Morgunblaðið - 06.11.1954, Page 2

2
MORGVN BLAÐIÐ
Laugardagur 6. nóv. 1954 j
RÆÐA MENNTAMÁLARÁÐHERRA
Framh. af bls. 1
lierranum, heldur hinúm, sem
tillöguréttinn á. Það, að ráðherra
hefur samkvæmt skýlausum
ákvæðum laga íkvörðunarvaidið,
iær honum bæði rétt og sky'idu,
til að kanna hvert mál sjálfur og
veita stöðuna, eftir því, sem hans
«igin sannfæring segir til um, en
«kki einhverra annarra. Ef hann
bregst þessari skyldu sinni, hef-
ur hann sýnt, að hann er ekki
liæfur til að gegna því mikils-
verða embætti sem honum hefur
verið veitt. Nafn hans er þá ekki
annað en stimpill, sem aðrir geta
sett á sínar gerðir, þeim til stað-
íestingar. Ég hef aldrei verið slíkt
verkfæri í höndum annarra, og
vona, að ég vorði það seint.
Það er rétt hjá Þjóðviljanum,
að ég er ekki svo fagurlimaður,
að mér henti að vera skrautfjöð-
ur á annarra fati, hitt er heldur,
að mér beri að beita því viti, sem
jnér hefur verið gefið, þó að því
íari fjarri, að ég eigi skilið þá
lýsingu Þjóðviljans, að ég sé for-
vitri sem Njáll. Enda má þar eitt-
hvað milli vera.
NY REGLUGERÐ
Því hefur að vísu verið hreyft,
að fyrir 18 árum hafi ég ásamt
öðrum háskólakennurum vítt
það, að brotið var gegn tillögum
háskóladeildar um veitingu
cmbættis, þegar höfð voru að
«ngu ákvæði háskólareglugerðar-
innar, sem heimiluðu deild að
ákveða samkeppnispróf. Ég skal
ekki rekja þá deilu, hún skiptir
«kki máli lengur, því að 1942
voru samkvæmt tillögum Háskól-
ans sjálfs settar reglur um
«mbættaveitingar, þar sem
ákveðið var, að þessar stöður
mætti ekki veita öðrum en þeim,
sem þar til skipuð dómnefnd
hé'fði talið hæfa. Með þessu taldi
Háskólinn það tryggt, er mestu
ináli skiptir, að einungis hæfir
menn hlytu stöðurnar, og lét sér
að öðru leyti nægja umsagnarrétt
um skipun þeirra og hefur ekki
aíðan gert tillögur um breytingar
á því.
Það verður þess vegna ekki um
það deilt, að ég hafi í senn laga-
lega og siðferðilegan rétt til að
ráðstafa þeim stöðum, sem deilur
sfanda nú um, og skyldu til að
gera það eftir minni eigin beztu
vitund, eftir að hafa athugað öll
málsatvik, þ. á. m. tillögur aðila,
«ftir því, sem við á.
En er það þá óvanalega, að ráð-
herra ráðstafi stöðum ofan í til-
lögur þeirra, sem tillögurétt eiga?
Um það þarf ekki að fara í graf
götur. Við, skulum aðeins líta á
þær stöður, sem um er deilt nú,
«n þær skilst mér vera þessar:
Ein kennarastaða við Háskólann,
skólastjórastöður við barnaskól-
ana í Hafnarfirði og á Akranesi,
og skólastjórastaða við Gagn-
fræðaskólann á ísafirði.
EKKI EINHLÍTAR
Þegar dósents-staða í guðfræði
var veitt af ráðherra næst á und-
an því, er ég veitti Þóri Þórðar-
syni, var það veiting dr. Björns
Þórðarsonar á embætti til Sigur-
hjörns Einarssonar, gegn ein-
■dregnum tillögum allrar deildar-
innar. Sú veiting sætti að vísu
gagnrýni m. a. hér á Alþingi og
þ. á. m. af mér, en sú gagnrýni
kom af því, að ekki var notað
hiðl einstaka tækifæri, sem þá
gafst til að bæta úr ranglætinu,
sém séra Björn Magnússon varð
fyrír 1937, þegar að engu voru
höfð úrslit samkeppnisprófs, sem
háún varð hlutskarpastur í. Engin
slítf almenn gagnrýni utan há-
skólans varð hinsvegar síðar,
þegar Eysteinn Jónsson veitti
Jpþanni Sæmundssyni prófess-
orsembætti við læknadeild,
gemi tillögum þeirrar deild-
ai'. Hvoru tveggja veitingin var
Áchlnil að lögum, vegna þess, að
báðir höfðu mennirnir verið tald-
ir hæfir af dómnefnd. Munur-
inn frá því dr Björn Þóðarson
ráðstafaði dósentsembættinu
1944 og nú, er sá, auk þess sem
hvorugur umsækjandinn nú átti
slíkan rétt til uppreisnar sem sr.
Björn Magnússon, — munurinn
er sá, að nú var deildin klofin
í tillögum sínum, þar sem tveir
af þremur í guðfræðideildinni
lögðu til, að annar en Þórir fengi
embættið, og einn mælti ákveðið
með honum, en báðir umsækj-
endurnir voru taldir hæfir af
dómnefnd. Voru því tillögur
deildarinnar að þessu sinni alls
ekki einhlítar og ráðherra því
enn skyldara en ella að gera upp
sinn eigin hug og ákveða það,
sem hann taldi rétt.
Þegar Hermann Jónasson veitti
Hannibal Valdimarssyni skóla-
stjóraembætið á ísafirði, var það
að vísu samkvæmt tillögum
fræðslumálastjóra, en aðeins
tveggja af fimm skólanefndar-
manna. Á sama veg veitti Einar
Arnórsson barnaskólastjóraem-
bættið á Akranesi Friðriki Hjart-
ar, samkvæmt tillögu fræðslu-
málastjóra, og gegn tillögum
skólanefndarinnar á Akranesi og
Jónas Jónsson veitti Guðjóni
Guðjónssyni skólastjóraembættið
í Hafnarfirði gegn tillögfn fræðslu
málastjóra og fjögurra af fimm
skólanefndarmönnum.
Þessi dæmi sem einmitt eru um
sömu embættin og ég hefi nú
veitt og að er fundið, að ég hafi
ekki fylgt tillögum annarra um,
sýna, að fyrirrennarar mínir um
aldarfjórðungsbil hafa ekki talið
sig bundna af tillögum ráðgjaf-
araðilanna. Væri það einkennileg
tilviljun, ef veiting þessara em-
bætta væri undantekning. Auð-
vitað er hún það ekki, því að það
er altítt, að ráðherra beiti því
valdi, sem honum er fengið. Það
fær þess vegna engan veginn
staðizt, að ég brjóti á móti venju,
þegar ég fer eftir sannfæringu
minni en ekki annarra um veit-
ingu embættanna. Ég geri þá
einmitt hið sama, sem allir fyrir-
rennarar mínir hafa talið sér rétt
og skylt að gera.
SJÁLF ORSÖKIN
En af hverju valdi ég þessa
umsækjendur, eins og ég gerði,
og hafnaði hinum?
Þar er því til að svara, að þeg-
ar eitt embætti á að veita, verður
það aðeins veitt einum manni.
Þó að hinir umsækjendurnir fái
það ekki, felst engin fordæming
á þeim í því. Þeir kunna engu
síður að allra áliti að vera ágætis
menn. Stöðuveitingin hlýtur eðli
málsins samkvæmt ætíð að vera
meira eða minna komin undir
persónulegu mati þess, sem stöð-
una veitir, þó að honum að sjálf-
sögðu beri skylda til að afla sér
sem beztra gagna um alla um-
sækjendur og meta þau og vega
áður en hann tekur ákvörðun
sína. Um stöðuveitingar, sérstak-
lega í skólamálum, hafa engar
reglur myndazt, er geti orðið til
leiðbeiningar hvað þá til úrslita-
ákvörðunar íyrir ráðherra.
Um þær stöður, sem á mig er
deilt fyrir veitingu þeirra, er það
að segja, að ég tók ekki Þóri
Þórðarson fram yfir Guðmund
Sveinsson, vegna þess, að ég geri
lítið úr vísindamennsku Guð-
mundar Sveinssonar, um hana tel
ég báða umsækjendur nú ámóta,
enda taldi dómnefnd þá báða
hæfa. Ég valdi Þóri af því, að
ég tel feril hans með slíkum
ágætum,að nokkurn veginn eins-
dæmi séu. Hann hefur nú í sam-
J fleytt 10 ór verið við nám í 4
löndum, íslandi, Sviþjóð, Dan-
mörku og Bandaríkjunum til und
irbúnings því kennarastarfi, sem
hann hefur nú hlotið. Þegar hann
var í guðfræðideildinni hér gerð-
ist hann hvatamaður þess, að
stofnað yrði félag allra guðfræði-
stúdenta til að brúa það bil, sem
orc?ið var innan deildarinnar
vegna ólíkra guðfræðíkenninga.
Þegar hann var Við nám í Ár-
ósum kusu félagar hans þar,
hann fyrir forystumann sinn. 1
Hefi ég og séð bréf frá einum pró j
fessora hans þar, sem fer um
hann mjög lofsamlegum orðum 1
og telur hann framúrskarandi til
að gegna kennarastöðu :: fræðum 1
sínum. Hið sama varð við hinn J
stóra guðfræðiháskóla i Chicago.;
Þar var Þórir kjörinn forystu-'
1 maður nemenda innan deildar-
innar, og var sendur á alþjóða-
þing, sdm fulltrúi stofnunarinn-
ar og gerður aðstoðarkennari,
cnda hlaut hann tvo vétur hinn
hæsta stýrk, sem þar er veittur,
vegna námsafreka. Kennarar
Þóris þar Vestra hafa sýnt honum
sérstakan trúnað og veittu hon- j
uifi eindregin meðmæli til stöð-;
unnar hér. Ég hefði talið það
þjóðarskaða, ef slíkur maður
hefði ílenzt erlendis og tékið
þar kennarastöður, svo sem hon-
um stóðu opnar dyr til. Ég, er
dvalið hefi við stóra, erlenda há-
skóla, veit, að áreiðanlega eru
það ekki nema einstakir afbragðs
menn, sem hvarvetna í framandi
löndum geta sér svo gott orð, sem
j Þórir Þórðarson hefur gert, og
ættu allir góðir menn að fagna
1 því, að honum hefir nú gefizt
færi að hverfa heim til föður-
lands síns. Ef hann reynist í
störfum sínum slíkur afbragðs-
maður, sem hann hefur sýnt sig
vera á námsárum sínum, þá mun
þess lengi minnzt sem sérstakrar
þröngsýni og ofstækis í íslenzk-
um stjórnmálum, að ég skuli ásak
aður fyrir skipun hans í þetta
starf.
PRÝÐILEG MEÐMÆLI
í skólastjórastöðuna á ísafirði
mælti að vísu meiri hluti fræðslu
ráðs með öðrum manni, en þeim,
er ég veitti, en hann studdu 2
af 5 fræðsluráðsmönnum og bæði
íræðslumálastjóri og námsstjóri.
Auk þess hafði hann umsögn
þeirra, er þekktu til fvrri kennslu
starfa hans, þar á meðal Hervalds
Björnssonar, skólastjóra, í Borg-
arnesi, serh segir um Guðjón
Kristinsson:
„Hann hefur reynzt hinn ágæt-
asti kennari, röskur í starfi og
áhugasamur, stjórnsamur, stund-
vís með afbrigðum og frábærilega
reglusamur í hvívetna".
Bjarni Bjarnason, skólastjóri á
Laugarvatni, segir um Guðjón:
„Guðjón Kristinssson, kennari,
sem nú sækir um skólastjóra-
stöðu við Gagnfræðaskólann á
ísafirði, er að minni skoðun
gæddur ágætum hæfileikum til
slíkra starfa. Hann hefur tals-
verða reynslu frá Laugarvatni í
daglegri stjórn, hann er óvenju-
lega fjölhæfur kennari, íjörugur
og dugmikill í kennslustundum,
og vinsæll“.
Um Njál Guðmundsson er sett- ]
ur var skólastjóri á Akranesi er
það að segja, að meiri hluti j
fræðsluráðs mælti raunar með
öðrum, og námsstjóri og fræðslu-
málastjóri tóku undir þau með-
mæli. Tveir af fimm skólanefnd-
armönnum á Akranesi mæltu
hins vegar með Njáli. Af hálfu
sumra þeirra, er ekki mæltu með
Njáli, kom fram, að þeir þekktu
ekki til kennslu hans. Mér þykir
meira um vert skoðun, sem byggð
er á þekkingu, en það, sem sagt
er í skjóli vanþekkingar. Og hvað
segja þeir, sem til Njáls þekkja?
Hér eru ummæli Gísla Jónasson-
ar, skólastj. Langholtsskóla, eins
fremsta skólamanns á íslandi.
Hann segir um Njál:
„Hann hefur reynzt ágætur
kennari, reglusamur, stundvís,
samvizkusamur og prúðmenni í
framkomu, bæði gagnvart nem-
endum, samkennurum sínum og
öðru starfsfólki skólans.
Hann hefur náð mjög góðum
árangri í kennslu sinni, «nda
mjög vinsæll af nemendum
sínum.“
Jón Auðuns, formaður Reykja-
víkurdeildar Rauða Kross ís-
lands, dómprófastur, segir um
Njál: j
„Hann hafði á hendi trúnaðar-
starf við barnaheimili Rauða
Krossins í Laugarási í sumar.
Hann leysti það starf sitt þannig
af hendi, að stjórn Reykjavíkur-
deildar Rauða Kross íslands var
sérlega ánægð með það. Sam-
starf hans við forstöðukonuna og
annað starfsfólk fór honum með
afbrigðum vel úr hendi og allt
viðmót hans Við 120 barna hóp
var til fyrirmyndar bæði um alúð
hans við börnin og stjórnsemi. Af
þeim kynnum, sem ég hefi af
starfi hans í sumar, hlýt ég að
gefa honum beztu meðmæli mín
og telja hann ágætum hæfileik-
um búinn, bæði um stjórnsemi
háttprýði og alúð í starfi, sem
aflaði honum mikilla vinsælda,
bæði meðal samstarfsfólksins og
barnanna í Laugarási."
NÁIN KYNNI
Um skólastjórann í Hafnarfirði
er það að segja, að meiri hluti
fræðsluráðs lagði með öðrum
manni, en stöðuna hlaut, og
fræðslumálastjóri og námsstjóri
hölluðust frekar á þá sveif, þó að
þeir teldu Einar Þorvaldsson, er
ég setti í stöðuna, einnig vel hæf-
an. 2 af 5 fræðsluráðsrhönnum
mæltu með Einari og Snorri Sig-
fússon, fyrrum námsstjóri, sem
gerþekkir hann, segir svo:
„Einar M. Þorvaldsson er, að
mínum dómi, mjög góður og far-
sæll kennari, glöggur vel, skap-
þýður, prúðmannlegur, stjórn-
samur og drengur góður. Bar
Hríseyjarskólinn, undir stjórn
Einars, glöggt vltni um þessa
kosti skólastjórans.
Hin síðustu ár, hefir Einar ver-
ið kennari við barnaskólann á
Akureyri og reynzt þar mjög vel.
Að öllu samanlögðu tel ég mig
geta mælt hið bezta með honum
til kennarastarfs og skólastjórn-
ar.“
Þessi ummæli Snorra eru studd
af umsögn Hannesar J. Magnús-
sonar, skólastjóra á Akureyri, en
hann segir:
„Herra Einar M. Þorvaldsson
hefur verið kennari við Barna-
skóla Akureyrar 6 undanfarin ár
og reynzt í alla staði hinn prýði-
legasti starfsmaður. Hann er úr-
valskennari, stjórnsamur og dug-
legur og hið mesta prúðmenni,
enda vinsæll bæði af nemendum,
kennurum og foreldrum."
— ★ —
ENGIN ÁSTÆÐA
VANTRAUSTS
Af því sem ég hefi nú sagt, er
nógsamlega ljóst, að í embætta-
veitingum mínum felst engin
ástæða til vantrausts. Ef tillagan
um það er ekki einungis flutt sem
pólitískur hrekkur í hinni lítt upp
byggilegu innbyrðis baráttu and-
stæðinga Sjálfstæðisflokksins,
væri þó frekar viðlit að halda því
fram, að hún byggðist á ósam-
þykki við skoðanir mínar um
stjórn menntamálanna almennt,
Enda er tillagan flutt örfáum
dögUm eftir að ég setti á fjöl-
mennum fundi, fram skoðanir
mínar um þessi efni og má því e.
t. v. líta á tillöguna sem svar við
þeim. Er því rétt að ég rifji þær
nú upp í meginatriðum, svo að
þingheimi gefist færi á að dæma
um, hvort þær séu svo skaðsam-
legar, að þær gefi efni til van-
trausts.
Ég skal fúslega viðurkehna, að
menntamálin eru ekki síður þýð-
ingarmikil, en hin hreinu hags-
munamál sem oftast og mest er
rætt um á vettvángi íslenzkra
stjórnmála, því að maðurinn lifir
ekki á einu saman brauði, og
hingað til hefur það aldrei verið
stolt okkar íslendinga, að við
værum auðug þjóð, sem hefði
farnazt vel á veraldarinnar vísu,
heldur hitt, að við værum menntá
þjóð, þjóð, sem heíði í ininri
menningu sinni átt styrk til að
lifa af ótrúlega örðugleika. Við
höfum talið okkur til gildis, að
forfeður okkar áttu þann andlega
þrótt, sem ekki aðeins gerði að
verkum, að þjóðin lifði af þessar
hörmungar, heldur að hún samdi
og varðveitti sumt það, sem er
með því bezta í heimsbókmennt-
unum, þó að fjarri fari því, að
enn njóti þau afrek slíkrar viður-
kenningar, sem skyldi, og við
höfum talið okkur sjálfum trú
um. Eftir þvi sem hagur okkar
verður betri, megum við ekki
láta þessa prýði okkar falla í
gleymskunnar dá, heldur einmitt
halda henni hærra á lofti en
nokkru sinni áður, með því hver
um sig að leggja af mörkum, svo
sem hann bezt má þjóðinni til
heilla.
Magnús Jónsson, prófessor, lét
eitt sinn ummælt eitthvað á þá
leið, að sökum fámennis væri fátt
er við gætum keppt við aðrar
þjóðir í, og þó væri það eitt, það,
að láta hvern einstakan íslend-
ing verða betur menntaðan en
hver einstakur annarrar þjóðar
maður er. Hygg ég, að flestir ís-
lendingar séu sammála um, að
þetta sé í senn eftirsóknarvert og
framkvæmanlegt.
VARLA KOMIN 1
FRAMKVÆMD
'1
Enginn efi er á, að bókleg
þekking hefur lengstum verið út-
breiddari á íslandi en í flestum
eða öllum öðrum löndum. Áður
fyrri veittu heimilin að lang-
mestu leyti þessa fræðslu. Nú er
öldin orðin önnur í því efni sem
öðrum. Fólksflutningarnir úr
sveitunum hafa gert það að verk-
um, að þar er ekki vinnuafl af-
lögu til að annast slíka fræðslu
til fullnustu og heimilishættir f
bæjunum hafa aldrei verið til
þess lagaðir. Þess vegna hefur
verið komið upp hinu víðtæka
skólakerfi, er við eigum nú við að
búa.
Ýmsir segja, að við höfum allt
of mikið af skólum og skóla-
skyldan sé of löng. Enda eru
háværar raddir um, að endur-
skoða þurfi fræðslulögin. Sann-
leikurinn er þó sá, að fræðslu-
lögin, sem sett voru 1946, eru
naumast enn komin að öllu leyti
í framkvæmd. Er því ærið hæpið,
þegar af þeirri ástæðu, að enn
sé tími til kominn að endurskoða
þau í heild. Löggjöfin er og
miklu sveigjanlegri en ýmsir
virðast ætla.
Menn tala um alltof langa
skólaskyldu og miða þá við, að
hún sé hvarvetna frá 7—15 ára.
Sannleikurinn er hinsvegar sá, að
ef héraðsbúar sjálíir óska eftir,
þá þarf skólaskylda hvergi aá
vera lengri en frá 10—14 ára.
Enda mun láta nærri, að fjórði
hluti unglinga landsins eigi enn
við að búa skólaskyldu til 14 ára
aldurs. Ef einhverjum héruðum
virðist þessi skólaskyldutími
reynast illa og vera of langur,
þá er hægurinn hjá að breyta til
að nýju. En hvergi hefi ég vitað
til, að slíkt væri nefnt, hvað þá
heldur meira.
Ég hygg, að flestir geti fallizt á,
að ekki sé óeðlilegt, að skóla-
skylda sé skemmri í sveitum en
í bæjum, þó að ekki sé nema af
því einu, að í bæjunum er ærið
erfitt að fá annað verkefni handa
börnunum en að ganga í skóla.r
Heimilin geta bókstaflega ekki
annazt þau allan daginn, og urn'
börn og fullorðna á það við, að
iðjuleysið er undirrót alls ills.
Sumir einstakir þættir fræðslu-
laganna þurfa hins vegar breyt-
ingar við. T.d. eru ákvæði um
fjármál skólanna nú bæði óglögg
og ófullnægjandi. Sveitarfélög-
unum hefur verið gefin von um
rífleg framlög ríkisins til skóla-
bygginga, sem þau ekki hafá
fengið. Mun láta nærri að sú
Framh. á bls. fi j