Morgunblaðið - 26.01.1956, Side 9

Fimmtudagur 26. jan. 1956
MORGUNBLAÐIÐ
9
FRÁ SAMBANDI UNGRA SJÁLFSTÆÐISMANNA , RITSTJÖHI: ÞÖR VILHJÁLMSSON
ÞANKABROT
AÐ LOKÍWM HEIMDALLARFUNDI
Uppskipun í Reykjavíkurhöfn fyrir um 50 árum.
(Mynd úr safni Friðriks Lúðvígz kaupm.)
Jón Kristjánsson verkamaður
DAGSBRÚIM 50 ARA
VERKAMANNAFÉLAGIÐ Dags-' hundrað. Á fyrsta starfsárinu
brún var stofnað 26. janúar árið
1906 og verður félagið því 50 ára
í dag. — Stofnendur Dagsbrúnar
voru hátt á fjórða hundrað og
sýnir það, miðað við íbúatölu
Reykjavíkur á þeim tíma, að
mjög mikill áhugi hefur ríkt
meðal verkamanna um stofnun
félagsins.
FYRSTU VERKEFNI
FÉLAGSINS
Félagið setti sér þegar I upp-
hafi það mark, að vinna að bætt-
um hag félagsmanna, koma á
betra skipuiagi við vinnu, tak-
marka ‘helgidagavinnu, auka
menningu og bróðurhug meðai
félagsmanna og styrkja þá sem
yrðu fyrir slysum eða öðrum
óhöppum. Yfirlýst stefna Dags-
brúnar er enn þann dag í dag
f meginatriðum sú sama.
Þótt Dagsbrún hafi ávallt lát-
ið hin beinu hagsmunamál sitja
i fyrirrúmi, þá hefir félagið unn-
ið að margskonar menningar- og
velferðarmálum og látið ýmis lög
gjafarmál til sín taka.
komst félagafjöldinn upp í um
600. — Hélzt meðlimatalan
síðan nær óbreytt fram um 1930,
en þá var gerð samþykkt um að
allir verkamenn skyldu ganga í
félagið og félagsmönnum bannað
að vinna með utanfélagsmönn-
um. Með þessari ákvörðun fjölg-
aði meðlimum félagsins mjög, og
nú eru félagsmenn um 3300.
FYRSTU KAUPSAMNINGAR
Fyrsta átak Dagsbrúnar í kaup
gjaldsmálum var það, að ákveða
tímakaup verkamanna, var
vetrarkaupið ákveðið 25 aurar á
tímann en sumarkaupið 30
aurar. — Með þessari fyrstu
ikaupákvörðun Dagsbrúnar var
kaup verkamanna hækkað nokk-
uð' og í fyrsta skipti settar fastar
Jón Kristjánsson
FYRSTA STJÓRN
Fyrsti forma§Sur Dagsbrúnar
var Sigurður Sigurðsson, bú-
fræðingur, og fyrstu stjómina
skipuðu auk hans: Ólafur Jóns-
son, búfræðingur, ritari, Þorleif-
ur Þorleifsson, verkamaður, fé-
reglur um kaupgjald verkamanna hirðir, Runólfur Þórðarson, verka
maður, fjármálaritari og Árni
Jónsson, verkamaður, aðstoðar-
maður. Allir þessir menn eru nú
látnir.
S Reykjavík. Nokkru síðar var
svo tímakaupið ákveðið 30 aurar
á klst. allt árið. Fyrstu kaup-
samninga gerði félagið árið 1913
og hækkaði tímakaupið þá í 35
aura. Nú er kaup verkamanna
kr. 17,53 á klst. Fyrstu áratug-
ina samdi Dagsbrún eingöngu um
tímakaup, en nú semur félagið
við atvinnurekendur um kaup
allra félagsmanna, bæði þeirra,
sem vinna tímavinnu og hinna,
sem vinna gegn mánaðarlaunum.
Fyrstu afskipti Ðagsbrúnar af
vinnutíma verkamanna voru þau
að daglegur vinnutími var á-
ST YRKT ARST ARFSEMI
Þegar í upphafi var stofnað
til styrktarstarfsemi innan: fé-
lagsins, og öflugir styrktarsjóðir
eru nú starfandi innan Dagsbrún-
ar, auk þess sem félagið hefur
frá upphafi verið aðili að hinum
almenna styrktarsjóði verka-
manna og sjómanna, svonefndum
Stórsjóði.
lestra á vegum félagsins. Dags-
brún stóð að útgáfu Verka-
mannablaðsins árið 1913 og
styrkti útgáfu blaðsins ,;Dags-
brúnar“, sem hóf göngu sína árið
1915. Nú um langt skeið hefur fé-
lagið gefið út félagsblað með \
sama nafni. Dagsbrún átti drjúg-
an þátt í stofnun Alþýðubrauð-
gerðarinnar og byggingu Alþýðu
hússins við Hverfisgötu og lagði
fram fé þegar verkalýðssamtök-
in keyptu Iðnó.
A.S.Í. STOFNAÐ
Á fyrstu árum Dagsbrúnar
hafði félagið nokkur afskipti af
stjórnmálum og félagið tók einn-
ig þátt í stofnun Alþýðusam-
bandsins árið 1916, sem jafnframt
var þá tengt Alþýðuflokknum.
Eftir 1930, þegar farið var að
vinna að því að skilja verkalýðs-
samtökin frá hinni skipulögðu
stjórnmálastarfsemi, vann Dags-
brún ötullega að því að gera Al-
þýðusambandið að hreinum stétt-
arsamtökum og skapa með því
pólitískt jafnrétti innan samtak-
anna.
NAUÐSYNLEG SAMTÖK
Reynslan hefur sannað, að
skynsamleg samtök launþega eru
nauðsynleg og sjálfsögð, en þessi
þýðingarmiklu samtök má ekki
draga inn í pólitíska togstreitu
óbilgjarnra lýðskrumara. Heldur
eiga verkalýðssamtökin að ein-
beita kröftum sínum að því að
bæta kjör meðlima sinna og
styrkja þjóðlega uppbyggingu at-
vinnuveganna, svo að allir geti
lifað við sem bezt kjör í landinu.
Að síðustu vil ég svo óska
Dagsbrún allra heilla á þessum
merku tímamótum í sögu félags-
ins með ósk um, að félagið megi
í framtíðinni vera trútt þeirri
stefnu er það markaði sér í upp-
hafi, en það er að vinna á heil-
brigðan hátt að þættum kjörum
og meira öryggi verkamanna.
J. K.
HEIMDALLUH efadí til almenns
fundar s. L swnnudag. Umræðu-
efnið var: , Er veri.8 að liða ís-
lenzkt þjóðfélag í sundur?“
Bjarni Benedikísson dómsmála-
ráðherra var {rammælandi, og
var ræða hans birt ?. Morgun-
blaðinu s. L þiiðjudag. Er þar að
finna hugvekju, sem allir ættu
að kynna sér vandlega.
1 Tvö Reykjavíkurblaðanna, Þjóð-
viljinn og Alþýðublaðið, gera
ræðuna að uintalsefni í gær.
í samræmi við venjulegan
„röksemda“-flutning í Þjóðvilj-
anum er spurningunni, sem um
á að fjalla, „svarað" í upphafL
Blaðið hefur yfirleitt ekki fyrir
því að fjalla um með- og mótrök
þau, er snerta niðurstöður um
lausn þjóðfélagsvandamála. Nið-
urstaðan er upphugsuð með til-
liti til þess, sem hentar bezt í
áróðurmoldviðrinu á hverjum
tíma, „röksemdirnar" verða svo
einhverjar upphrópanir, er álitn-
ar eru styðja niðurstoðuna. Söfn-
un og úrvinnsla allra þeirra
atriða, sem til greina koma, er
ekki stunduð í áróðursstofum
kommúnista.
Þjóðviljinn segir í gær: „Það er
ekki verið að liða íslenzkt þjóð-
félag sundur Ungir Sjálf-
undan trausti almennings á ríkis
valdinu. Stundum er beitt bein-
um ofbeldisaðgerðum, eins og
með „verkfallsvörzlunni" á veg
um úti í síðasta stórverkfallL
stundum — og oftar enn sem
komið er --- með áróðri og sögu-
burði. Árið um kring reyna
kommúnistar að læða því inn hjá
fólki, að svikarar og illmenni
leiki lausum hala og kúgi og í-
þyngi heiðarlegu fólki með vit-
und og vilja ríkisstjórnarinnar
Þjóðviljinn víkur sér undai*
því að ræða þessi atriði í ræðu
dómsmálaráðherra. Allur al«
menningur ætti hins vegar a@
hugleiða þau og ræða. Niðurstað-
an getur vart orðið önnur en sú,
að átaks sé þörf til að setja niðuir
deilur manna og efla liollustu við
þjóðarheildina. Menn munu og
sjá, að ríkisvaldið verður að efla
nægilega til þess, að ofbeldis-
mönnum haldist ekki uppi að'
skera á lífæðar hins frjálsa ís-
lenzka þjóðfélags. Ríkið er félag
allrar þjóðarinnar. Þjóðin sjálí
ákveður, hverjir stjórna í þv*
félagi. Það vald yfir eigin hag
má enginn taka af íslenzkri þjóð
— Alþýðublað-
ið hefur rannsakað mannkyns-
söguna og kann að því loknu
stæðismenn og aðrir, sem opin engin skil að gera á milli ein-
hafa augu, sjá þó fullvel, að ein- j ræðis og öflugs ríkisvalds. Það
mitt Þjóðviljinn og flokkur sá,
er blaðið á, miða með gerðum
sínum að því að liða íslenzkt
þjóðfélag sundur.
Fræði þau, sem lærlingum í
kommúnisma, eru innrætt, kenna
er mikið rétt hjá blaðinu, að marg
ir einræðisherrar hafa komið upp
öflugu ríkisvaldi og notað séi'
það. Blaðið á þakkir skildar fyr™
ir að eyða rúmi og feitu letri í
að telja upp dæmi þess. Því mið-
að sæluríki alþýðunnar muni rísa j ur láðist því að útskýra nánar,
á rústum súndurliðaðs borgara- j hvernig það kemst að þeirri nið -
ríkis. Þjóðviljinn stæði ekki í, urstÖðu, að þetta sanni, að sterkt
stykkinu, ef hann reyndi ekki að ; ríkisvald sé sama og einræði
flýta fyrir þeim sköpum.
Hvenær hefur Þjóðviljinn
Einu sinni komu menn hér upp
Alþýðuflokki og á ólieillastund
kveðinn frá kl. 6 að morgni til j á tímal h hafði Dagsbrún með
kl. 6 að kvöldi, að frádregnu", höndum óruinnkanp fyrir fé-
matar- og kaftihléum. Helzt ; íagsmenn. Sinnig gekkst féiagið
,]þessi vinnutímj fram til ,$rsh»s fyrir þvs að útvega félagsmönn-
einlægni hvatt menn til að slíðra var hann lagður í henduv
sverðin og taka höndum saman Hannibals Valdemarssonar, ev
til að auka og tryggja velsæld og gat notað sér hann til ýmissa
menningu á íslandi? Reynir blað- I myrkraverka. Er þá Alþýðuflokk
ið ekki þvert á móti að ala á urinn sama og Hannibal? Al-
misklíð og stofna til deilna? þýðublaðinu láðist að draga
í framsöguræðunni á Heim- lærdóm af sögulegum staðreynd-
dallarfundinum kom fram, að um, er hér skipta máii, svo sem
áróður er rekinn til að ala á þeirri, að Hitlers-Þýzkaland hefði
öfund og úlfúð milli stétta í land- j aídrei orðið til, ef nægilega
inu. Árangurinn hefur orðið sterkt ríkisvald hefði verið í
harðnandi stéttabarátta svo sem j Weimer-lýðveldinu til að stemma
alþjóð hefur orðið ljó«jt á síðustu stigu við atferli ofbeldissveita
mánuðum. Einnig var bent. á þau öfgaflokkanna. Leiðarahöfundur
vandamál, er rísa af þeim stað-
reyndum að ísland er nú í al-
faraleið milli meginlanda og hér
er nú í deiglunni ný borgmenn-
ing. Loks er vert að veita nána
athygli þeirri ábendingu, að
þrotlaust er unnið að því að grafa
Alþýðublaðsins ætti að lesa mann
kynssöguágrip sitt aftur. Von-
andi kemur hann þá auga á, hvað
þarf til að tryggja, að íslenzk
alþýða, kjósendurnir allir, stjórni
í landi sínu.
Þ. V.
. 1930, þá yar vim itiminp.færðiir
niður í 10 stunúir. 1%|2
var 8 stunda vinnudagux upp t ,if-
inn. .. ,j -j, í if fíw
Eins og áður segir vorv stoíh
um garðlönd til ræktunar. —
; Fræðslustarfsemi var mjög miki-1
iinnan íélagsins fyrstu áratugina
I og naut i lagið þar aðstoðar og
fyrirgr iðslu margra bjóðkunniá
endur Dagsbrúnar hátt á fjórða J menntamanna, sein fluttu fyrir4
STÚDENTAFJÖLDI
í HAUST voru 2.721.000 stiident-!
ar í háskoluiii í Bandaríkjunum,
en með tilliti til reynslu frá síð-
ari árum er búizt við, að þeir'
verði 3 milljónii .þegar líða tek-
ur á veturiim. .1 Sovétríkjuhum
eru nú sagðir 1.865.000 stúdentari
við nám. I
Uppskipun i Rej víkurúöfn 1956