Morgunblaðið - 31.01.1957, Síða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 31. jan. 1957
HVER DREPUR DRAUMA
SKÁLDSINS?
SERSTÆÐ ÓPERA EFTIR MENOTTI
MADRIGAL (eða mandriale) var upprunalega hjarðsöngur, stutt
lýrískt ljóð við sérkennilega tónlist, sem átti að túlka eða
spegla textatin. Fyrstu verk af þessu tagi voru samin á 14. öld, en
á 16. öld fékk madrigal-tónlistin fast form, sem hún hefur að
miklu leyti haldið fram á þennan dag, þótt ýmis tilbrigði séu til
af henni.
ÞRÍR ÁFANGAR
Verkið lýsir þremur sunnudög-
um í ævi skáldsins, sem tákna
þrjá áfanga í lífi þess. Fyrsti
sunnudagurinn er æska skáldsins,
þá er unicorn uppáhaldsskepna
þess. Annar sunnudagurinn er
manndómsárin, þá heldur það
mest upp á gorgon. Þriðji sunnu-
dagurinn er elli skáldsins, þá er
manticore eftirlæti þess. Allar
tákna þessar skepnur drauma
skáldsins.
Nýlega hefur eitt af þekktustu
tónskáldum samtímans, Gian-
Carlo Menotti, samið óperu í
þessu sérkennilega formi. Men-
otti er þegar frægur fyrir frum-
leg óperuverk. Má þar t.d. nefna
„Miðilinn", sem fluttur var á
leiksviðinu í Iðnó fyrir nokkrum
árum við mikla hrifningu áheyr-
enda.
SKEPNUR ÚR GODSÖGNUM
Þessi nýja ópera er byggð á
madrigal-tónlistinni á Ítalíu á 17.
öld, einkum verkum Monteverd-
is, hins djarfa og umdeilda meist-
ara óperunnar á þeim tíma. Men-
otti kallar verk sitt „The Unicorn,
the Gorgon and the Manticore"
(hér er vm að ræða 3 goðsögu-
legar skepnur: unicorn hefur
sköpulag hests með horn á miðju
enni, og honurn ná aðeins hreinar
meyjar; gorgon hefur svínstenn-
ur, drekahreistur, vængi og rnann
legar hendur; manticore hefur
mannsandlit, blóðrauð augu,
þrjár raðir af tönnum, hala með
eiturbroddi sporðdrekans og
rödd, sem er eins skræk og hæstu
tónar flautunnar). Ménotti lýsir
verkinu svo, að það sé „madrigal-
dæmisaga fyrir kór, tíu dansara
og níu hljóðfæri“. Eins og allar
dæmisögur, flytur hún að sjálf-
sögðu ákveðinn „boðskap“ eða
siðalærdóm.
SAMDI SJÁLFUR TEXTANN
Óperan er í senn grímuleikur,
ballett og kammermúsík. Men-
otti hefur sjálfur samið textann,
en hugmyndina fékk hann, þegar
hann las hinar frægu madrigal-
sögur eftir Orazio Vecchi, ítalskt
TÍZKAN
Borgararnir, grunnhyggnir og
yfirborðslegir, hugsa um það eitt
að tolla í tízkunni. Þegar skáldið
sést fyrsta sunnudaginn á götum
borgarinnar með unicorn í silfur-
keðju, hlæja allir, en brátt er
hver maður kominn með unicorn
í bandi. Næsta sunnudag kemur
skáldið með gorgon og segir
borgurunum, að það hafi „steikt
og saltað" fyrri skepnuna. Brátt
hafa allir farið að dæmi þess, og
nú er það gorgon, sem er í tízku.
Þriðja sunnudaginn kemur skáld-
ið með manticore og segir, að
gorgon hafi dáið „af morði". Enn
fara allir að dæmi skáldsins, og
nú er manticore síðasta tízkan.
En þegar skáldið birtist ekki aft-
ur, eru borgararnir æfir, fara í
stóri fylkingu til kastalans til að
depa skáldið fyrir „glæpi“ þess.
HVERNIG GETUR HANN
DREPIÐ ÞÁ?
Þeir koma að skáldinu þar sem
það liggur fyrir dauðanum, um-
kringt af unicorn, gorgon og
manticore, sem tákna drauma
þess í æsku, á manndómsárunum
og í ellinni. í áhrifaríkum fjór-
radda víxlsöng talar kórinn fyrir
munn skáldsins og spyr: „Hvernig
gat ég drepið afkvæmi ímyndun-
ar minnar, sem ég hafði alið með
svo miklum kvölum?"
Gian-Carlo Menotti.
Menotti lét þess getið nýlega,
að þessi orð mættu gjarna verða
„erfðaskrá" hans. Verkið fékk fá-
dæma góðar viðtökur, og einn
gagnrýnandi spáði því, að með
því mundi madrigal-tónlistin
endurvakin. Um tólfta madrigal-
sönginn sagði Menotti: „Hann er
dýpri og persónulegri en nokkuð
annað, sem ég hef skrifað. Ég
mundi vilja, að hann yrði leikinn
við jarðarför mína“.
VIÐKVÆMNI OG KÍMNI
Óperan hefur „boðskap“, en
hún er samt ekki prédikun. Hún
er hugðnæm dæmisaga og gott
leikhúsverk. Þó er ekki í henni
sami ofsinn og í sumum fyrri
verkum Menottis. Hún er full af
viðkvæmni og skáldskap, en öðr-
um þræði er hún gáskafull og
launhæðin. Tónlistin er fornleg
og gefur textanum sérstæðan blæ.
Menotti hefur fylgt hinum gömlu
formum madrigal-tónlistarinnar
dyggilega, en þau hafa fengið
nýtt líf í höndum hans. Hann
hefur enn sannað, að hann er eitt
frumlegasta og mikilvirkasta tón-
skáld nútímans.
s-a-m.
Víðtækur njósnahringur
Rússa í USA afhjúpaour
Stærsta njósnamál í Bandaríkjunum eftir
Rósenberg-réttarhöldin
BANDARÍSKA sambandslögreglan, FBI, hefur handtekið í New
York tvo karlmenn og eiginkonu annars þeirra og eru þau
sökuð um að hafa selt Rússum bandarísk hernaðarleyndarmál. Talið
er að þessar handtökum séu aðeins byrjun að afhjúpun víðtæks
njósnahrings. Eru starfsmenn rússneska sendiráðsins í Bandaríkj-
unum flæktir í málið. Edgar Hoover yfirmaður FBI tilkynnir að
rannsókn þessa máls hafi staðið yfir í 13 ár og muni þetta vera
stærsta njósnamálið þar í landi síðan Rósenbergsmálið stóð yfir
árið 1952.
Samsæli fyrir
Jakobínn Johnson
skáldkonu
KALIFORNÍU í janúar. — Frú
Jakobínu Johnson, skáldkonu,
var haldið fjölmennt samkvæmi
af dr. K. S. Eymundson og frú
hans á heimili þeirra í San
Francisco, þ. 12. jan. s.l. Var
skáldkonan í nokkurra daga
heimsókn í Oakland í boði
bræðranna Vigfúsar og Haildórs
Helgasona og frænda þeirra Vig-
fúsar Jakobssonar og konu hans.
Dr. Eymundson, formaður ís-
lendingafélagsins í Norður-
Kaliforníu, bauð gesti velkomna,
en íslenzki konsúllinn, séra S. O.
Thorlákson, ávarpaði skáldkon-
unz. Frú Jakobína mælti nokkur
orð og las upp við hinar beztu
undirtektir nokkur af kvæðum
sínum, sum frumort á íslenzka
tungu og önnur kvæði íslenzk,
er hún hafði þýtt á ensku, enda
fer frúin með skáldskap af mik-
illi tilfinningu og alúð. — Átta
manna kór íslendingafélagsins,
undir stjórn frú Louise Guð-
munds, söng nokkur ættjarðiw-
lög. Fram voru bomar bæði ís-
lenzkar (rúllupylsa, rúgbrauð,
hnoðuð terta) og amerískar kræs-
ingar.
Enda þótt frú Jakobína sé
komin nokkuð yfir sjötugt fæst
hún enn við kveðskap. Sál henn-
ar er hin síunga sál listamanns-
ins. Hún kallaði Ijóðagerð sína
ekkert annað en ævingu og að sér
væri nokkuð sama, hvaða dóm
samtíminn legði á hana. Þetta
væru æfingar, sem sér væri un-
un að, æfingar undir næsta líf,
en þar vonaði hún, að hún mætti
enn kveða.
Nýjasta ljóðasafn frú Jakobínu,
„Kertaljós", mim koma út í nóv-
ember næstkomandi.
Þótti öllum íslenaingum og ís-
landsvinum þar góður gestur, er
frú Jakobína Johnson var.
Menotti og ballettmeista) inn
John Butler (t.h.) ásamt „skepn-
unum“ þremur.
tónskáld á 16. öld. í 12 madrigal-
söngvum, 6 millileikjum hljóm-
sveitar og einu hergöngulagi seg-
ir Menotti skemmtilega sögu af
skáldi, sem lifir einangrað í
kastala, geispar á fundum borg-
aranna og fer hvorki í kirkju né
heimboð nágrannanna.
ÁTAKANLEGFEGURÐ
Þetta gáskafulla og skemmti-
lega verk verður átakanlega fag-
urt, þegar kórinn syngur með allt
að því trúarlegum innileik:
Ó þið fávísu menn
sem látizt finna
hvernig aðrir þjást,
þið, ekki ég, eruð kærulausir
drápsmenn
drauma skáldsins.
VÍÐTÆKUR NJÓSNAHRINGUR
Hinir handteknu menn eru báð
ir ættaðir frá Lithaugalandi. Þeir
eru Jacob Albam 64 ára og Jack
Soble 53 ára, ásamt 52 ára konu
hins síðarnefnda, sem er af rúss-
neskum ættum. Hjónin hafa
bandarískan rikisborgararétt og
leikur grunur á að þau hafi verið
þungamiðja í víðtækum njósna-
hring.
Þau fluttust til Bandaríkj-
anna frá Japan 1941, en strax
shriúar úr
daglega lifinu
SÍÐAN snjórinn kom hafa ýmis
vandkvæði skapazt varðandi
unglinga á götum bæjarins Ein
versta plágan er hve mjög þeir
hanga aftan í bílum í hálkunni og
láta þá draga sig.
Hættulegur leikur
ETTA er sem gefur að skilja
stórhættulegur leikur og
ættu foreldrar að taka sig saman
um að vara börn sín við þessu,
því litið þarf út af að bregða til
þess að slys verði og illa fari.
Annar bíll sem á eftir kemur á
iðulega erfitt með að stöðva sig í
hálkunni og hætt er við að börn-
in geti lent undir bílnum sem
þau hanga í þegar hann hægir
ferðina.
En það er líka fleira. Nokkuð
hefur borið á því að unglingar
kasti snjókúlum í bíla og veit ég
um að þannig brutu þeir fram-
rúðuna í einum fólksbíl og fór
hún í smámola sem þe-yttust
framan í bílstjórann. Þama var
mildi að ekki hlauzt slys af, en
þetta er hinn versti ósiður og
ætti að aftakast með öllu. Strák-
ar sitja og sumir um að kasta í
gangandi fólk og víst ér það engu
skárra framferði.
Grýlukerti á upsunum
IFROSTUNUM og blotanum
sem skiptast á myndasí mikl-
ir klakagrönglar á húsþökunum.
Á göngu minni um Austurstræti
hér nýlega sá ég að á upsum all-
margra húsa hengu þessi grýlu-
kerti. Rétt er að minna húseig-
endur á að hreinsa grýlukertin
af þökum vegna þess að hæg-
lega geta hér hlotizt slys af,
enda þess dæmi að banaslys hafa
orðið þegar klaki af húsþaki
hefur fallið í höfuð mönnum.
Ökuskóli lögreglumanna
FTIRFARANDI bréf fékk ég í
gær frá J. O.:
Nýlega hefur það verið aug-
lýst að lögregluþjónar væru bún-
ir að stofna umferðarskóla og
kenndu nú okkur sem hafa vild-
um á bifreið. Ég verð satt að segja
að lýsa því yfir, að þessi fregn
kom mér á óvart.
Ég hef alltaf staðið í þeirri
meiningu að lögregluþjónar
hefðu alveg nóg að gera við það
að vernda okkur borgarana og
það væri ærið verkefni.
En nú ætla þeir sér, að loknu
löngu dagsverki og göngu á göt-
um bæjarins, að talca að sér um-
fangsmikið aukastarf við að
kenna okkur á bíl.
Að vísu hefur þetta þó margar
góðar hliðar, m. a. þá, að ekki
ætti að skeika miklu um rétta
umferðarkennslu hjá þeim, því
fáir þekkja allar reglur þar gerr
en þeir.
Fylgja fleiri á eftir?
EN þessi nýi ökuskóli lögreglu-
þjóna opnar fleiri gleðilegar
leiðir. Hingað til hefur t.d. opin-
berum starfsmönnum svo sem
bifreiðaeftirlitsmönnum verið
bannað að kenna á bíl í sínum frí-
tíma og liggur þó við að þeim
standi kennsla í bifreiðaakstri
nær en lögregluþjónunum?
Og svo lengra sé farið má
minna á að á sínum tíma var
starfsmönnum Rafveitu Reykja-
víkur bannað að taka að sér raf-
lagnir í aukavinnu. Nú er það
gleðilegt fyrir þessar stéttir að
ætla má, eftir að lögregluþjónar
stofna þannig til annars umfangs-
mikils starfs ásamt aðalstarfi
sínu að þessar stéttir fái á sama
hátt að nota að frjálsu frítíma
sinn og öll starfsbönn þeirra
verði upphafin.
En eins og ég áður sagði þá
þykir mér það leitt ef hinn nýi
ökuskóli lögregluþjóna verðui til
þess að þyngja of mjög aðalstarf
þessara árvöku varða laganna.
árið 1944 voru þau orðin með-
limir í njósnahring, sem rúss-
neski sendifulltrúinn Zubilin
stofnaði í Bandaríkjunum.
Hoover yfirmaður FBI gefur
það í skyn í skýrslu sinni um
þetta mál, að þetta muni haia
verið aðalnjósnahringur Rússa
í Bandaríkjunum. Rannsókn á
starfsemi Zubilins hófsi fyrir
13 árum og í nokkur hin síð-
ustu ár hefur FBI verið kunn-
ugt um starfsemi annarra með
lima njósnahringsins.
ÆTLUÐU ÚR LANDI
En FBI lét nú til skarar skríða
vegna þess, að Soble-hjónin og
Jacob Albam voru -byrjuð að
undirbúa brottför sína úr landi.
Voru þau tilbúin til brottfarar úr
landinu á ólöglegan hátt, þegar
lögreglan kom að þeim og hand-
tók þau.
hernaðarleyndarmál
Rannsóknarréttur hefur þegar
verið settur í máli hinna hand-
teknu. Til að byrja með eru þau
ákærð fyriY að hafa afhent rúss-
neskum sendimönnum tvær
skýrslur um hernaðarleyndamál.
Önnur skýrslan var 26 vélritaðar
síður og hin 5 síður. Búizt er við
að mál þetta verði strax á næstu
dögum miklu víðtækara, því að
FBI hefur fleiri grunaða í neti
sínu.
Ssðustu skipin
laus úr kreppu
KAIRO, 28. jan. — Síðustu skip-
in sem lokuð voru inni á Súez-
skurði komust í dag út. Þau voru
júgóslavneska flutningaskipið
Dinara og flutningaskipið African
Count sem siglir undir fána
Líberíu. Egypzkir leiðsögumenn
fylgdu þeim.
Wheeler hershöfðingi sem
stjórnar hreinsun skurðarins
sagði að 22. flakinu yrði rutt úr
vegi eftir tvo daga. Verður sigl-
ingaleið þá opin frá Port Said og
75 km í suður, en á þeim stað
liggur dráttarbáturínn Edgar
Bonnet sokkinn þvert um skurð-
inn. —Reuter.