Morgunblaðið - 24.12.1959, Qupperneq 5

Fimmtudagur 24. des. 1959
MORGUNBLAÐIÐ
53
Baksvipur
mannsins
ÞAÐ var einn af þessum kyrru,
spyrjandi vordögum, þegar flug-
urnar fljúga af eintómum kunn-
irigsskap beint upp í opin aug-
un á manni, svo menn grípa í
flýti upp vasaklútana sína, það
er sko ólukkans rykmýið.
Ég kom við í mjólkurbúð all-
fjarri heimili mínu, einungis af
þyi, að ég átti leið þar um, og
inrikaupin voru ekki svo mikil.
Eri þar var þá ös, svo ég varð
að bíða. Ég stóð fast upp við
séxkantaða súlu og reyndi að
létta ögn á fótunum, en það tókst
ekki. Og ég fór að hugsa um
hánn föður minn, sem stundum
lagðist á gólfið með gæruskinn
uridir herðunum og hafði fæt-
urna uppi á borðstofuborðinu
okkar heima.
„Þið eigið að ganga hljótt um
og trufla ekki hann föður ykk-
ar, börn,“ var móðir mín vön
að segja, þegar þannig stóð á.
„Hann er að yrkja“.
Én við Sigga systir stóðum
méð puttana uppi í okkur og
harfðum stóreygar á pabba og
iriömmu til skiptis.
„Já, hann íaðir ykkar er að
yrkja,‘: endurtók móðir mín
með alvöru og hægð og lagði
lotningarfulla merkingu í orðið.
Eri Lauga gamla húskona saug
upp í nefið, leit á ská upp í
végginn með skrýtna kvisthlaup-
iriu, sem gestaflugurnar komu
ævinlega út úr, og þeytti rokk-
inn sirin örlítið hraðar en vandi
hennar var.
Ég hætti að sjá hvíta sloppa
afgreiðslustúlknanna og gleymdi
jafnvel fótunum á sjálfri mér,
þar sem ég beið upp við sex-
köntuðu súluna og hélt áfram
að hugsa um hann föður minn
og hversu loftið var blátt yfir
heiðinni heima.
„Hvað var það fyrir yður,
frú?“
Afgreiðslustúlkan horfði á mig
óþolinmóð og var í þann veg-
inn að taka næsta viðskiptavin
til afgreiðslu, þegar ég til allrar
hamingju rankaði við mér, datt
eins og gervitungl niður í veru-
leikann og flýtti mér að segja:
„Einn lítri mjólk, hálft kíló af
skyri, takk“.
Jafnframt fann ég aftur til
fófanna með þeim ósköpum, að
ég var öldungis viss um að blóðið
hefði nú gersamlega gleymt að
renna.
Rétt við búðardyrnar lá við
árekstri og einhver fínn maður
iyfti hattinum og sagði mjög
hæversklega:
„Fyrirgefið".
Litlu síðar rann gljástrokinn
bíll hans fram hjá mér, og ég
sá snöggklipptan hnakka manns-
ins gegnum bakrúðuna og hvern-
ig grár hattur hans vaggaði lítið
eitt meðan bíllinn rann nær því
hljóðlaust upp öldótta götuna.
Ég var stödd á auða svæðinu
milli bæjarhlutanna tveggja, þar
sem tunglskinið og rökkrið elsk-
ast í skammdeginu og ónýtum
blikkdósum og bréfrusli er stund-
um hent ýman um njólann, sem
vex meðfram götunni. Ég hafði
fylgt með augunum hóp fugla,
sem flugu óskipulega yfir bæ-
inn í austurátt, og reynt eftir
megni að gleyma fótunum á mér,
þegar allt í einu var kallað:
„Halló“.
Eg leit rétt snöggvast til hlið-
ar og sá bílinn, sem hafði nær
því numið staðar á götunni og
bílstjórann, sem hélt áfram að
skrúfa niður rúðuna, og halla
sér út í opinn gluggann.
Hafði mér ekki misheyrzt? Var
maðurinn í raun og veru að kalla
halló?
Ég herti ósjálfrátt gönguna og
lét sem allri minnst á því bera,
hve áfátt mér er í görigulagi.
Hja, það er kannske hégómi af
konu á mínum aldri og einkum
þó, ef hjartslátturinn eykst —
en — ja, svo ég segi alveg eins
og er, þá er ég alls ekki vön því
að ókunnir karlmenn stöðvi bíla
sína á götu og kalli til mín halló.
Auk þess var þetta á þeirri götu,
sem útlendu hermennirnir óku
daglega og ýmislegt hafði gerzt.
Auðvitað hefur mér misheyrzt,
hugsaði ég ,og lét eins og ekk-
ert væri, eða þá að maðurinn
hefur verið að kallá til ejnhvers
annars. Kannski eirihver krakk-
inn hans hafi verið að leika sér
í njólanum austanvert við veg-
inn og hann viljað taka grisling-
inn með. Ég var auk heldur far-
in að svipast um eftir skítug-
um óþekktarormi, þegar aftur
var kallað:
„Halló“.
Ég hrökk við, því að í þetta
sinn fannst mér eitthvað kunn-
uglegt við röddina. Og nú nam
ég staðar. Maðurinn hafði stöðv-
að bílinn við hlið mér, kallaði
sér út í opinn gluggann og kink-
aði kolli í áttina til mín.
„Afsakið frú. En ef þér væruð
á leið upp í bæ, gætuð þér ekið
með. Ég er einmitt á leið þang-
að“.
„Ó, þakka yður fyrir. — Það
er svo fallegt af yður“, stam-
aði ég og brá ósjálfrátt litum.
„Ég er einmitt á leið upp í bæ,
og ég þakka yður afskaplega vel
fyrir. En, — ja, svo ég segi yður
alveg eins og er, þá þarf ég að
koma við í búð hérna rétt hinu
megin á horninu, — en þetta var
samt reglulega vel boðið“, bætti
ég við og sendi manninum brot
úr gervibrosi, „og ég þakka yður
vel fyrir“.
Að því búnu hneigði ég mig
lítið eitt, og ætlaði þegar að
halda mína leið, og — já, ham-
ingjan veit, að það varð mér
öldungis ósjálfrátt og ég meinti
því síður nokkuð með því. En
það er bezt að segja eins og er.
Ég reyndi að verða dálítið ung-
legri í fasi og hreyfingum en ég
átti að mér.
„Augnablik, frú. Mér liggur
ekkert á — ekki lifandi vitund.
Þér akið bara með. Það er und-
arlega þreytandi fyrir fólk að
ganga sífellt á sömu skóm eftir
sömu götum“.
Hann hafði stigið út og opnað
fyrir mig hurðina og komið dót-
inu mínu fyrir í bílnum, að kalla
má án þess að ég vissi af. Ég
stamaði enn út úr mér í einu
bæði mótmælum og þakklæti og
settist lítið eitt feimin og litið
eitt hikandi við hlið bílstjórans
frammí.
„Já, það er undarlega þreyt-
andi“, endurtók bílstjórinn, með
þessari sömu kunnuglegu rödd,
„að ganga sífellt á útsýnislaus-
um skóm innan um útsýnislaus
hús á útsýnislausum götum“.
„Ó, það er auðvitað satt“, sagði
ég, og dró ósjálfi’átt að mér fæt-
urna og hló við smálega, eins og
konur gera, þegar einhver læt-
ur út úr sér móðgunarkennda
vitleysu, en ekki á samt við að
móðgast. „Hum, ja, það er að
segja göturnar eru þreytandi og
útsýnislausar, það er satt. En
skórnir — jú, maður nýtir nátt-
úrlega út sína skó, en sjáið þér
til....“
GUÐMUNDUR L. Friðfinns-
son er bóndi að Egilsá í Skaga
firði. Hann hefir samið nokkr-
ar barnabækur og skáldsög-
ur, en, fyrsta bók hans, sem
vakti verulega athygli var
„Hinumegin við heiminn“,
sem kom út á s.l. ári. — Smá-
sagan, sem hér birtist er ný af
nálinni.
_
Ég hnykkti höfði og var að
hugsa mig um, hvernig ég ætti
að botna setninguna, þegar hann
greip fram í:
„Ég vona að ég hafi ekki
móðgað yður, frú. Auðvitað
skiprtir fólk um skó. Skór eru
tæknilegt fyrirbæri, hver öðr-
um ólíkir og þó í sjálfu sér allir
eins. Þeir sjá ekki annað en ryk
vegarins, sem við göngum".
Ég tók hvítan vasaklút upp
úr veskinu mínu, ræskti mig
frúarlega, og ákvað að slá botn-
inn í þetta undarlega tal. Sagði
því stutt og laggott:
„Mér er ókunnugt um álit yð-
ar á skóm. En ég fyrir mi’tt leyti
hef skó til þess að ganga á og
ef skórnir eru snotrir og þægi-
legir fyrir fótinn, þá er ég ánægð.
Aftur á móti hata ég skó sem
særa mann og meiða. Skór eru
mér aðeins skór og ekkert þar
fram yfir“.
„Já, það er að visu satt,“ sagði
maðurinn, og var auðsjáanlega
ekki á því að fella talið. „Skór,
sem særa mann t. d. í hælinn,
eru alls ekki þægilegir. Ég skal
fúslega játa það. Hins vegar verð-
ur því þó ekki neitað, að þeir
minna mann alla götu á fæturna.
Og í sannleika sagt, þá er það
alls ekki svo lítils virði.“
Ég gerði eins lítið úr fótun-
um á mér og ég mögulega gat.
„Nú, já,“ sagði ég aðeins og
saug upp í nefið með ódulinni
vanþóknun.
En þetta var eins og stökkva
vatni á gæs. Maðurinn hélt á-
fram:
„Já, frú. Ég vona að ég
hneyksli yður ekki. Ég bið yður
að reiðast mér ekki frú. En bezt
væri að hafa alls enga skó, þá
finna menn þó alla götu til fót-
anna og álpast síður út á eggja-
grjót eða poll utan við veginn.
Og í sjálfu sér er ábyrgðarminna
að ganga án skóa en á skóm. Sé
maður til dæmis á dýrum og
fínum skóm, þorir maður hvergi
að stíga niður fæti af eintómum
ótta við að óhreinka þessa fínu
skó. Á uppháum stígvélum veður
maður aftur á móti út á hvað
sem er og situr síðan fastur í
botnlausri leðju. Og þó að þykk-
sólaðir skór séu á ýmsan hátt
þægilegir fyrir fótinn, já, það eru
þeir. Þeir eru mjög þægilegir, ef
gengið er á misjöfnu. En sjáið
þér til, á þess konar skóm geng-
ur maður bara of langt, eða stíg-
ur kannski ofan á skottið á kett-
inum sínum, en finnur ekki einu
sinni fyrir því vegna sólanna.
Sko, þeir eru svo þykkir. Jahá“.
Hann hló og leit í áttina til mín,
eins og hann vildi tjá eitthvað
mikið.
„Hja ... á þér trúið því auðvitað
ekki, frú. En einu sinni þekkti
ég mann, sem vissi aldrei, hvern-
ig skórnir hans áttu að snúa.
Hafið þér nokkurn tímann "heyrt
annað eins. Hann vissi ekki,
hvernig skórnir hans áttu að
snúa. Menn setjá oft á sig skóna
öfuga cg auðvitað verður göngu-
lagið eftir því.“
Meðan þessu fór fram hafði
ég í laumi athugáð manninn
af gaumgæfni. Á hægri vanga
hans var ör og allt var andlitið
mjög torkennilegt, ekki ólíkt
því að hann hefði einhvern tíma
lent í bílslysi eða þá bruna. Og
enda þótt röddin væri vingjarn-
leg og eitthvað kunnuglegt við
hana, var tal hans svo undar-
legt, að mér fannst, að ég var
í fullri alvöru farin að hugsa
um að krefjast að bíllinn næmi
staðar, svo ég gæti stigið út.
Annað hvort var maðurinn ekki
með öllum mjalla, eða þá að
hann var á svona andstyggilega
lúalegan hátt að draga dár að
fótunum á mér. Hann ætti bara
að vita, óþokkinn sá arna, hvern-
ig það er, að þurfa að dragnast
með blóð, sem stendur kyrrt í
stað þess að renna, hugsaði ég,
og kenndi svo sárt í brjósti um
sjálfa mig, að mér lá við gráti.
Vegna kökksins, sem kominn
var í hálsinn á mér, dróst, að
ég framkvæmdi fyrirætlan
mína.
Og þegar ég aðgætti nánar, sá
ég að bíllinn var að nema stað-
ar á götuhorninu hjá búðinni. Og
fyrr en ég fengi risið úr sæti,
hafði bílstjórinn opnað fyrir mig
hurðina og sagði mjög kurteis-
lega:
„Gerið þér svo vel, frú“.
„Takk,“ svaraði ég aðeins mjög
kuldalega og án þess að endur-
gjalda bros mannsins. Að svo
mæltu rigsaði ég inn í búðina
og hafði dótið mitt meðferðis.
Ég vildi með þessu láta mann-
inn skilja, að ég hefði alls ekki
í hyggju að stíga aftur inn í
þennan bíl.
Búðarþjónninn stóð grafkyrr
innan við borðið og horfði á mig
hlutlaust, meðan ég gekk mjög
hægt inn gólfið og reyndi að
koma sjálfri mér í jafnvægi.
„Hvað er fyrir yður?“
Hann hreyfði höfuðið lítið eitt
og lagði granna hönd sína fram
á borðið.
„Sex vínarpylsur, takk“, sagði
ég, og fann að rödd mín var ekki
sem styrkust.
Það komu rétt snöggvast ör-
lítil leynd svipbrigði í andlit
mannsins, svo sem eins og þegar
vart greinanleg vindþota fer yfir
kyrrt vatn að kvöldlagi.
„Önnur deild til hægri, gerið
þér svo vel“.
Það kom fát á mig og ég hafði
rétt rekið mig á rafmagnssúlu,
sem stóð á gólfinu, og gljáfægð
og glampandi rafmagnsáhöld
blöstu mér hvarvetna við auga.
Ég hafði í uppnámi minu villzt
inn um skakkar dyr. Þetta var
rafmagnsdeildin.
„Hérna til hægri, önnur deild“,
endurtók maðurinn, „gerið þér
svo vel“.
Hann gekk með mér í áttina,
hneigði sig að lokum, og ég fann,
hvernig augu hans fylgdu mér
eftir. Ég vissi að vindþotan fór
aftur yfir hinn yfirborðskyrra
sæ.
Ég gekk gegnum vefnaðar-
vörudeildina og heyrði glamur í
skærum og að silkistrangi var
rifinn í sundur. Einn búðarþjónn
sagði: „Fleira?“, og viðskiptavin-
urinn svaraði: „Nei, takk“.
Síðan hélt ég áfram — gegn-
um breiða, bjarta ganginn,
þar sem pálminn stendur og
hurðirnar falla sjálfkrafa þétt
á hæla manni til að fyrirbyggja
alla lykt, loks inn í kjötbúðina
og heyrði lágt nuddið í viftunni,
sem sér um loftræstinguna og
laukurinn blasti við auga í lítilli
skál upp í hillu, alveg eins og
í fyrra og hitteðfyrra, og tómat-
arnir rauðir við hliðina á
hrokknu grænkálinu út við
gluggann.
Ég hafði farið mér hægt að
öllu, beinlínis eytt tímanum og
stungið vínarpylsunum ofan í
innkaupátöskuna mína, þegar
mér varð litið út og sá að bíl-
stjórinn hafði fært bílinn sinn
að dyrum kjötbúðarinnar, beið
þar óbifanlega rólegur og horfði
fram fyrir sig alvarlegur í bragði.
Rétt í þessu leit hann upp í
gluggann til mín og ég sá ekki
betur en hann brosti. Ég flýtti
mér að líta undan og færa mig
til, en ekki fannst mér augna-
ráð mannsiná vitfirringslegt og
ekki laust við að eitthvað væri
við það gamalkunnugt.
Ég gekk í hægðum mínum til
baka, nam staðar undir speglin-
um við pálmann og þareð þarna
var enginn nærstaddur tók ég
eins og í meiningarleysi púður-
kodda upp úr dós í veskinu mínu
og dró rétt aðeins um andlitið
á mér. Ég naut ilmsins, en fann
að ég varð tóm og snauð kring-
um hjartað, þegar ég leit í speg-
ilinn. Ég gerði mér eitt og annað
til dundurs í vefnaðarvörudeild-
inni, spurði eftir verði á kjólum
og brjóstahaldara, sem ég sá,
snerti á nokkrum kápum og fitl-
aði loks við úrið mitt og sá að
klukkan var hálf tólf. Ég hafði
verið um fjörutíu mínútur í öllu
þessu slangri. Loks gekk ég út,
en hamingjan góða ,stendur ekki
bílstjórinn þar við galopnar bíl-
dyrnar og tekur dótið úr hönd-
um mér mjög hæversklega.
„Gerið þér svo vel, frú“ og
nær því hjálpar mér inn í bíl-
inn.
Guð komi til, hugsaði ég í
uppgjöf og ráðaleysi. Flest getur
nú komið fyrir.
„Já — en sjáið þér til — eig-
inlega,‘ stamaði ég, og var enn
ekki setzt. „Sjáið þér til, eigin-
lega.... “
En bílstjórinn kom mér til
hjálpar og rödd hans var með
notalegum vináttuhreimi.
„Ekkert að afsaka, frú, en þér
þurfið ef til vill að koma víðar
við á leiðinni. Skiljanlega, inn-
kaup eins og gengur og mér ligg-
ur ekkert á, ekki lifandi vitund.
Gerið aðeins svo vel, og segið
mér, hvar ég að að nema stað-
ar“.
„Nei, nei,“ flýtti ég mér að
segja, „en....“
„Það hefur ef til vill sett að
yður, þegar þér komuð út úr
búðinni. Hann er byrjaður að
kula“, sagði maðurinn um-
hyggjusamlega. „Leyfið mér að
setja miðstöðina á“.
Hann seildist fram í borðið og
setti miðstöðina á. Ég heyrði
lágt vinalegt suðið, þegar viftan
tók að snúast.
„Óhó, þetta er öldungis óþarfi“,
mótmælti ég í meiningarleysi.
„Það er þó alla götu komið vor“.
Ég hagræddi mér í sætinu,
leit þó um leið útundan mér
á manninn með nokkurri tor-
tryggni.
„Já, það er satt, það er vor-
ið“, samsinnti maðurinn, „og
ekkert orð í málinu á önnur eins
fyrirheit. Það er beinlínis hörpu-
hljómur í því orði, rétt eins og
ósýnilegir silfui’þræðir vefjist
um allt og himnabjöllum væri
hringt víðs vegar um loftið. Það
er dýrlegt að eiga vor en þó
enn dýrlegra að eiga von á
vori.“
„Æjá, óskandi að hann færi
bara ekki að kólna“, sagði ég
og kunni ekki við mig í þessari
hæð, en vildi halda mig við
veruleikann eins og títt er um
fólk á mínum aldri.
Framh. á bls. 54.
Smásaga eftir
Guðm. Lo Friðfirmsson