Morgunblaðið - 28.08.1956, Síða 9

Þriðjudagur 28. ágúst 1956
VORCVNBLAÐlfí
9
Frá landGffifærurn Rússiands og Noregs:

m

gíI longI inn
En samhúðin á tandamcsrunum er ketri
í SUMAR dvaldist einn af
blaðamönnum „Morgen-
bladet“ í Osló um skeið í
Noröur-Noregi, þar sem
landamæri Rússlands og
Noregs eru sameiglnleg. —
Riíaði hann eftirfarandi
grein um dvöl sína þar og
það sem bar fyrir augu
hans og eyru.
HINNAR nýju og breyttu fram-
komu Rússa í samskiptum við
aðrar, þjóðir hefur einnig orðrð
vart við hin 186 km löngu landa-
mæri, sem Rússland og Noregur
eiga saman. í>ó haía hent atburð-
ir við landamærin, sem sýna að
hin breytta framkoma Rússa á
sér ekki djúpar raetur.
Rússar hafa nýlega skipt um
yfirmann landamæravörzlunnar.
Hinn nýi yfirmaður er undir-
oíursti, en fyrirennari hans og
hans norski samstarísmaður eru
báðir ofurstar. Undirofursti þessi
heíur athygiisverða Stalin-barta,
sem hann hefur áreiöanlega ver-
ið farinn að hugsa vel um, áður
en byrjað var ú því að breyta
götuiieitum í Sovétríkjunum. —
r’ólkið við landamærin veltir því
fyrir sér, hve lengi hann muni
fá að hafa vangaskegg sitt óskert,
og á þann hátt að sýna aðdáun
sina á hinu fallna átrúnaðargoði.
SAMEIGINUEGT ORKUVER
Athyglisverðustu fréttirnar frá
landamærahéruðunum eru þær,
að ríkin tvö hafa nú á prjónunum
áform um að beizla orku foss-
anna í landamæraánni, sem Pas-
vik heitir, og mun vera vatns-
mesta fljót NorðurEvrópu. Fram
til þessa hafa áform um þetta
strandað á því að norskir bænd-
ur í Pasvik-dalnum vildu geta
fleytt timbri eftir ánni. En frá
styrjaldarlokum, er Rússland
varð nágranni Noregs, hefur
þeim þótt hentugra að aka timbr-
inu á flutningabílum.
í allt sumar hafa sérfræðingar
gert sínar rannsóknir við fljótið,
en í marzmánuði næstkomandi
mun svo „blönduð nefnd" — skip
uð mönnum beggja þjóðanna
hefur valdið norsku landamæra-
vörðunum miklum óþægindum.
Það er ekki hægt að halda við-
ræðufundi landamæravarðanna
undir berum himni — einkum
ckki þegar vindarnir blása um
heimsskautasvæðin. Norðmenn-
irnir hafa því oft orðið að þiggja
boð Rússa um að halda fundina
í þeirra skála. En þá fylgir sá
böggull skammrifi, að Rússi fer
með fundarstjórn. Reglan er sú,
að fundirnir eru haldnir hjá
þeirn aðila sem til fundarins boð-
ar og íundarstjórn er í höndum
þeirra, sem eiga fundarstaðinn.
STÓRT OG SMÁTT
Það eru bæði stór mál og smá,
sem rædd eru á þessum fundum
— kannske þó aðallega smáatriði.
Það kann t.d. að vera að norskan
bát hafi rekið yfir fljótið, og
vilji eigandinn fá bát sinn aftur
verður hann fyrst að tillcynna
tapið til yfirmanns landamæra-
vörzlunnar, sem síðan lýsir eftir
honum hjá sínum rússneska sam-
starfsrnanni. Finnist báturinn, er
haldinn nýr fundur um málið og
ákveðið, hvenær hann skuli af-
hentur eiganda. Það kemur varla
fyrir að rússneskur bátur finnist
Eftir
Ketill J.
Einren
Noregsmegin. Kann það að stafa
af þvi, að almennum rússneskum
borgurum er bannað að ferðast
á ánni. Og Norðmenn hafa aldrei
séð rússneskt alþýðufólk spóka
sig í bát á ánni. Þó búa um 10 þús
und Rússar umhverfis nikkel-
námurnar, sem eru rétt við bakka
Pasvik-f Ij otsins.
Ef manns er saknað þarna á
landamærasvæðunum, er ekki ó-
algengt að yfirmenn landamæra-
gæzlunnar séu beðnir að lýsa eft-
ir viðkomandi manni í hinu land-
varð síðar aðalvitnið í stærsta
njósnamáli, sem norskir dómstól-
ar hafa íjallað um eftir striðið.
BANN GEGN MYNDATÖKUM
Takist einhverjum Norðmanni
að ná mynd i-.í hinni heiiögu rúss
nesku jörð handan fljótsisn, með-
an norskur landamæravörður sér
ekki til, þá getur verið að rúss-
neskur vörður hinum megin hafi
séð það. Þá koma harðorð mót-
mæli frá rússneska yíirmannin-
um, en hinn norski getur e'.ckert
annað gert, en að lofa bót og
betrun. Samkvæmt landamæra-
samningi rikjanna er bann lagt
við að skjóta yfir landamæi'in, að
taka myndir yíir þau og fara yfir
þau áð óþörfu. En '■ aldrei hefur
Norðmönnum komið til hugar að
rannsaka, hvort myndavélar eru
í hinum mörgu rússnesku fiug-
vélum, sem svo oft íljúga yfir
landamærin í mikilli hæð.
Landamæraverðirnir . hafa í
sumar sem áður farið sameigin-
lega eftir landamærunum. Þtir
nota til skiptis rússneskan og
norskan bát til að íara niður eftir
ánni og borða þar sem hentugra
er, en á kvöldin kveðjast þeir og
ganga til hvílu hvor í sínu föð-
urlandi.
SÓKNIN BEZTA VÖRNIN
En ýmislegt hefur komið fj>rir
í sumar, sem sýni'r að Noregur er
ennþá „litli bróðir“. í byrjun
júlí kom það fyrir að tveir norsk-
ir landamæraverðir og liðsfor-
ingi voru á ferð á norskri grund.
Skyndilega komu að þeim tveir
vopnaðir rússneskir hermenn.
Nordkap — nyizti oaai Noregs.
leggja áætlun um virkjunina fyr-1 inu. Þetta gengur oftast rólega
ir ríkisstjórnir landanna. Hafa I fyrir sig. Allir Norðmenn, sem af
norsku sérfræðingarnir fengið einhverri ástæðu hafa farið yfir
leyfi til að fara um rússneskt
landsvæði og hinir rússnesku
mátt gera sínar rannsóknir á
norska bakka árinnar.
í fyrsta sinn frá styrjaldar-
lokum kom það fyrir í sumar, að
Rússar báðu um og fengu leyfi
til að aka flutningabílum nokkra
kílómetra eftir norsku landsvæði
— frá Storskog, sem er austan
við Pasvik-fljótið — til rúss-
neska svæðisins við Boris Gleb,
sem er vestan árinnar.
Rússar eiga einungis veigalitla
hengibrú yfir fljótið, en Norð-
menn eiga trausta brú viö mynni
þess.
NÝR LANDAMÆRA PK ÍUI
Þá bar það við í sumar, að
yfirmanni rússnesku landamæra-
gæzlunnar, aðstoðarmanni hans
og ritara, var boðið að vera við-
staddir vígslu landamæraskála
Norðmanna, en þar fara íram við
ræður landamæravarðanna um
þau mál, sem upp kunna að
koma. Þar var mikið borðað og
drukkið og Rússarnir létu í ljós
mikla hrifningu af nýja húsinu.
Þeir sögðu að rniklar endurbæt-
ur yrðu gerðar á þeirra landa-
mæraskála, en hann hafa þeir áft 1
allt frá styrjaldarlokum — en
Norðmenn liins vegar engan
skála átt.
Vöntunin á landamæiaskála
landamærin hafa komið til baka
eftir lengri eða skemmri tima.
Hins vegar varð rússneski yfir-
maðurinn við landamærin ekki
mjúkmáll, er Norðmenn neituðu
haustið 1953 að afhenda Pavlov
liðsforingja — en hann kom til
Noregs yfir landamærin og bað
um hæli sem flóttamaður. Hann
Það eru því margir sem óttast, 1 vellina,
hvað íyrir kynni að koma, ef! rnærin.
sem eru rétt við landa-
Það halda margir að
norskir sportveiðimenn og
skemmtigöngufólk yrði á vegi
rússneskra landamæravarða — á
norskri grund!
SKUTU YFIR LANDAMÆRIN
Rússar geri þetta í áróðursskýni.
En íbúarnir í Suður-Varanger
tala sjaldan um nágrannana hin-
um megin við landamærin. —
Hefur slíkt umtal mikið minnkað
frá fyrstu árunum eftir stríðið.
Hver sé orsök þess, er ekki gott
Það þarf kannske ekki að taka j um að segja, en ekki er ólíklegt
það alvarlega, að þegar margt að blaðafyrirsagnirnar um minnk
gesta var við vígslu landamæra- andi „spennu" í heimsmálunum,
skálans, sem áður er minnzt á, j hafi einnig haft áhrif við landa-
þá skutu einhverjir Rússar mörg- mærin. En víst er um það, að
um skotum yfir landamærin. — íbúai'nir við landamærin, sem
Strákslegir og gáskafullir her-' búa aðeins steinsnar frá rúss-
menn eru til í öllum löndum.
Annað er það einnig, sem stöð-
ugt minnir norsku íbúana við
landamærin, sem eru um 10 þús-
und talsins, á að Rússar geta sett
upp járnhanzka, eru heræfing-
arnar, sem haldnar eru á hverju
hausti eins nálægt landamærun-
Þeir miðuðu þegar byssum sin- j um og unnt er. Á þeim tíma eru
um á Norðmennina. Þetta varð
spennandi augnablik. En norski
liðsforinginn kunni rússnesku og
gat fullvissað Rússana um að
þeir væru á norskri grund Rúss-
arnir voru teknir til yfirheyrslu
Daginn eftir var skotið á fundi
með yfirmönnum landamæra-
gæzlunnar. Allir bjuggust við,
að Rússarnir, sem vilja halda
mjög fast við landamærasamning
inn og fara helzt ekki yfir landa-
mærin — nema þegar þeir senda
njósnara inn í Noreg — myndu
afsaka þennan atburð. En þvert
á móti rifust þeir og skömmuð-
ust yfir því hvernig farið hafði
verið með Rússana í Noregi. Það
virðist því sem .sókn sé bezta
vörnin — einnig í landamæra-
pólitík.
Landamæraverðir hvors lands-
ins um sig ættu að þekkja landa-
mærin svo vel, að þeir villtust
ekki yfir þau á heiðskírum sum-
ardegi. En alla geta hent mis-
tök — og Rússarnir skýrðu svo
frá, að þetta væri i fyrsta sinn,
sem þeir væru á varðbergi þarna.
En það, sem er alvarlegast við
þetta og hættulegast er að Rúss-
arnir &ripu þegar í stað til vopna
sinna er þeir sáu Norðmennina.
margir Norðmannanna við berja-
tínslu, en látlausar drunur frá
fallbyssum, heyrast langt inn í
Noreg. Sífelldur straumur rúss-
neskra flugvéla — aðallega MIG-
brýstiloftsvéla — er þá um ílug-
neska birninum, vita að nútíma-
ófriður mun snerta menn, hvar
sem þeir eru staddir í heimin-
um. Og þeir vita það einnig að
ólíklegt er, að kjarnorkusprengj-
ur eða eitthvað enn verra, falli
á höfuð þess fólks, sem næst
landamærunum er.
— Það er styttra fyrir okkur
en aðra að ganga til Síberíu,
heyrist oft sagt, ef maður spyr
einhvern landamærabúa um það,
hvort honum og fjölskyldu hans
finnist óþægilegt að hafa Rússa
handan árinnar eða fjallsins.
Islenzkum rithöfundum
tryggður höfundarréttur
í Bandaríkjunum
Stef þakkar Alþingi
FORSETI fslands hefur nýlega undirskrifað fyrir fslands hönd
skilríki fyrir aðild íslands að Gefnarsamþykkt Sameinuðu þjóð-
anna, UNESCO, um aukna, gagnkvæma höfunaréttarvernd. i
Af því tilefni var í upphafi: öðrum opinberum aðilum starf
aðalfundar STEFs á föstudaginn j og stuðning við undirbúning að
utan dagslcrár samþykkt ein- j inngöngu íslands í Genfarsam-
róma svohljóðandi þakkarávarp: j bandið um höfundarétt, en með
„Aðalfundur STEFs þakkar j henni er íslenzkum höfundum
Alþingi, höfundaréttarnefnd og j m.a. loks tryggð sams konar
vernd í Bandaríkjunum og Banda
ríkjamenn fá notið hér, og standa
því vonir til að tekjur íslenzkra
höfunda erlendis megi fyrir það
aukast.
Sérstaklega þakkar fundurinn
formanni höfúndaréttarnefndar,
Jóni Ásbjörnssyni, hæstaréttar-
dómara og Þórði Eyjólfssyni,
hæstaréttardómara, svo og þeim
nefndarmönnum Sigurði Reyni
Péturssyni, hæstaréttarlögmanni,
Tómasi Guðmundssyni, skáldi, og
Gunnari Einarssyni, fulltrúa Bók
salafélags íslands, merkileg og
rækileg nefndarstörf þeirra í J
þágu höfundaréttarmála“.
rNorgiu-iNoiegi, þar sem mæiast landamæri Noregs og Rússiands.
Hemaði yfir
AKRANESI, 27. ágúst. — Hér
var frost í nótt. Hemaði utan
með á vatni. Kartöflugras lét
strax á sjá efíir fyrstu frostnótt-
ina.
í gærmorgun var hemað yfir
polla upp í Sunnudal á Hval-
fjarðarströnd. — Otídur,