Morgunblaðið - 21.01.1960, Qupperneq 6

6
MORCUNBLAÐ1Ð
Fimmtudagur 21. jan. 1960
\ förnum vegi með lausamanninum Jönasi Jönassyni
Blindur,
trúlaus.
HANN á heima hjá Boggu og
Ragnari. Hann heitir Jónas og er
áttræður, hefir verið blindur í
nokkur ár. Og þau Ragnar og
Bogga eru góð við hann. Hann
er hamingjusamt gamalmenni.
Ekkert elliheimili. Litlu dætur
þeirra hjóna koma inn til hans
og eru með á myndinni, sem
hann vill ekki að sé tekin fyrr
en þær eru komnar í fang hon-
um. Börn eru yndi þessa gamla
manns, þótt aldrei hafi hann átt
neitt sjálfur .... nema. Síðar
meira um það.
Ég kom til hans í heimsókn
ásamt tveimur kunningjum hans,
sem færðu honum ofurlitla glaðn
ingu fyrir jólin. Hann fálmar
eftir könnunni með kaffiblönd-
uðu brennivíni. Þessar hendur,
sem áður héldu um hlunna, orf
og færi, mjöltuðu kýr og drógu
fé. Hann var vinnumaður í sveit,
hákarlamaður og færaskakari,
eins og svo margir trúir þjónar
á síðari hluta fyrri aldar og fyrri
hluta þessarar.
— Hvað heitirðu fullu nafni
og hvar ertu fæddur og hvar upp
alinn?
— Ég heiti bara Jónas og er
Jónasson. Fæddur er ég á Svínár-
nesi á Látraströnd, en ólst upp í
Höfðahverfi.
—• Hvernig voru æskuárin?
— Æ, við skulum ekkert minn-
ast á þau. Maður ólst upp í
vinnumennsku. Um aldamótin
fór ég svo að fara á sjó, það
mun hafa verið ’99, á handfæra-
fiskirí. Síðan fór ég í hákarla-
legur á vorin. Hákarlaveiðarnar
stóðu frá því fyrst í apríl og
fram í júní.
Trúlaus djöfull
— Gaman væri nú að fá að
fieyra eitthvað frá fyrstu há-
karlaferðinni þinni, Jónas.
— Ég fór fyrst með seglskip-
inu Felix og það var eiginlega
sögulegt ferðalag, því við lent-
um í strandi í Sigluvík á Strönd-
um. Formaðurinn okkar var
Friðrik Antonsson. Hann var trú-
maður og mátti aldrei heyra
bölvað. Við komumst að is-
bryggju við landið. Sagði nú
Friðrik að við skyldum heita á
Grímseyjarkirkju okkur til bjarg
ar. Ég hélt maður gæti drepizt
þótt maður héti ekki á Grímseyj-
arkirkju. — Þú ert trúlaus djöf-
ull, Jónas, sagði Friðrik og var
nú svo reiður, að hann tók sér
ljótt í munn, þótt hann bölvaði
annars aldrei.
En ég var svo. vitlaus, að ég
skeytti engu um hættuna og þótt
sjóimir gengju yfir skipið, fór
aftur í og sótti pjönkur mínar
og var sá eini, sem nokkru bjarg-
aði. Hinir sluppu allslausir í
land.
— Og ertu þá trúlaus?
— Já, alveg hreint.
— Þú hefir þá ekki verið mik-
ið fyrir lesturinn.
— Nei, ég vildi heldur sitja
undir á meðan. Ég man það var
einu sinni á hyítasunnudags-
morgun, þá var ég með Sæmundi
Sæmundssyni, þeim kunna há-
karlaformanni, á Voninni. Vildi
Sæmundur þá láta lesa og gerði
það niðri í lúgar. Ég var uppi
og gætti færanna. Þegar lestur-
inn var búinn var komið á allar
sóknir. Þá átti að fara að syngja.
Ég mun þá hafa kallað nokkuð
höstuglega niður í lúgarinn til
þeirra: — Það er nú óþarfi að
vera að syngja núna. — Var
en barngdður
þetta haft að orðtaki í spaugi
síðan.
Enginn rakstur eða þvottur
í þrjár vikur
— Þótt eitthvað hafi nú verið
skrifað um hákarlalegur, væri
gaman að fá ofurlitla frásögn um
veiðiferðimar, eins og þær
gengu fyrir sig. Það mætti lýsa
einni ferð.
— Ég man eftir að við lögðum
einu sinni af stað út Eyjafjörð
á annan í páskum. Vaninn var
sá, að við fórum í hákarlaleg-
urnar á vegum húsbóndans, þar
sem við vorum vinnumenn. —
Hlaut hann því hlutinn okkar,
en við aftur á móti umsamið
árskaup. Hann lagði okkur svo
til skinnklæði og skrínukost, en
þá þekktist ekki heitur matur á
skipunum, aðeins heitt kaffi. —
Jafnaðarlega stóð veiðiferðin að
minnsta kosti þrjár vikur til
mánuð. Ekki voru vatnsbirgðir
svo miklar, að hægt væri að þvo
sér eða raka, nema ef einhvers
staðar var komið að landi, sem
fyrir gat komið, en var þó ekki
að jafnaði. Öll snyrting var því
afskrifuð. Fyrst var haldið 40—
60 mílur á haf út og var þá dýpið
þetta 150—180 faðmar, en síðar,
er leið fram á sumar, var haldið
út á 200 faðma dýpi. A skipinu
voru 5 færi í sjó en 8 menn á
dekki. Ef eitthvað fékkst og erfitt
var að draga, voru aukamenn-
irnir á dekkinu látnir hjálpa hin-
um við það.
114 lifrartunnur á þremur dögum
Skipið var látið liggja við
stjóra og færunum rennt í botn.
Beitt var með söltuðu hrossa-
kjöti eða úldnu og selspiki, en
það mátti ekki þrána. Var því
vandi að gæta beitunnar, og var
til þess hafður maður, er for-
maður treysti til. Var það oft
mitt verk. Góð veiði, eða jafnvel
gráðugur hákarl, þótti ef maður
fékk 8 á vaktinni (5 klst.) eða
tvær tunnur af lifur á hverja
sókn. Einu sinni man ég, að við
fengum 114 tunnur af lifur frá
því á hvítasunnudag og fram á
þriðjudag, en 3—4 hákarlar fara
í hverja lifrartunnu. Aldrei var
minna en 10 tíma staða á vakt
í senn þar sem 12 voru á skip-
inu og jafnan 8 uppi og 5 tíma
vaktir. Ef einn veiktist varð svo
einhver þeirra, er frívakt átti,
að standa fyrír hann óg gat þá
staðan orðið 15 tímar.
Nokkuð var misjafnt hvað
skipin báru mikið en að jafnaði
voru það 190—200 tunnur í veiði-
för. Haldið var úti þar til full-
fermi var fengið.
— Og hvað var svo hlutur-
inn?
— Hann gat orðið 400—500 kr.
yfir vertíðina, 2 Vá mánuð. Það
fengust þetta 22—28 krónur fyrir
tunnuna. Hlutirnir voru 20.
— Hvað var þá árskaup vinnu-
mannsins?
— Það var þetta 100—150 kr.
og nokkur hlunnindi í klæðn-
aði.
— Nú, bændurnir hafa þá bein-
línis grætt á því að senda ykk-
ur á hákarlaveiðar og haft vinnu
ykkar meira en fría í 9—10 mán-
uði ársins.
Lausamannsbréf 1907
— Já, blessaður vertu, þeir
í Jónas Jónasson með tveim- )
i ur litlum vinum sínum: — ^
| Hvað eiga svona gamlir \
S skröggar eins og ég að gera J
i með að lifa lengur? ^
• Ljósm.: vig. S
stórgræddu á okkur. En ég sá
ofurlítið við þeim, því þegar
fram liðu stundir keypti ég mér
lausamannsbréf. Það mun hafa
verið árið 1907. Það kostaði 17
krónur og ég held að 15 hafi
gengið til ríkisins en 2 til hrepps-
ins.
— Hvað stundaðirðu hákarla-
veiðarnar lengi?
— Það munu hafa verið 6 ár.
— Og hélztu svo áfram við
róðra?
— Já, allt fram til 1920. Ég
var við færafiskirí og síðar á
mótorbátunum, er þeir komu. En
ég kunni aldrei vel við mig þar,
leiddist bölvaðir mótorskellirnir.
— Hvað gerðirðu svo?
— Ég var hér og þar í vinnu-
mennsku.
— Eru ekki einhverjar góðar
minningar frá þessum dögum?
— Jú, jú. Það er nú víst, ef
maður gæti rifjað þær upp. Ég
man eftir mörgum skemmtileg-
um stundum á Höfða á Kljá-
strönd. Þar á heimilinu ríkti mik-
il gleði. Ég man að við spiluð-
um mikið lomber og stundum
fram á ljósan dag. En ekki var
það látið ganga út yfir vinnuna,
því að alls staðar var vel unnið.
— Ég hef heyrt að þú hafir
þótt afburða sláttumaður.
— Ja, eitthvað nuddaði mað-
ur við það.
Nú grípur annar kunningja
Jónasar fram í og segir:
Migum í stampana
.— En segðu honum frá því
hvemig þið fóruð að þíða línuna
fyrir stúlkurnar, þegar hún var
frosin.
— Ja, það er nú víst ekki blaða
matur, en aðferðin var ósköp
einföld. Við bara migum í stamp-
ana— og vorum ekki í neinum
feluleik við það.
— Og þú kunnir líka til kven-
verka, prjónaðir talsvert ?
— Já. Maður greip svona 1
þetta stundum. Einu sinni sagðist
húsmóðir mín skyldi gefa mér
band í það, sem ég gæti prjón-
að á einum degi. Eg byrjaði nátt-
úrlega snemma, og um kvöldið
átti ég eftir 3 þumla á þrenna
vettlinga. Ég var þá á Kljáströnd
hjá Birni Gunnarssyni og Þóru
Espólín. Björn hafði gaman af
þessu uppátæki.
— En hvað um samband þitt
við konur? Giftirðu þig aldrei?
— Nei, enda enginn maður til
þess. Þó átti ég kost á því. Ég
var einu sinni nærri því orðinn
hjónadjöfull, en slapp frá því til
allrar hamingju.
Eignaðist hálfan króa
— En áttirðu þá engin börn?
— Nei, — ekki get ég sagt
það. Það má vera, að ég hafi einu
sinni eignazt hálfan króa.
— En gleðimaður hefirðu alla
tíð verið?
— Já, já. Ég hafði gaman af
að smakka það og svo spilaði ég
mikið. Sæmundur á Látrum var
strangur með það, að hásetar
hans drykkju ekki. Aldrei
skammaði hann mig þó fyrir
drykkjuskap.
— Og hingað til Akureyrar
fluttirðu 1940 og hefir verið hér
síðan.
— Já, hér hef ég unnið alls
konar störf, en nú er ég orðinn
blindur og get ekkert lengur.
Framh. á bls. 19.
skrifar tir
daglegq lifiriu
]
* Laus hlekkur
í kerfinu
Kona nokkur átti tal við
Velvakanda fyrir skömmu. —
Kvaðst hún vilja vekja athygli
símaþjónustunnar á atriði, er
gæti komið sér illa fyrir fleiri
en sig.
Þannig er mál með vexti,
að kona þessi hefur talið nauð
synlegt að hafa leyninúmer á
síma sínum, þar eð mikil
brögð eru að ónæði sem hún
verður fyrir úr ákveðinni átt,
ef númer hennar er skráð í
símaskrána. En það atriði er
einkamál og kemur ekki þessu
máli við. Nú hefur síminn
slíka þjónustu og gefur ekki
upp númer, ef sérstaklega er
óskað eftir því. Er því strang
lega fylgt, að ekki séu gefnar
upplýsingar á símanum um
slík númer.
En það er einn laus hlekkur
í kerfinu. Símareikningar
með númerinu skráðu á, eru
bornir út og hent í stigana
á stórum fjölbýlishúsum, án
þess að umslög séu utan um
þá. Einnig getur hver sem er,
komið inn í símstöðina og feng
ið númerið með því að segjast
aetla að borga reikning fyrir
ákveðna manneskju.Gildir þar
alveg wma, þó um leyninúm-
er sé að ræða, sem sérstaklega
hefur verið óskað eftir að
símnotandinn einn fái að vita
um.
Þetta hefur sem sé komið
sér afar illa fyrir konu þessa,
og vill hún benda þeim sem
hér ráða málum á þessa glufu
í annars þægilegu kerfi, svo
hægt sé að setja undir lekann.
• Kynningardagur
landbúnaðarins
>á er hér bréf frá „Áhug«-
sömum“. Hann segir tn. au:
„Undanfarin ár hafa verið
haldnir hér í Reykjavík sér-
stakir Iðnfræðsludagar til upp
lýsinga fyrir unglinga. Einnig
hafa verið haldin hér sjóvinnu
námskeið, en hvergi bólar á að
ungmenni séu hvött til land-
búnaðarstarfa, þótt forráða-
menn þjóðarbúskaparins fyrr
og síðar tali um það í ræðu
og riti að fólk flýi sveitir
landsins í stórum stíl, svo til
vandræða horfi. En ekkert
hefur verið gert til að laða
ungmenni kaupstaðanna að
sveitabúskapnum.
Að vísu vita allir ,að meira
þarf til þess að byrja búskap
en hvatningarorð. En væri
nú ekki hægt að taka upp
kynningardag landbúnaðarins
(sbr. Iðnfræðsludaginn), þar
sem fyrir lægju upplýsingar
um stofnkostnað, lánsfjár-
möguleika, lausar jarðir til
ábúðar og aðrar þær upplýs-
ingair, er að gagni mættu
koma, svo að menn gætu a.
m. k. kynnt sér kjör bóndans.-
Gæti landbúnaðarráðuneytið
t. d. ekki haft forgöngu um
þetta.
Ég er þess fullviss að marga
unga menn hér í Reykjavík
fýsir að eignast jörð og hefja
búskápl Því . ættu þeir, sem
hér ráða málum að ákveða
„Landbúnaðardag ’ hið fyrsta.