Morgunblaðið - 16.10.1960, Síða 4

M ORClllS TiT.ÁFnt)
Sunnudagur 16. okt. 196(1
/ fáum orbum sagt
Frh. af bls. 2
að landið hefur ýmislegt til síns
máls. Og mundu það sem ég
sagði þér áðan, að náttúran hef-
ur eftirlit með okkur“.
„En hvernig stendur á því,
Kjarval, að sumum málurum
finnst ljót málverk sem öðrum
þykja stórfalleg?“
„Jú, sérðu það ekki? Það er
vegna þess að þeir eru fæddir
til mismunandi upplags, þeir eru
fæddir inn í annað veðurlag; upp
streymi er hjá einum þegar lægð
er hjá öðrum. Svo hafa þeir ekki
eignazt sömu litaskynjun“.
„En getur þettá ekki stafað af
afbrýðissemi?“
„Við förum ekki út í praktíska
hluti, þeir eru mannlegir og
koma listinni ekkert við. Við höf
um ekki tíma til að taka annað
en það alnáttúrulega. Afbrýðis-
semi læra menn í skólum, en þeir
eiga bara ekki að fara í skóla
til að læra meinsæri. í hæsta
máta að maður bæði kaupendur
afsökunar á því að vanta pen-
inga, lengra getur enginn lista-
maður gengið“.
„Þetta var gott hjá þér,
Kjarval, ég held þú sért snilling-
ur. En ertu ekki að ljúka við
himininn?"
„Eg er oft búinn að vera bú-
inn með himininn. Maður verð-
ur að viðurkenna sín takmörk
og sína glópsku. Snjóar á tind-
um hefðu roðna mátt . . ., það
er eitthvað af þéssu sem menn
eiga að hafa í sinni list, eitthvað
af þessu“.
„Ertu meistari Kjarval?"
spurði ég.
„Nei“, svaraði hann, „en ég er
alltaf að leitazt við að sanna mér
að meistarinn hafi rétt fyrir sér.
Eg er ekki meistari sjálfur, ég
er fjósamaðurinn hans. En þeir
sem vinna að einhverju öðru eru
meistarar í engu sérstöku, það er
ákaflega merkilegt ef þú hefur
kynnzt því. Ég hef eðli til að
vinna og það hef ég alltaf haft,
en ég er ekki meistari. En sjáðu
þessar grænu myndir, ég held
þær séu nokkuð góðar. Það er
eitthvað í þessu fullyrðir Ragn-
ar, en þú mátt ekki segja það
neinum, menn taka nefnilega
mark á Ragnari og þá getur hús-
ið fyllzt af kaupendum. Þú skalt
segja: „Heldurðu ekki þú hafiir
orðið fyrir áhrifum af að fara
til Noregs?" ,,Jú“, svara ég þá,
„eflaust, sennilegt, mjög senni-
legt“. En komdu hérna út að
glugganum og sjáðu þessa út-
skornu hrúta sem góður vinur
minn gaf mér fyrir mörgum ár-
um, annar er hvítur, hinn er
svartur. Sjáðu hvað þetta er
skemmtilegt".
„Þú hefðir átt að sjá bolann
sem við keyrðum fram á í Kjós-
inni í sumar“, sagði ég.
„Að mennirnir skuli ekki gull-
plúmbera svona skepnur", svar-
aði Kjarval.
Ég minnti hann á ferðina til
Noregs.
Hann svaraði: - r 1 '
„Þú segir ekkert um hana,
©kkert. Ragnar gerir grein fyrir
henni. Ég var aðeins farangur,
það er allt sem ég get sagt þér,
og þeir fóru vel með farangur-
uin •
„Seldirðu mikið í Noregi?“
„Nei, því miður. Það hefði átt
að vera. Ég hefði átt að selja
meira, en Ragnar var ekki búinn
að átta sig á að þarna voru pen-
ingar, nú veit hann þetta og ég
er ekki viss um að það verði mik
ið eftir af peningum í Noregi, þeg
ar hann er búinn að selja þeim
hönkina sína þangað. Annars
hefði ég ekki þorað að selja fleiri
myndir en ég gerði. Mér fannst
svo margir eiga axíur í þeim hér
heima, en það hefði nú kannski
breytzt, ef ég hefði verið búinn
að átta mig á kauphöllinni í Ósló.
Menn eiga að selja það sem þeir
geia, og þeir sem eiga peninga
eiga að kaupa, og Ragnar er sér-
fræðingur í að kaupa hönkina
okkar hinna. Ég hef heyrt Ragn-
ar hvísla þessu að mönnum:
„Heyrðu góði, er ekki allt í ó-
lestri hjá þér núna?" Það er eng
inn svo vitlaus að hann svari
ekki spurningunni • játandi og þá
segir Ragnar: „Það gerir ekkert,
ég skal kaupa af þér hönkina“.
Á þessu lifum við ög við verð-
um að gæta ökkar og tala ekki
af okkur, því það eru hættulegir
og lævísir tímar núna og loftið
radíótift. Það eru márgir merk-
ismenn í bænum og bezt að fara
gætilega og taka á hlutunum af
alvöru“.
„Er það satt, að litlu mótífin
þín i Gálgahrauni hafi orðið af-
brýðissöm út af því hvað þú
varst lengi í Noregi?“
„Áður en ég fór frá Noregi,
gerði ég það upp við mig að við
ættum að vera hamingjusamir
yfir því að Norðmenn skuli eiga
svona fallegt land og stór tré og
elskulegt viðmót við farangur-
inn. „Þið skulið ekki vera af-
brýðissöm yfir því“, sagði ég við
mótífin mín, „þið skuiuð vera
hamingjusöm“. „Af hverju?"
spurðu þau. Þá sagði ég: „Af
því ísland er ungt land og af-
brýðissemin á ekki hér heima.
Hún klæðir ykkur ekki“. Hér á
ástúðin heima, en fólk gengur
fram hjá henni, ég segi þér það
satt. Menn sjá þetta ekki, því
við erum undir áhrifum svo
margra þjóða gamallar menning-
ar. Það sagði við mig enskur mál
ari sem var hér staddur fynr
nokkrum árum, yndislegur og
góður maður: „Af hverju held-
urðu ekki málverkasýningu hjá
okkur?“ Ég svaraði: „Af því ég
hef ekki tíma til þess, af því ég
er að rannsaka mitt land“. Og
þetta köntrí hér er alltaf að
verða mér meira og meira út-
land. Fyrirmyndirnar í landinu
geta svo kannski orðið internas-
jónal list, ef aðrar þjóðir skilja
þær, sjá í þeim eitthvað sem hef-
ur gildi, einhverja andlega hönk
sem þær vilja endilega borga út
með fallegum orðum, sem fara
vel og þægilega í eyrum þeirra
sem eru vanir að hlusta á mór-
alska saurlifnaðinn og allt þetta
grófa í sjómannamálinu okkar.
Þú fyrirgefur að ég skuli ekki
nota ökonómíuna á þessi útlendu
orð, en það þarf stór orð núna,
orð sem þeir skilja á fundum
hjá Sameinuðu þjóðunum. Ég er
ekki að tala til íslenzka útlands-
ins heldur miklu lengra. Nú er
ég að hugsa um París, London,
New York, og það er ekkert upp
á 12 mílurnar hjá mér þessa
stundina. En þó þetta sé nokkuð
gott hjá okkur og hafi alþjóð-
legt gildi, vantar í það eitthvert
skáldlegt orð, en við verðum að
fara varlega í sakirnar".
„Hvaða orð er það sem vantar
hjá okkur?“
„Ég veit það ekki, en listin má
ekki vera móðgun. Ég hefði átt
að nota þarna dálítið póetískt orð
til að forfína þessa hugsun. Bezt
ég gefi þér einn danskan bjór,
á meðan þú ert að hugsa um
þetta og skilja það“.
Svo tók hann upp eina dós af
Túborg, opnaði hana, en helm-
ingurinn af bjórnum sprautaðist
yfir hann: „Bunulækur blár og
tær“, sagði hann og brosti.
„Hefurðu hitt nokkur ofur-
menni nýlega sem skilja listina?“
hélt hann áfram. „Guðbrandur
Magnússon skrifaði um mig krít-
ik í gamla daga, það þótti mik-
ill viðburður í Þingeyjarsýslu.
Fjósamaðurinn á einum bænum
var nýbúinn að lesa dóminn, þeg-
ar presturinn kom í heimsókn:
„Hvernig líkaði þér listin?“,
spurði presturinn. Fjósamaður-
inn svaraði: „Ég geri svo vel og
skil ekki“. Það var tekið gilt í
þá daga“.
„Heyrðu Kjarval, þú ert eins
og blaðamaður í listinni, þú ert
alltaf þar sem eitth að er að ger-
ast?“
Kjarval tók ofan hattinn eins
og séra Bjarni og sagði stólræðu-
lega:
„Þetta var gott, framúrskar-
andi. En þtfe mátt engum segja
frá þessu, þá hef ég ekki frið
fyrir mönnum sem vilja kaupa
málverk. Einar Benediktsson
sagði við mig: „Lífið er ö'konó-
Nýjar húsgagnagerðir
Sófasett
Sófaborð
Svefnsófar
Svefnbekkir
lnnskotsborð
Kommóður, 6 skúffu
Borðstofuhúsgögn
Svefnherbergishús^ögn
Skrifborð
Smáborð
Stakir stólar
— 10% afsláttur gegn staðgreiðslu-
Axel Eyjólfsson
Skipholti 7 — Sími 10117
mia“. Það er sama og þeir sögðu
í helgum fræðum — að fara vel
með sitt pund. Þau segja þetta
vel skáldin, finnst þér ekki Stein
grímur undursamlegur? En held-
urðu ekki að Ólafi Sveinssyni só
hugsað til mín núna?“
„Ólafi Sveinssyni?11
„Jú, sjáðu til, út af Njálu. Ég
held það sé geislavirkt loftið á
milli ykkar, getur það ekki ver-
ið? Menn mega ákaflega oft gæta
sín á því þegnskaparlega hjá hin
um, það stórvitur staðfærir stór-
lítill vinnumaður . . .“.
„Hvort heldurðu að þú sért
meira Ijóðskáld eða rnálari?"
„Þetta Htla sem ég ýrki er
inspírerað frá málverkinu. Þegar
ég kem heim finn ég að ég á
afganga, og svo á ég eitthvað
gaman í mér líka, þó það sé klaki
í náttúrunni og fólk láti hann
ráða. Hugsaðu þér bara íþrótta-
mennina. Maður eins og ég er
undanþeginn þessu, því ég get
ekki synt áð hvalvöðu ög sett á
þá beizli eða utanborðsmótor.
Þeir leika sér ékki nóg að hvöl-
unum, en þetta er í íistinhi. Þetta
er alltof billegt hjá þeim, alltof
alvarlegt. Þeir eiga að komast í
samband við aðrar verur. Hugs-
aðu þér hvað lifið yrði miklú
skemmtilegra, ef þeir settu beizli
á grindhvalina, þetta er til í list-
inni. Þégar þeir þurftu að ferð-
ast í gamla daga, fóru þeir upp
í hvalina, það var leikur í þessu
hjá þeim, einhver trúnaður
þarna. Hvers vegna er öll þessi
grimmd gegn smáhvölum sem af
einhverri fýsiskri nauðsyn þurfa
að komast á grynnra vatn? Þeir
koma að heimsækja okkur og við
tökum á móti þeim, eins og það
'hafi aldrei verið til nein menn-
ing. Það kalla ég að tapa skóla,
þegar menn sjá ekki í gegnum
fingur við aðrar tegundir í dýra-
ríkinu. Það ætti að vera sport
hjá jumum íþróttamönnum að
setja á hvalina beizli og flotholt,
og svo gætu þeir fengið sér í
soðið. Hvers vegna alltaf að flýja
til frummannsins í sjálfum sér,
óskaplegt. Þeir mega vara sig á
þessu, klakinn getur bráðnað og
hvar standa þeir þá? Nú segja
þeir að kornið vaxi bezt við
hljómlist. Jóhann Sigurjónsson
sagði við mig: „Lífið er músik“.
Þetta var rétt hjá honum. Við
erum tónar á orkestri, það
meinti hann við værum. Hvalirn
ir eiga sinn streng líka. En hef-
urðu lesið greinina eftir mig um
óðalsbóndann, sem ég skrifaði í
Tímann um daginn? Hann er
skáld af því hann býr til svo
Umboðs og heildverzlun
Fyrirtæki í kaupstað utan Reykjavíkur óskar eftir
umboðum íyrir innlendar og erlendar verzlunar-
vörur. Þeir heildsalar og framleiðendur er áhuga
hefðu á slíku sendi tilboð á afgr. Mbl. í Reykjavík
merkt: „Heildverzlun — 1518“.
mörg börn og er snillingur að
yrkja falleg tún. Það er fleira
skáldskapur en pólitík, og ég
vona hann sé ekki móðgaður við
mig út af því sem ég skrjfaði.
Ég hef ekki orðið var við neitt
kal hjá þeim manni. Veiztu
hvernig mér liður stundum, þeg-
ar ég er að mála þessar myndir.
Ég er að líkja tilfinningum mín-
um við kal í túni, já kal í túni.
Tilfinningar minar eru kal í túni.
Þetta er alltof radíótíft hjá
mér, en það er einkamál. Ég ætl-
aði að vera gáfaður núna, en ég
hugsa að fiskurinn haldi áfram
að vera á miðunum, jafnt fyrir
þessu samtali okkar. Ég vona að
við höfum ekki fælt hann af
miðunum. Líðan manns er stund-
um eins og kal í túni, en nú ætla
ég að þvo mér, við gerum ekki
meira í dag, hvort eð er. En
heyrðu, hefurðu tekið eftir því,
hvað steinar eru spakir í lands-
lagi? Hefurðu prófað að klappa
þeim? Hefurðu séð hvað þeim
líður misjafnlega vel eftir því
hverjir ganga framhjá? Nei, öllu
þessu hef ég tekið eftir. Maður
á að nota tækifærin sem gefast
til að sjá eitthvað annað en hin-
ir. Listin er að ganga fram hjá
tækifærum hinna; eins og t.d.
þegar ég hitti ritstjóra Dagrenn-
ingar niðri á Austurvelli um dag-
inn og sagði við hann: „Hvernig
líður þér?“ „O, það er gott veð-
ur“, svaraði hann, „við megum
ekki skyggja á aðra“.
„Þetta var gott hjá honum, við
megum ekki skyggja á aðra, þeir
verða að hafa góða afkomu. Og
við verðum að hugsa um stein-
ana. Við megum ekki alltaf láta
þá liggja undir skugganum okk-
ar, við eigum stundum að
klappa þeim og hlusta á þá og
heyra hvað þeir hugsa. Það er
eins og Páll Ólafsson sagði: „Það
er svo margt sem í huga mínum
felst, og hvernig ég þreytist að
lifa . . .“ Hugsaðu þér þessa snill
inga fyrir austan. Eða var það
kannski Þorsteinn, það getur vel
verið, en hann var líka fyrir
austan. Þegar ég var 11 eða
12 ára langaði mig að yrkja
um eina skútuna og ég gerði
það, en það var trúnaður
milli mín og hennar og ég get
ekki sagt þér það núna. Maður k
að gæta sin, þegar loftið er svona
viðkvæmt. Þú ættir að heyra
hvað hann Sigurður Benedikts-
son sagði um Njálu, en nú er
hann hættur að tala um hana síð-
an ég sagði honum að ég væri
hræddur um að Einar Ólafur
Sveinsson heyrði hvað hann.
segði og þá gæti svo farið að
hann héldi uppboð á Sigurði. Það
yrði skemmtilegt! Svona líður
mér í dag, og nú er .ég farinn að
versna, því mér er iiit'í öxlinni.
Það stendur eitthvað í sambandi
við þennan andlega rúmantísma
sem Danir kalla, En ég segi þér
satt, steinar eru spakir í lands-
lagi, steinar brosa í landslagi. En
það fer auðvitað eftir þvi hver
gengur framhjá, ég sé þá alit-
af brosandi jafnvel í rigningu:
Nú er komið bros á steininn, síð-
an sá hann manninn sveininn,
gekk hann þar á grund ófeiminn,
blómguðust þar bros við stein-
inn, blómguðust þar bros við
steininn . . .
__i-i-i_
Við sátum úti á tröppum og
biðum eftir *stöðvarbíl.
Kjarval stóð upp og sagði:
„Ég uni á flughröðu fleyi . .
Að hugsa sér þennan léttleika
Hannesar, hann var meistari. Ég
held að allir dægurlagasöngvarar
landsins gætu verið barnabörn
þessa ljóðs. En viltu ekki fá þér
kaffi með mér? Nei, þú vilt það
ekki, nú-já þú vilt ekki kaffi,
jæja góði, þú heldur ég eigi ekk-
ert eftir í pokahorninu, þú mein-
ar sem sagt að það eyðist sem
af sé tekið. Gott, ágætt. Þá er
bezt ég fái mér kaffi, fari svo
til rakara og láti hann taka það
sem eftir er“. •
Svo strauk hann á sér kollinn
og bætti við: -
„Þér skuluð vara yður, herra1
minn, þér skuluð vara yður. Það
er radíótíft loftið núna“.
M.