er
hún enn átakanlegri. Því að þar var
ef minna undirlcndi að taka. Milli
llliðarenda og Tlíiðiiremfakots og eins
innanvert við Arkvöra var áin komin
alveg upp að fialii. svo að ófært mátti
stundum heita millí bœjau
STAKKASKIFTl f í/FHlJöINNl
Undirlendið í ÍJthlHKimi var fyrr-
um meira en þvft — það var kargi.
Svo v.ar víðast um túnin Hka. Eggert
heitinn Pálsson priifastur á Breiða-
bólstað var mesti íatðahólamaður
sinnar tíðar í RerigVrbinsrí. — Hann
s’jettaði túnin öll og færði jian út,
1>Ó þau væru stór fyrir, svo að hvergi
voru fegurri tún snnnanlands en
þar, fyrir 30 áruam. Árni á Sámstöð-
.v.m, nágranni hans var íika eínn af
J'iestu iarðabótamönmmi sýslunnar.
F,n * siðan hafa tónin márgf aldast
} arra i kring. svo að fmð virðist auði
sætt að allt flatlerdið niður að Þver
si verði eitt samanhangandí tún á
uæstu árum. landið er þarna i eðli
sínu friósamt og framfarimar stór-
stígar þegar vielafíið er fyrir hendi
•— og gerfiáhurðor tíl að orfa gróð-
urinn.
Irmst i þessari flatlisnilissplldu rík-
í>- Klemens á Sámsstöðmm. Aðgerðir
lians i'g nvrækt er svo landíra'gt að
eigi skal orðlengt n.m ji.ið hjer, en
aðeins skr.I jeg mirmast á — verna
] ess að það er komræTitín ,sem fólk
)"-fir fyrst og frrmst í buga þegar
] rð minnist á Sámsstaðí — að Kle-
rrens hefir eigi siðnr stariað að þvi
nð finna sem hentngjssíar tímgrasteg
undir og framleiða fpasfræ, gera
tilraunir með skjólgarða iír birki,
uuk þess sem hann rækíar kartöflur
Skúii Th@rarer.isers breytir Raupr-
sömdum á svipstundu í g-róið iandj
i stórum stíl. Jeg var svo óheppinn
að hitta hann ekki heima, en niður
við hlöðuna hitfi jeg mann, sem var
að þurrka og mala heymjöl, en það
er nýjung hjer á lanili, sem mikils
er vænst af. Klemens v.ar einhvers-
slaðar vestur ú Geitasandi að lita
eftir kornökrum, sem hann hefir þar.
Áður hefir hann ræktað kartðflur
þarna á söndunum, og kornið þrífst •
þar eigi miður en í Hlíðinni.
Viðast hvar í Uthliðinni hefir tún- !
r.-vkt stóraukist hin siðari ár. Og
annað er eftirtektarvert við hliðina:
Hve húsakostur hefir hatnað og frikk
að þar. Víðast hvar eru komin stein-
eðá timhurhús og peningshúsin orðin
rrisuleg. Ba-ndur eru farnir að mála
hiis sin »ð utan; þeir hafa uppgötv-
að að hað horgar sig nuk þess hve
auírngleðin verður meiri og snyrtileg
hús fegra hvegðina. En eitt má jeg til
að segja: Það er undravert hve suni-
ir, sem hafa byggt upp býli sin. fru
hirðulausir um umbúnaðinn i hlið-
unum hjá sjer. Skektir grindastólpar,
hrotnar os sligaðar grindur cg snæri
eða virflækja til að loka grindinni
með. eru i hrópcndi ósamræmi við
snyrtileg býli. Það er heimreiðin,
sem heilsar gestinum fyrst.
TIUÁIIÆKTIN f MtLAKOTI
Fljótshliðin brej-tir um svip þegar
kemur inn fyrir Hlíðarenda. Þar
hættir hin aflíðandi brekka, en undir
lendið er marflatt upp að snarbrattri
hlið, sem viðast er grasi gróin hið
neðra, en með hamrabeltum þegar
ofar dregur. Og þama steypa Þórðar
foss og Merkjárfoss sjer ofan af berg
brúninni, en hríslur sjást á við og
dreif í gljúfurbrúnunum. Þær hafa
lifað ]>ar af í hengjunum, sem fje
komst ekki að þeim. Beint af augum
blasir við Múlakot, þar sem trjen í
görðunum hafa vaxið húsunum yfir
höfuð. Hinn frægi garður Guðbjárg-
ar Þorleifsdóttur var frumsmið skóg-
ræktarinnar á suðui-landi, en.var síð-
an stækkaður um helming og yngri
hlutinn orðinn fallegur, þó að Heklu
askan eyðilegði þar sum trje fyrir
fjórum árum. En þar eru m. a. kirsi-
berjatrje cg fleira, sem fa'stir mundu
trúa að vaxið gaiti hjer á landi. Guð-
björg' er nú orðin rösklega áttræð,
en þó gengur hún um eins og ung
væri og hugsar m. a. um garðinn
sinn. Jeg hefi sjeð meira blómskrúð
þar áður en nú er, en það stafar af
því hve vorið kom seint. Klakinn er
varla kominn úr jörðu.
í austurbænum í Múlakoti er ann-
ar garður, sem Ámi bóndi Einars-
son hefir gróðursett. Hann er nokkru
yngri en eldri hlutinn af garði Guð-
bjargar. Einnig þar er samankom-
inn hár skógur reynitrjáa, og öll þau
elstu eru af sömu rett og liln eldri
trje i vesturbæjargarðimnn.
Hvaðan er sú ætt? Undir fjallgarð
inum sunnan Markarfljótsaura blas-
ir við græn brekka með moldarflags-
skellu að ofanverðu. Þar er Naut-
húsagil og í þvi er reynirinn frægi,
fallegasta hrislan sem til var á ís-
landi á fyrstu árum þessarar aldar.
Þangað sótti Guðbjörg fyrstu plönt-
urnar í garðinn sinn og þaðan eru
lika ættaðar hrislumar i austurbæj-
argarðinum. En 1918 varð Nauthúsa
gilsrcynirinn fyrir miklu áfalli. Sá
stofninn, sem óx að heit.i ttlátti lá-
rjett þvert yfir gilið brotnaði undan
snjóþyngslum. En hrislan heldur á-
fram að vaxa og verður fögur í ann-
að sinn. Arai í Múlakoti nefndi nijer
ástíeðu fvrir hinu mikla vaxtarmagni
hennar. Talsverðan spöl frá hrisl-
unni er fjárból undir kletti, og hefr
safnast þar margra alda skán. Eitt
sinn datt þeim i hug ungu mönnun-
um í Stóru-Mörk að stinga út skán-
ina og láta kekinn i gilinu ber.a hana
niður á engjarnar fyrir neðan. En
þá ráku ]>eir sig i rætur hrislunnar.
Þá hafði ekki grunað að þær greind
ust svo langt burt, sem raun bar
v itni. En þarna úr bólinu hafði Nant
húsagilshríslan fengið næringuna,
sem gerði haha þróttmeirí en allar
aðrar rfyniviðarhrislur • sihnar sam
tiðar. Og í ráuninni er það þessi
hrisla; sem á upptökin að garðinum
í Múlakoti.
Glæsilegar rækfunarhorfur
fyrir framtakssama menn.
í NÝGERÐUM SIÍÝRSLUðl um jarðabætur á s. 1. ári, er þess
getiff, aff Skúíi Thorarensen, útgerðarmaffur, hafi vcriff stórtækarí
í nýrækt á því ári, en nokkur annar hjer á landi. Nýrækt hans
eam 53 hektörum. Mun þaff vera einsdæmi aff nokkur bóndi Iiafi
á einu ári getaff breytt svo mikíu óræktuðu landi í tún.
Ský: inpin á því er sú, að Skúli
hefur valið sjer land ul nýrækt-
ar, þar sem ræktun er attðveld-
ari, en menn fram tif þessa hafa
getað gert sjer í hugarlund, að
ætti sjer stað hjer á landi. En
það er á ofanverðum Hangár-
söndum.
Landið, sem hann hefur tekið
til ræktunar, er b’ásið land. Hef-
ur notið friðunar á síðustu árum.
Hefur sauðvingullinn, landnáms-
planta sandanna, tekið cjer oar
bólfestu og myndað nokKitð
þjeíta grastoppa. Sandurinn er
talsvert moldarþlandinn.
STÓRBÚ AÐ ZELDINGALÆK
Skuli Thorarensen hóf búskap
að Geldingalæk árið 1941. Keypti
þá báða Geldingalækina, eystri
og vestri. Enda þótt sje 3angt um
liðið síðan hann fluttist úr cveit-
inni, er búskapur honum hug-
leikínn.
Hefur hann á þessum eignar-
jörðum sínum rekið allstórt bú
og hefur nú 145 nautgripi, ná-
lega 300 fjár og 70 hross. En ný-
rækt hans að Geldingalækjunum
frá undanförnum árum nemur
80—90 ha.
Mjólkandi kýr hefur hann nú
70, en þeim fjölgar mikið á þessu
ári. Svo gera má ráð fyrir, að
hann hafi nú eitt stærsta kúabú,
sem einstakur bóndi rekur hjer
á landi.
EYÐISANDAR
Nýlega hefur hann keypt tvær
eyðijarðir í nágrenni við Geld-
ingalæk, Gröf og Grafarbakka.
Þessar jarðir höfðu víðlendar en
þýfðar útengjar, sem gáfu . í sjer
um 3000 hesta af heyi, toegar
þær voru riegnar. Þessar engjar
eru nú notaðar fyrir sumarhaga
frá Geldingalæk.. Auk þessa bú-
reksturs, (ig honum óviðkom-
andi, byrjaði Skúli í fyrra i íje-
lagi við Vilhjálm Þór að rækta
sanda, er liggja undir bessum
jörðum. Hefur sú ræktun tek“st
með ágætum. En það er önnur j
saga, og ein hin merkilegasta að
mínu áliti, sem gerst hefur í rækt
unarmálum hjer sunnanlands.
í fyrra skýrði jeg hjer í blað-
inu frá árangrinum af sandarækt
þeirra Gunnarsholtsbræðra, Páls
og Runólfs Sveinssonar. Þegar
sannað var að þeir :neð r,áning
á sandfaxi og fleiri tegundum
gátu breytt svörtum og að því er
virtist frjóefnasnauðum söndum
í samfellt graslendi, með tiltölu-
lega litlum kostnaði.
' ÆITNTÝRIÐ
BYIUAÐI í FYRRA
i I fyrravor byrjaði sandrækt
Skúla og Vilhjálms Þór. Hef
jeg leitað á fund Skúla til að
fá upplýsingar um hana. Skúli
komst að orði á þessa leið:
Skúli Thorarensen.
landið sáði jeg aðallega þeim
tveim tegundum, sem :nest hafa
verið notaðar við sandræktina í
Gunnarsholtslandi, sandfaxi og
hinu svonefnda randagrasi. Komu
báðar tegundirnar mjög vel upp,
En randagrasið dó út að :niklu
leyti í vetur.
í hinn hluta landsins sáði jeg
þeim grastegundum, sem venju-
lega eru notaðar í sáðblöndur á
harðvelli. Þetta fræ hefur reynst
okkur langbest.
BETRI RÆKT í SÖNDUNUM
EN í MÓLENDI
í vor kom þessi nýrækt fljótar
og betur til en nýræktin á úrvals
valllendismóa, sem jeg Ijet rækta
í fyrravor heima á Geldingalæk.
Bæði var kalið minna á söndun-
um en í mólendinu og spretta
mun betri. Jeg minnist varla að
hafa sjeð betri ,-iýrækt á •”ðru
ári en á söndunum lijá okkur í
sumar.
— Hvað er bað á "o giska
mikið af söndum, sem þið sigið
og teljið eins hentuga íil rán-
ræktar og þeir sem þegar eru
ræktaðir?
— Jea veit bað ekki nákvæm-
sýruþörfin er aftur á móti mjög
mikil þarna. Þó vel^je borið a
af köfnunarefnisáburði eingöngu
er það tilgangslítið nema tilsvar-
andi skammtur af fosforsýru
íyigi.
— Og hvað var þessi nýrækt
ykkar kostnaðarsöm?
— Um það hef ieg ekki greini-
lega reikninga. Vjelin, sem við
notum við þessa ræktun er vita-
skuld dýr í innkaupi og rekstri.
En með góðu áframhaldi og löng-
um vinnudegi, er hægt að koma
einum C—7 ha. í rækt yfir dag-
inn.
KORNRÆKT
XEMUR SEINNA
— Hafið þið ekki reynt korn-
rækt á söndum i’kkar?
— Nei, ekki ennþá, en vitaskuh I
getur hún orðið eins örugg og
arðbær eins og kornrækt ,rú, csnr
Klemenz hefur rekið neðar á
söndunum.
Jeg fyrir mitt leyti tel að Graf-
arsandarnir sjeu fullt eins frjóir
sins og þeir, sem Klemenz hefui
lotað við sína kornrækt:
Og það er vítað mál, að cama
gildir með grasfræ og korn a3
spírunin verður öruggari og ör-
ari á söndunum en mýrajörð,
eins og t. d. í Fljótshlíð og
sprettutíminn verður lengri.
I vor sáðum við í sanclana á
tímabilinu frá 6.-27. júní. Gras-
fræið kom upp þar 8—9 dögurn
eftir sáningu. Var gaman að fylgj
ast með þvi, hvernig spildur af
hinum dökka sandi fengu fagur-
grænan lit. Hver spilda fyrir
sig varð græn yfir daginn þegai
fræið hafði legið tiltekinn tírria
í iörðinni.
— Til hamingju með þetta æf-
intýri, sagði ieg við Skúla er
hann hafði lokið frásögn sinni.
V. St.
Tvö skip hlaða vörur
beint á Norður-
landshafnir
EKKERT skipa Eimskipafjelags
íslands, er nú í höfn hjer í Rvík,
utan Selfoss, sem verið er að
framkvæma mjög gagngerða við-
gerð á og klössun. Mun því verki
sennilega ljúka seinnipartinn í
ágúst.
í gær var Brúarfoss á Akur-
eyri að lesta saltfisk suður til
, „ : GrikJdands, en þangað fer skipiú
lega, segir Skuh, en senmlega eru : • byrjun næsta mánagar. óvíst
sanuar peir sem vuð hofum um- !Cr hve margir íarþegar verða
rað yfir 4-5000 hektarar. , með Brúarfossi j þessari Grikk.
YFIR 50 IEKTARAR
RÆKTADIR Á 10 DÖGUM
— Síðan jeg hóf búskap á
Celdingalæk hefur mjer leikið
hugur á að glima við ?.ð rækta
sandana þar eystra. En jeg gat
ekki komið því við, fyrr en í
fyrra, að byrja þær framkvæmdir
að nokkru ráði. Átti jeg tal um
þessa möguleika við Vilhjálm
Þór og vildi hann þá strax hætta
á að gera allstóra tilraun :neð
ræktun sanda. Enda þótt Úðin í
fyrravor væri allt annað en
hentug, verður "ékki annað Ságt,
cn þessari ræktun reidji vcl
af. Sáð var ’í landið á timábilinu
17.—27. júní. Blettir þar sem
hvorki hafði fokið áburður oða
fræ voru með síbreiðu grasi í
1 miðjum september. í nokkuð af
— Og hvað tókuð þið mikið
til ræktunar í vor?
— Við sáðum i rúma 100 hekt-
ara.
■ Sáðuð? Með öðrum orðum
þið fullræktuðuð þetta stórt
land?
MARGVIRK
RÆKTUNARVJEL
— Já. En fyrir vorið vorum
við búnir að útvega okkur vjel
frá Ameríku, sem herfar eða sær-
ir Htillega yfirborðið. Við höf-
um komist að þeirri niðurstöðu
að herfingin á ekki ið vera r.vo
mikil að grastopparnir, sem fyrir
eru í landinu, umiótist. 1 ;;omu
yfirferð dreifir vjelin tveim ceg-
undum ábuiðar, ráir grasíræi -:g
valtar. Raunverulega þarf því
r.kki að fara yfir landið nema i
einni umferð. ín oxkur pótti
hentugra að dreifa áburðinum úr
venjulegum áburðardreifara
svo gera þurfti sjerstaka umfeið
með áburðinn. Gerðum við bað
til þess að tefja ekki vjelina oí
mikið við að láta þetta mikinn
áburð í hana.
— Áburðurinn á ha. var 3—900
kg. af fosfórsýru og saltpjetri.
En reynsla er fyrír .því, og ránn-
sóknir ,’sýna að óþarfi er að bera
kaliaburð á Rangársanda 'r.S
minnsta kosti fyrst í r.tað. Jafn-
vel þar sem ræktaðar eru kart-
öflur í söndunum þurfa þær ekki
landsför, en nokkrir hafa látið
skrá sig í farþegadeildinni.
Tröllafoss er á förum frá Sví-
þjóð. Þar tók hann rafmagns- og
simastaura og tunnur, en í Bret-
landi hafði skipið íekið um 3000
tonn af sementi og öðrum vör-
um. Staurarnir og tunnurnar
verða á dekki. Skipið kemur
fyrst á hafnir fyrir norðan :neð
staurana og tunnurnar. Sementið
verður losað hjer. Þegar búið or
sð losa skipið, fer það til Hali-
fax og Kanada, að sækja mat og
fóðurvörur. — Þá fer Dettifoss
einnig til New York þann 6. ág.
Lagarfoss losar um þessar mundir
30.000 tunnur á átta höfnum á
Norðurlandi. Að því loknu fer
skipið á hafnir úti á landi að
taka fiskimjöl og síðan til Rvíkur
en alls verða um 2000 tonn af
mjöli, sem skipið tekur og flytur
til Hollands. Um mánaðamótin er
Goðafoss væntanlegur með full-
fermi af ‘vörum frá. Hollandi og.
Bretlandi. f
| Eitt skip hefur Eimslcip. nú ú
leigu, Hetnes, sem að lokinni
| ferð frá Bretlandi í ágústbyrjun,
verður aftur afhent eigendum.
j Gullfoss er sem kunnugt er, í
stöðugum Leith- og Kaupmanna-
hafr.arfe: ðum.
nema örlítinn kaliáburð. Fosfor- Astraliu,
Flj-tjart til Á-tralíu
RÖMABORG: -— A rlæsta misseri
i ráði, að 15 þús. ítalir flytjast ,tíl