Morgunblaðið - 12.09.1958, Blaðsíða 11

Fóstudagur 12. sept. 1958
MORCVTSBLAÐIÐ
11
f TÓLFTA sinn hefur Edinborg
klæðzt hátíðarskrúða, vegna hinn
ar árlegu listahátíðar. Göturnar
eru troðfullar af fólki hvaðanæva
úr heiminum, byggingar eru
blómum skrýddar og fánar blakta
við hún. Á kvöldin eru helztu
byggingar upplýstar, og gefur
það borginni mjög hátíðlegan
blæ. Áætlað er, að 250.000 manns
sæki hátíðina í ár og yfir 2000
listamenn. Til dæmis verða fimm
hljómsveitir, 9 kammerhljóm-
sveitir (kvartettar o. fl.), 5 kór-
ar, 6 leikfélög, Ríkisóperan í
Stuttgart, spænskur óperuflokk-
ur, 2 ballet-flokkar og yfir 16 ein
leikarar. Auk þessa verða rnál-
verkasýningar og alþjóða-kvik-
myndaháíð.
Það, sem almennt vekur einna
mesta athygli, er hið svokaiiaða
„Military Tattoo“, en það er her-
skrautsýning, sem fei fram fyrir
framan Edinborgarkastalann. —
Hins vegar er það alls ekki þessi
liður, sem á að skipa öndvegis-
sessinn hér á hátíðinni, — heldur
listirnar. Þetta er hátíð, sem fyrst
og fremst er helguð listum, og
má segja, að drottningu listanna
— tónlistina — beri þar hæst. Þar
koma fram listamenn, sem eiga
að baki sér frægðarferil, og hafa
flestir hlotið heimsfrægð, t. d.
hljómsveitarstjórarnir Otto
Klemperer, Ernest Ansermet,
Wolfgang Sawallisch, Georg Soltí,
Josef Krips o. fl., píanóleikararnir
Claudio Arrau, Lois Kentner og
Hans Richter-Haaser, fiðluleik-
ararnir Yehudi Menuhin og Thom
as Matthews, sellóleikarinn Gasp-
ar Cassado, einsöngvararnir Vic-
toria de Los Angeles, Kaihleen
Long, Kim Borg, Nicolai Gedda
o. fl., tónskáldið Benjamin Britt-
en og auk þess verða hinir frægu
Vegh- og Juilliard-strengjakvart-
ettar og Pasquier tríóið.
¥ ¥
Hátíðin hófst sunnudaginn 24.
ágúst með messu í St. Giles’ dóm-
kirkjunni þar sem biskup lút-
hersk-evangelisku kirkjunnar í
Hannover prédikáði. Um kvöldið
kl. 8 voru haldnir tónleikar í Us-
her Hall, sem er mjog skemmtileg
ur tónleikasalur og tekur um 4000
manns. Þar eru venjulega haldnir
tónleikar fyrir hljómsveitir og
veigamikil verk. Þetta fyrsta
kvöld var helgað Beethoven og
lék hljómsveitin Philharmonia
undir stjórn Klemperers. Hljóm
sveit þessi er ein hinna stærstu
og frægustu í heiminum, enda er
til hennar vandað. Maour, að
nafni Walter Legge stofnaði hana
árið 1945, með það fyrir augum,
að hún yrði svo góð, að beztu
listamenn kepptust um að kom-
leikarar Klemperers voru þann
26., en þá var leikin sinfónía nr.
101 (Klukkusinfónían svokaU-
aða) eftir Haydn og 4. sinfónía
Bruckners (Rómantíska sinfóní-
an). Þar komu vel í ljós hin
föstu tök, sem Klemperer hefur
á hljómsveitinni, enda er þetta
mjög kröftugt verk og mikið að
vöxtum.
Næstu tónleikar voru haldnir
í Freemasons’ Hall, sem er
mjög þægilegur tónleikasalur,
ekki mjög stór, en þar hljómar
mjög vel. Þar eru venjulega
haldnir kammertónleikar. Á
fyrstu tónleikunum þar, hinn 25.
ágúst, lék Berlínar-oktettinn verk
eftir Ferguson og Beethoven.
Sami oktett lék þann27. verkeftir
Copland og Schubert. í bæði skipt
in brást þessum listamönnum
ekki bogalistin og hlutu einróma
viðurkenningu. Sérstaklega var
leikur 1. fiðluleikarans Hans
Gieselers og hornleikarans
sveit. Leikin var 4. sinfó ria Beet
hovens, sem var vel flutt, en þó
kom flestum saman um, að það
hefði mátt vera dálítið þrótt-
meira. Þá var leikið Iberia eftir
Debussy, sem var glæsilega flutt
og var sérlega áberandi hið
breytilega hljóðfa‘11 og fjölbreyti
leg hljóðfæranotkun. Lokaverk-
ið var konsert fyrir hljómsveit
eftir Béla Bartók. Þetta er eitt af
síðustu verkum tónskáldsins ög
eitt þeirra veigamestu. Verkið er
rc.jög erfitt í flutningi, því að þar
koma fyrir einleikskaflar fyrir
næstum öll hljóðfæri hljómsveit-
cU'innar. Hljómsveitin Philhar-
monia hefur oft leikið verkið áð-
ur með mismunandi stjórnendum
og er túikun þeirra yíuleitt mjög'
ólík. Þetta kvöld kom fram enn
ný túlkun af hálfu Ansermets og
var henni hrúgað mjög, þó sér-
staklega síðasta kaflanum. Þetta
var síðasta kvöldið, sem hljóm-
sveitin Philharmonia lék hér, og
er ekki hægt að segja annað en
hún hafj orðið sér til sóma hér
eins og annars staðar. — Næsta
kvöld lék skozka hljómsveitin:
The' Scottish National Orchestra
undir stjórn Hans Swarowskys.
Menuhin og hinn frægi cellóleik-
ari Gaspar Cassado léku með
hljómsveitinni konsert fyrir fiðiu
og cello eftir Brahms. Ég gat því
Ernest Ansermet
Giinter Köpp’s Iofaður, en þeir
settu mikinn svip á allan sam-
leikinn.
Næstu tónleikar í Usher Hall
voru um kvöldið 25. ágúst og iék
þá hljómsveitin Philharmonia
aftur og í þetta sinn undir stjórn
Ernest Ansermets. Hann hefur
inanna mest á Englandi barizt
fyrir flutningi nýrra verka og hef
ur leikið inn á fjölda hljóm-
platna. Á þessum tónleikum lék
Yehudi Menuhin fiðlukonsert eft
ir Shostakovich. Byrjunin var
frekar dauf, en hann vann sig
upp í lok verksins. Einhvern
veginn þótti mér þetta verk ekki
eiga vel við Menuhin, sem hefur
svo hárfínan og næstum við-
kvæman tón. En þetta verk er
aftur á móti þrungið rússneskum
anda, sem heimtar kröftugan og
breiðan tón. Gagnrýni blaðanna
ast í hana. Enginn, sem hefur var mjög misjöfn, en yfirleitt var
heyrt hlómsveitina leika, efast
um ágæti hennar og, að hún er
skipuð úrvalsmönnum Hún er nú
fullskipuð rúmlega 100 manns. —
Otto Klemperer er ættaður frá
Breslau í Þýzkalandi og býr nú
í Sviss. Hann hefur alltaf þótt
ákaflega kröftugur og þrottrnikiil
hljómsveitarstjóri, og hefur hald-
ið tónieika víða. Um tíma var
hann í Bandaríkjunum, en nú
stjórnar hann tónleikum um aila
Evrópu. Hann er orðinn frekar
gamall og er nokkuð sjóndapur
og gengur ávallt með staf upp á
stjórnpallinn. Fyrir skömmu voru
allar sinfóníur Beethovens hijóð-
ritaðar á plötur með honum og
áðurnefndri hljómsveit, og eru
súmar þeirra komnar á markað-
inn og þykja afbragðs-góðar. Á
efnisskránni þetta kvöld var m.
a. 5. og 6. sinfónían. Næstu tón-
hún á þá leið, að Menuhin þótti
ekki ná nógu sterkum tökum á
verkinu. Vera má, að hann hafi
ekki verið upplagður þetta kvöld
en það er einmitt einkenni mestu
listamanna, að þeir leika eins og
annars hugar eina tónleika, en
vinna jafnvel stóvsigur á næstu
tónleikum. Að lokum var leikin
Pathétique-sinfónía Tschaikow-
skys. Túlkun Ansermels var
nokkuð sérkennileg, þ. e. hann
gerði mikinn mun á léttum köfl-
um, sem leiknir voru mjög iétti-
lega og glæsilega, en aftur á móti
voru hinir þungu og sorglegu
kaflar, sem þetta verk er frægt
fyrir, greinilega fram dregnir. —
Blaðadómarnir voru mjög lof-
samlegir og lofuðu mjög hinn
þróttmikla flutning verksins.
Otto Klemperer
miður ekki verið á lónieikunum,
en eftir öllu að dæma blæði blöð
um og öðru, var leikur þeirra
með ágætum. Auk þess var leikin
Linz-sinfónía Mozarts og tvö
nýrri verk: Sinfónískar mynd-
breytingar eftir Hindemith um
stef eftir Weber og Eldfugiinn
eftir Strawinsky, sem settu hressi
legri blæ á tónleikana.
Morguninn eftir lék nýr Edin-
borgar-strengjakvartett verk eft-
ir Hamilton og Mendelssohn. Er
þetta víst í fyrsta sinn, að skozk
ur kvartett leikur hér á hátíðinni.
— Laugardagsmorguninn 30. ág.,
lék hinn heimsfrægi Juiiliard-
strengjakvartett, sem mun hafa
komið frá Reykjavík að loknum
tónleikum þar. Þessi kvartett lék
1. og 4. strengjakvartett Béla
Bartóks og mun hann einungis
leika verk eftir hann hér á há-
tíðinni, þ.e.a.s. alla sex kvart-
ettana. Þessir kvartettar þykja
mjög merkilegir og eru þeir sagð-
ir vera beztu kvarteítar, sam enr.
Usher Hall hljómleikahöllin
Beethovens, og er þá mikið sagt.
Það leyndi sér ekki á þessum
fyrstu tónleikum Juilliards-kvart
tettsins, að þessir listamenn
leggja sig bókstaflega alla
fram í leikni og enn meir í
túlkun, og þeir eru svo sam-
æfðir, að þeir leika sem einn
maður. Bartók-strengjakvartett-
arnir eru líklega með því erfið-
asta, sem til er fyrir strengja-
kvartetta, og efast ég um, að
margir geri betur á þessu sviði en
þessir listamenn sýndu á þessum
tónleikum.
Seinasta kvöld vikunnar hélt
konunglega danska hljómsveitin
tónleika í Usher Hall undir stjórn
ungverska hljómsveitarstjórans
Georg Solti og er þetta í fyrsta
sinn, sem þessi hljómsveit kem-
ur hér á hátíðina. Hljómsvehin
er sögð vera með elztu hljóm-
sveitum í Evrópu og á rætur sín-
ar að rekja allt til daga Kristjans
4. Fyrst á efnisskránni var Maska
rade-forleikurinn eftir danska
tónskáldið Carl Nielsen og síðan
tónverkið ,,Ugluspegill“ eftir
Richard Strauss. Þessi verk eru
mjög skemmtileg og var flutning-
ur dönsku hljómsveitarinnar
mjög sterkur og hressilegur. Þá
var leikinn 3. píanókonsert Beet-
hovens og fór Lois Kentner með
einleikshlutverkið. Ég get ekki
á mér setið að segja nokkur orð
um „leik“ þessa píanóleikara, en
vona þó, að ég hneyksli ekki
neinn, því að hann kom mér fyr-
ir sjónar sem einn þeirra gervi-
manna, sem leyfa sér að leika
verk Beethovens eins og tæknileg
ar æfingar. Tónstigana lék hann
með miklum yfirborðs-glæsileik
og voru allar hreyfingar hans
og svipbrigði með sama hætti.
Ég get samt ekki leyft mér að
dæma þnnan píanóleikara ein-
ungis frá þessari hlið, því að
hann þykir afbragðs-góður
Liszt-túlkari, en eftir hann
leikur hann langmest. Loka-
verkið á tónleikunum var 1.
hljómkviða Brahms. Þar naut
hljómsveitin sín vel þó streng-
irnir einna mest, því að þeir
koma svo oft fyrir í verkinu eins
og voldugar öldur eða þungur
straumur, sem Brahms notar svo
meistaralega í þessu stórbrotna
verki sínu.
Að lokum ætla ég að minr.ast
á eina tónleika, sem voru þann
27. ágúst í Usher Hall á meðan
hljósveitin Philharmonia var
hér. Það er einkum vegna þess,
að þar kom fram hljómsveitar-
stjóri, sem er að vísu frægur, en
ekki eins víðkunnur. og ég held,
að hann verði í náinni framtíð,
en það er þýzki hljómsveitar-
stjórinn Wolfang Sawallisch.
Hann er ákaflega viðfelldinn
hljómsveitarstjóri og virðist hafa
mjög sterk tök á hljómsveitirini.
Á þessum tónleikum átti hin
fræga listakona, píanóleikarinn
Clara Haaskil að leika með hljóm
sveitinni, en af einhverjum á-
stæðum mun hún ekki hafa getað
komið hér á hátíðina í ár — því
miður. í hennar stað kom þýzki
píanóleikarinn Hans Ricbter-
Haaser, sem lék 4. píanókonsert
Beethovens. Hann gerði margt
vel, en mér fannst eins og mörg-
um öðrum vanta allan Beethoven
í leik hans. Hann lék fágaðer tóna
raðir, sem voru svipaðar gljá-
andi perluröðum og sumar mjög
vel gerðar. Aðalverk tónleikanna
var 4. sinfónía Schumanns. Þar
virtust bæði hljómsveit og hljóm-
sveitarstjóri vera í essinu síriu og
fluttu verkið af slíkri snilld, að
að ég man ekki eftir betri flutn-
ingi nokkurs verks, það, sem af
er hátíðinni.
Hér er einnig mikið um leiklist
og er fyrst að nefna leikrit eftir
Shakespeare: „Twelfth Night“,
sem fær mjög góða dóma og eru
langflestir mjög hrifnir af því,
en The Old Vic Company færði
það upp. Svo var sýnt nýtt leik-
rit eftir T. S. Eliot, sem heitir
The Elder Statesman, en það
leikrit .samdi hann sérstakiega
fyrir þessa hátið. Leikritið er
mjög umdeilt vg er víða að sjá
stærðar-greinar um það í blöð-
unum. Flestum lcemur sarnar. um
að það standi öðrum leikritum
höfundarins að baki. og okki er
calgengt að sjá m>klu verri dóma,
en aftur á móti muni það ’. era
agætlega leikið.
Ég læt nú hér staðar numið
að sinni, en læt frekari fregnir
um leikrit og annað fleira
bíða, því að i r,æstu viku á að
færa upp fleiri leikrit, áuk þess
eru hér balletsýningar og óper-
ur. Að lokum má geta þess, að
hér stendur yfir mjög merkileg
kvikmyndahátíð og koma fram
daglega nýjar myndir, sem eru
sendar frá ýmsum löndum og
er mjög til þeirra vandað, en
ferkara spjall um þær verður
að bíða um sinn.
H. H.
Næstu tónleikar Ansermets voru j hafa verið samdir á 20. öldinni
28. ágúst, ásamt sörnu hljóin- og jafnvel þeir beztu eftir dauða
The American-Scandi-
navian Review — haust-
heftið komið út
HAUSTHEFTIÐ af ársfjótðungs-
ritinu The American-Scandina-
vian Review, sem gefið er út í
New York, er nýkomið til lands-
ins, fjölbreytt að vanda. Það er
eins og venjulega 75 lesmálssíður
í stóru broti.
íslenzka efnið í þessu hefti er
smásagan „By the Lighthouse“
eftir Sigurð A. Magnússon i
enskri þýðingu Mekkin S. Perk-
ins, og yfirlit yfir helztu við-
burði á íslandi í apríl, maí og
júní.
Af öðru efni má nefna mynd-
skreytta grein eftir August Schou
um friðarverðlaun Nobels og
greinina „Carl Dreyer: Film-
maker of Genius“ eftir David
Framhald á bls. 19.