Morgunblaðið - 06.12.1956, Qupperneq 11

Fímmtudagur 6. des. 1956.
MORGVlSBLAtnÐ
It
Shriðdreki seidur tyrir hrttuð
FRÉTTAMAÐUR Mbl. rabbaði
stundarko-rn. við hjón frá einu af
kolaauðugustu héruðum Ung-
verjalanids. Yoru þau með 10 ára
gamla dóttur sína. Þegar hann
spurði þau hvers vegna þau hefðu
aðallega flúið, varð konan fyrir
svörum og sagði: Yið gátum ekki
hugsað okkur að vera lengur í
Ungverj alandi, við vorum ekki í
flokkniun og höfum aldrei verið.
Það var svo ægilegt að vita aldrei
hvað morgundaguriun bæri í
skauti sér. Við flúðum ekki land
vegna þess að við hefðum orðið
fyrir ásókn kommúnistanna, held
ur vegna þess að við gátum ekki
lifað í þessari hryllilegu óvissu.
— Og þessi ungverska flóttakona
heldur áfram. Hún er ekki döpur
í bragði, heldur ber hún sig prýði
lega, en þó má finna undir niðri
beiskjuna yfir því að verða að
flýja föðurland sitt: Okkur var
ekki leyft að hafa kristna trú,
segir hún, og bætir við um leið
og hún lítur á dóttur sína: Og
við vissum áð við fengjum ekki
að ala hana upp í kristnum anda.
Gátum ekki hugsað til þess. Við
viljum að dóttir okkar verði góð
og kristin stúlka. Ungverska
flóttakonan segir svo að lokum
áður en við kveðjum hana: Við
erum orðin svo hrelld af óvissu
og hörmungum síðustu ára, að
við getum ekki einu sinni hugsað
okkur að vera í Evrópu. Þess
vegna viljum við komast til Ame-
ríku, og við höfum góðar vonir
um að framtíðin verði bjartari
en hið liðna.
AÐEINS „PARADÍS
RÚSSLANDS"
Skammt frá hópnum sátu önn-
ur ungversk hjón, sem höfðu flú-
ið land sitt, augsýnilega nýgift,
énda ekki nema rúmlega tvítug
að aldri. Fréttamaðurinn vatt sér
að þeim og spurði þau nokkurra
spurninga. Þau sögðust vera frá
borginni Papa. Þar barðist ungi
maðurinn með frelsishetjunum.
— „Og ég vissi þegar bardögum
lauk, að ekkert var eftir nema
„paradís Rússlands". Ég gat elcki
hugsað mér að verða um kyrrt í
Ungverjalandi upp á þær spýtur,
kaus heldur að fara með konuna
til Bandaríkjanna. Bróðir minn
var í Rússlandi í þrjú ár og vissi
Hvað það var.“ — Ungi maðurinn
er mjög fámáll, vill lítið um at-
burðina tala, en segist þó ekki
ætla að fara aftur til Ungverja-
lands. Þar á hann þó 6 bræður
og foreldra.
„EF VIÐ HEFÐUM HAFT
FALLBYSSUR---------“
Þarna á meðal flóttamannanna
er ungur og myndarlegur Búda-
pestbúi, vélfræðingur að mennt.
Hann talar þýzku mjög vel, enda
er hann vel menntaður. Og þegar
fréttamaðurinn leitar til hans,
hefur hann svör á reiðum hönd-
um. Lífsviðhorf hans er raunsætt,
en þó á hann augsýnilega í mik-
illi baráttu við sig, vegna þeirra
dapurlegu örlaga, sem lífið hefur
skapað honurn. Hann er þó hnar-
reistur og reynir að leyna von-
brigðum sínum og geðshræring-
um. Hann skýrði frá því, að hann
hefði tekið þátt í bardögunum í
Búdapest. En þegar fréttamaður-
inn innti eftir upphafi þeirra,
svaraði hann: — „Ég skal segja
yður, að ég var ekki með í bar-
dögunum frá byrjun. Ég ætlaði
nefnilega að flýja ásamt tveimur
félögum mínum til Austurríkis
20. sept. 8.1., en AVO-mennirnir
(öryggislögreglan) tóku mig
höndum. Ég var dæmdur í fjög-
urra ára fangelsi. Ég slapp þó við
það, eins og þér sjáið, því að
frelsissveitirnar leystu mig úr
fangelsinu 30. október, og barðist
ég síðan með þeim til 13. nóv.
Fréttamaðurinn fór að spyrja
hann um bardagana. Hann leit
þá á hann heldur dapur í bragði
og sagði: — „Á ég að segja yður
eitt. Þetta hefði farið betur ef við
hefðum haft fallbyssur og þun«í
vopn. Við höfðum aðeins léttar
vélbyssur og handsprengjur, —
það reið baggamuninn.“
Flóttafólk lýsir byltingardögunum
RÚSSAR LÉTU SKREÐDREKA
FYRIR BRAUÐ
— Öll þjóðin reis upp i einu,
er það ekki rétt?
— Jú, svaraði hann ákveðinn,
öll ungverska þjóðin er eitt. Svo
bætir hann við og reynir að
dylja vonbrigði sín með því
að púa sígarettureyknum kæru-
leysislega út í loftið: En öll ung-
verska þjóðin er í einu stóru
fangelsi.
— Hafið þér trú á því að
hún nái frelsi sínu?
— Já, svarar hann ákveðinn,
ég trúi því að við endurheimtum
frelsi okkar, en guð má vita hve-
nær. Baráttuþrek Rússanna bilar
með tímanum. Ég vissi til dæmis
til þess í bardögunum í Búdapest,
að þeir létu skriðdreka af hendi
fyrir brauð.
— Fólkið virðist vilja fá Nagy
aftur.?
— Já, hann er fyrst og fremst
Ungverji, en Kadar er svikari.
„HLÝTUR AÐ VERA BETRA
EN I SÍBERÍU“
Síðan barst talið að foreldrum
unga mannsins og systkinum í
Búdapest. Þau vissu um flótta
hans og nú ætlaði hann að reyna
að skrifa þeim kort frá Keflavík,
ef það væri til einhvers. Síðan
fór hann að rabba um ísland og
vissi heilmikið um landið og
þjóðina. Kvaðst hann hafa lesið
það fyrir nokkrum mánuðum í
kommúnistablaðinu í Búdapest,
að Island ætlaði að ganga úr At-
lantshafsbandalaginu. Kommún-
istar voru hrifnir af því, bætti
hann við og brosti. Loks kvað
hann framtíð sína í Ameríku
ótrygga, og bætti svo við hlæj-
andi: En það hlýtur að vera betra
að vera þar en í Síberíu !
Þegar blaðamaðurinn kvaddi
hann, sagði hann að lokum: Það
er hörmulegt að verða að fara
burt úr föðurlandi sínu, en von-
andi förum við einhvern tíma
heim aftur, og þá....
\
„----SÉ EKKI EFTIR *
NEINU — NEMA FOR-
ELBRUNUM"
Þá ræddi blaðamaðurinn við
járnbrautarstarfsmann. Foreldr- .
ar hans eru enn í Ungverjalandi,
en systkin á hann engin. Foreldr-
ar hans búa í Búdapest, en vita
ekki að hann komst úr landi.
Syrgja einkason sinn. Þessi ungi
piltur sagði, að það hefði átt að
taka sig höndum 2. nóv. vegna
ritgerðar, sem hann skrifaði í
blað járnbrautarstarfsmanna. —
Hann komst á snoðir um það og
flúði. Hann sagðist hafa barizt
með frelsishetjunum frá 23. okt.
til 9. nóv., — og bætti við: Stund-
um börðumst við með byssum, en
stundum með berum höndum. Þá
sagði ungi maðurinn, að hann
hefði flúið land eftir bardagana,
— lagði af stað 9. nóv. til Aust-
urríkis og kom þangað þremur
dögum síðar. Rússarnir heftu
ekki för hans, létu sér nægja að
taka af honum úrið og alla þá
peninga, sem hann átti. Það var
þeim nóg, sagði ungi maðurinn
og brosti kaldhæðnislega. Hann
kvaðst ekki vita hvað hans biði
í framtíðinni, en sagðist vonast
til þess að komast að einhverju
ungversku blaði í Ameríku. Hann
hlakkaði til að fá að vinna fyrir
ungverskan málstað og gera sitt
til þess að þjóðin næði aftur
frelsi sínu: „Þá förum við flest
heim aftur,“ bætti hann við og
brosti. — Þegar blaðamaðurinn
spurði hann, hvort hann sæi
eftir því að hafa flúið, svaraði
hann dapur í huga: Nei, ég sé
ekki eftir neinu — nema fereldr-
um mínum. Ég hugga mig þó við
það, að ekkert hefði beðið mín
nema dauðinn, ef mér hefði ekki
tekizt að flýja.

Þessi litla hnáta er orðin fullorð-
insleg af reynslu fárra ára. Hvað
höfðu þessi augu séð í Búdapest?
Vildi hefna móður sinnar
og fyrir fangelsisvist
ÞRÆLKAÐUR FYRIR AÐ
VINNA HJÁ AMERÍSKU
OLÍUFYRIRTÆKI
Hann er maður um fimmtugt,
gráhærður. Það hvílir ró yfir
svipnum, en á andlitið eru ristar
rúnir biturrar reynslu. Hann sat
í þrælabúðum Rússa í 3% ár.
Og ástæðan til þess að hann
var settur í þrælabúðirnar var
sú, að hann vann hjá amerísku
olíufyrirtæki. Fyrir þetta var
hann barinn og hart leikinn,
sveltur, þrælkaður. En hann
var ekki einn. f þessum
þrælabúðum þjáðust 6000
manns með honum.
Hann átti fyrir aldraðri móður
að sjá, þegar hann var lokaður
innan við múra og gaddavír. Allt,
sem hann átti var tekið af hon-
um, smátt og stórt.
FÓR GANGANDI 170 KM LEIÐ
Fremur lágur maður, svart-
hærður, glaðlegur og fjörlegur í
augum, ber lítið merki í hnappa-
gatinu, það er það eina, sem eftir
er af mótorhjóli, sem var hans
eign. Hann var járnsmiður í verk
smiðju, sem var rétt hjá Búdá-
pest. Þar unnu 3400 manns. Við
verksmiðju þessa var mikið bar-
izt. Loks tókst honum að flýja,
fyrst með bíl til Györ, þaðan fór
harrn gangandi 170 km leið,
lengst af á nóttunni. Að síðustu
tókst honum að læðast yfir landa
mærin til frelsisins.
TÚLKURINN
Fremur lág og grönn með góð-
legan svip, skolhærð og lítið eitt
skökk f andliti, með gleraugu.
Faðir hennar er í Ameríku og
hefur þar ríkisborgararétt. Hið
sama gildir um hana. Hún talar
góða ensku og túlkar frásagnir
félaga sinna og leggur fyrir þá
spurningarnar, sem ég ber upp.
Hún hefur beðið frelsisins frá
því 1945 og hún flúði strax og
hún gat frá Búdapest og hlaut
frelsi sitt 29. október.
GÁTU EKKI UNNIÐ FYRIR
MENNTUN SONARINS
Þarna sitja lágvaxin, þrekleg
hjón, hún á fimmtugsaldri, hann
nokkru eldri. Með þeim er sonur
um fermingu. Þau áttu heima í
Györ um miðja vegu milli Búda-
pest og Vín. Frelsið hlutu þau
12. nóvember. Þau komust yfir
landamærin án teljandi erfið-
leika með hjálp ungversku frelsis
hermannanna. Dóttir þeirra og
tengdasonur eru áður komin til
Ameríku með börn sín. Fjöl-
skyldan er hólpin. Frelsisher-
mennirnir hjálpuðu mörgum yfir
landamærin, annars hefði verið
erfitt að komast með börnin. —
Engan grunaði þegar þau fóru að
svo illa myndi fara í Ung-
verjalandi eins og nú -er kom-
ið á daginn. En óttinn og kvölin
var nægileg áður, til þess að
þetta fólk reyndi sem fyrst að
flýja land sitt. Hatrið á Rússum
og leppum þeirra er talonarka-
laust. í fyrstu, eftir að byltingin
skall á höfðu menn von um
hjálp. Fólkið gerði sér enga grein
fyrir því að það gæti kostað nýja
heimsstyrjöld, það barðist og það
hrópaði á hjálp. Það hugsaði
ekki um neitt annað. Þau voru
orðin of gömul. Flóttinn var
þeim efst í huga.
Fyrir 1944 voru þau allvel
efnuð. Hann var kaupmaður,
er verzlunin hans var tekin af
honum og þjóðnýtt. Eignalaus
gerðust þau bæði verkamenn
í verksmiðju. Vonin var að
þeim tækist að vinna fyrir
menntun sonarins, sem átti að
verða verkfræðingur. En bar-
áttan var til einskis. — Þau
gerðu ekki betur en að draga
fram lífið.
— Hér er einn sem barðist, seg-
ir íúlkurinn minn, og við setj-
umst hjá ungum manni. Hann
lyftir upp buxnaskálminni og
sýnir okkur reifaðan fótinn. —
Hann er 33ja ára gamall. Hann
sat í fangelsi Rússa frá 1945
til 1948. Ástæðan var sú ein að
hann bar þýzkt nafn. Það var því
grunnt á hatrinu til Rússa. Þeg-
ar stúdentarnir hvöttu fólkið til
þess að sækja sér vopn til ung
verska hersins, sem fljótt var
allur á bandi ungversku þjóðar-
innar, var hann einn þeirra, sem
tóku sér byssu í liönd. — Hann
særðist í viðureign við rússnesk
an skriðdreka, sem þeir lögðu til
atlögu við á götu Búdapestborg
ar. Skriðdrekinn hafði bilað og
átta Rússar stigu út úr honum
til þess að reyna að koma honum
í lag og þá réðust þeir til atlögu
gegn þeim, felldu 6 þeirra, en
tveir komust undan á flótta.
Hann skeytti engu um sárið, en
barðist eins og óður maður.
HEFND FYRIR FANGELSI
OG MÓÐURDRÁP
Hann vildi hefna fyiir fang-
elsisvistina, sem hann hafði hlot-
ið saklaus og fyrir móður sína,
sem Rússarnir höfðu drepið.
Gömul og farlama hafði hún
verið að leita sér lífsbjargar til
ættfólks síns úti á landsbyggð
inni, þegar Rússarnir tóku járn-
brautarlestina, sem hún var með,
hröktu fólkið út úr henni, en
troðningur óttaslegins mann-
fjöldans varð gömlu konunni of-
viða. — Túlkurinn lítur niður
áður en hún þýðir þessa harmu-
Iegu frásögn. Þótt mörgu sé hún
orðin vön er þó sýnilegt að frá-
sögnin er henni erfið. Þjáningar-
drættirnir leyna sér ekki í rólegu
andliti sögiunannsins. Svört aug-
un eru ísköld í kinnfiskasognu
andlitinu. Beiskjan og þjáning-
arnar hylja svipbrigðin.
UNNUSTAN ENN f BÚDAPEST
Flótti þessa unga, særða manns,
var erfiður. í hópi annarra hélt
hann í áttina til austurrísku
landamæranna. Við ána Rábca
ætluðu þeir að komast yfir, en
fréttu að Rússar lægju í leyni við
brúna, sem þeir ætluðu yfir —
Helmingur hópsins freistaði þó
gæfunnar á brúnni, sumpart
vegna þess að þeir áttu ekki ann-
ars úrkosti. Þeir voru alíir skotn-
ir. Hinir lögðust til sunds í ánni,
meðal annars þessi ungi maður.
Þeir höfðu það af og hingað er
hann kominn. Unnustu sína á
hann í Búdapest.
STAKSTÍIÍAR
Slenið á Alþingi.
FRÉTT sú, sem Mbl. birti om
stjórnleysið og slenið á Alþingi
hefur vakið mikla athygli. Hvorki
meira né miima en 9 þingnefndir
hafa engan fund haldið nema til
þess að kjósa sér formann og rit-
ara. Flestar aðrar nefndir hafa
haldið örfáa fundi.
Þannig er forysta „vinstri
stjórnarinnar“ í framkvæmd. —
Hún leggur svo að segja engin
mál fyrir þingið og þeir menn,
sem hún hefur valið til for-
mennsku í þingnefndum drattast
ekki einu sinni til þess að taka
þau mál fyrir, sem visað hefur
verið til nefnda þeirra.
Það er vissulega raunalegt að
Alþingi, hin gamla og virðulega
löggjafarstofnun þjóðarinnar,
skuli leikin þannig af tætingsliði
vinstri stefnunnar. Almenningi er
og að verða það Ijóst, að núver-
andi ríkisstjórn er fjarri því að
vera mynduð af samhentum þing-
meirihluta. Að baki hennar stend
ur fyrst og fremst sundurleitt
upphlaupslið, sem hljóp saman af
ótta við vaxandi traust og fylgi
Sjálfstæðisflokksins.
Klofin um varnarmálin.
Greinilegastur er klofningur
stjórnarinnar nú um varnarmál-
in. Flokkur utanríkisráðherrans
hefur opinberlega horfið frá yfir-
lýsingunni frá 28. marz um að
ísland skyldi gert vamarlaust.
Jafnhliða hefur hann lýst þvi
yfir að hann telji nauðsynlegt að
varnarliðið verði hér áfram.
Undir þetta virðist Framsókn-
arflokkurinn einnig hafa tekið.
En kommúnistar eru byrjaðir
að skamma utanríkisráðherrann
fyrir „svik“ hans. Engu að síður
eru þeir þess alráðnir að sitja
áfram í stjórninni og taka þannig
ábyrgð á áframhaldandi dvöl
vamarliðsins í landinu. Er nú lít-
ið orðið úr hinum stóru orðum
„Þjóðviljans" um „þjóðsvik“ og
„landsölu“. Verður ekki annað
séð en prýðilega fari nú um þá
Einar Olgeirsson, Lúðvík Jósefs-
son og aðra þingmenn kommún-
ista í samfélagi með „landsölu-
mönnum" !
Það er vítt kokið kommanna ll
Samfylking við bæjar-
st j órnarkosningar ?
f ársbyrjun 1958 eiga að far*
fram bæjar- og sveitarstjórnan-
kosningar í kaupstöðum og kaup-
túnum um land allt. Eru komm-
únistar þegar farnir að undirbúa
þær. Leggja þeir nú mikla
áherzlu á samfylkingu við Al-
þýðuflokkinn og Framsókn tll
þess að sýna „vinstri eininguna**
enn frekar í verkL
Meðal Framsóknarmanna mug
þessari ósk kommúnista sæmilega
tekið, sérstaklega meðal forystu-
liðsins. En Alþýðuflokksmönnum
lízt hið versta á slíka kosninga-
samvinnu við kommúnista eins
og allt er nú í pottinn búið. Benda
þeir m. a. á hrakfarir vinstrl
fylkingarinnar við stúdentaráðs-
kosningarnar i Háskólanum i
haust, þar sem stjórnarflokkarn-
ir stórtöpuðu fylgi en Sjálfstæð-
ismenn og ýmsir aðrir frjálslynd-
ir menntamenn unnu mikinn :%g-
ur og fengu hreinan meirihluta
í stúdentaráði.
Fróðlegt verður að sjá, hvað
ofan á verður í þessum efnum.
Kommúnistar munu áreiðanlega
Ieggja fast að samstarfsflokkura
sínum um samvinnu í þessura
fyrstu kosningum eftir áð stjóm-
in var mynduð.