Morgunblaðið - 01.07.1961, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 1. júlí 1961
— Landsbankinn
Framh. af bls. 10.
TJmræður um seðlabanka
Nú var farið að tala um að
géra þyrfti róttækar breytingiair
á bankamáiunum. Á þingiiniu 1924
voru borin fram tvö frumvörp
um þessi mál. Var annað þeirra
í samræmi við tillögur stjómar
Landsba'nfcans, þar sem lagt
vao" til að Lands bank inn
skyldi fá einkarétt til seðllaút-
gáfiu efitir vissum reglum. Hitt
frumvarpið var þingmannafrum
varp og kvað á um að setja
skyldi á fót stofnun er nefnd-
ist „Seðiaútgáfa ríkisins“. Átti
hún'smám saman eftir því sem
eeðlaútgáfurétti ísiiamidsbanka
lyki að taka að sér alla seðla-
útgáfiu. Engar ákvarðanir voru
tdknar á þinginu en þess óskað
að ríkisstjórmin léti undirbúa
frumvarp um bankamálin fyrir
naesta þmg.
Stjórnin leitaði nú álits er-
lemds sérfiræðings, sem skilaði
rækilegri álitsgerð. Enn var lagt
frumvarp fyrir þingið um Lands-
banlka fslands, svipað því og
rætt hafði verið árið áður. Urðu
nú miklar umræður. sem enduðu
með skipun milliþinganefndar,
er skyldi fjalla sérstaklega um
málið. Brátt kom fram ágrein-
ingur innan mil:liþinganefndar-
innar, sem í höfúðdráttum byggð
ist á sömu sjónarmiðum og
birzt höfðu í þeim frumvörpum
sém áður höfðu verið lögð fram.
Minni'hlutinn vildi að seðlaút-
gáfan yrði fialin sérstakri banka-
stofnun og lagði fnam frumvarp
þar að lútandi fyrir Alþingi
1926. Samkvæmt því átti að
stofna Ríkisbanka íslands. Hann
átti að hafa einkiarétt til seðla
útgáfu og tryggja seðlana efitir
tilteknum regium.
Meirihluti nefndiarinnar var
hins vegar fylgjandi því að fela
Landsbankanum seðlaútgáfiuna
og hafði hann þar við að styðj
ast álitsgerðir þeirra erlendu
sérfræðinga, sem til hafði verið
leitað. Meirihluti milliþinganefnd
arinnar sarndi nú frumvarp, sem
lagt var sem stjórnarfrum-
varp fyrir Alþingi 1926. Varð
það ekki útrætt á þinginu, en
var iagt aftur fyrir 1927 og þá
samþykkt og hlaut sfiaðfestingu
31. maí sama ár.
Samkvæmt lögunum skyldi
Landsbanki íslands vera eign
rí'kisins en vera þó sjálfstæð
stofnun undir sérstakri stjórn.
Skyldi bankinn sbarfa í þremur
deildum með aðgreindum fjár-
hag, sem nefndust Seðlabanki,
sparisjóðsdeild og veðdeild. Átti
að baldla algerlega aðskildum
eignum, viðskiptum og reiknis-
'haldi hverrar deildar um sig.
Seðlabankinn fékk einkarétt ti'l
að gefia út bankaseðla og-annan
gjaldmiðil með þeim takmörk-
unum sem enn giltu vegna seðla
útgáfiu íslandsbanka.
Með lögunum frá 1927 var
Landsbankinn orðinn Þjóðbanki
íslands. Vel var nú að bankan-
um búið frá löggjafans hálfu.
Hann hafði unnið sér trausts á
undanförnum árum og það
reyndist svo, að þótt erfiðir
tímar færu í hönd komst bank-
inn yfir þá án óbætanlegra
skalkkafalla.
Þáttaskil
í sögu Landsbankans
Sú skipun á yfirstjórn peninga
mála þjóðarinnar, sem ákveðin
var með landsbankalögunum frá
1927 faélzt að mestu óbreytt til
ársins 1957, eða um 30 ára skeið.
Á þessu 30 ára tímabili verður
.saga Landsbankams því fyrst og
fremst eaga þjóðbankans eða
þeirrar stofnunar, sem falin er
framkvæmd þeirrar stefnu í
peningamálum, er Alþingi og rík
isstjórn hverju sinni hafa mark-
að. Og þar sem peningamálin
eru einn mikilvægasti þáttur
efnahagsmálanna í nútímaþjóð-
félagi hlýtur saga þjóðbankans
á faverjum tíma að verða mjög
samofin fainni almennu hagsögu
landsins.
Frá árinu 1927—1930, þ. e. frá
setningu landsbanka'laganna til
þess er áhrifla heimskreppunnar
fór að gæta verulega, mátti telj-
ast góðæri hér á landi. Afla-
brögð voru lengst af góð, hag-
stætt árfierði til landsins og af-
urðaverð faátt á erlendum mark-
aði. Þó varð allmikið verðfall
á flestum útfluttum afurðum á
lárinu 1930, enda var áhrifa
heimskreppunnar þá farið mjög
að gæta í nágrannla'löndunum,
Verðfallið hélt áfram á árinu
1931 og viaæð nú almennur sam
drátbur í atvinnulífinu. Þrátt fyr
ir þetta jukust útlán allra deilda
bankans og er Skýrinigin á þvi
vafalaust sú, að bankinn hefur
orðið að sjá fyrir lánsfé til að
faalda uppi taprekstri útvegsins,
an stöðvaðist ekki vegna verð-
falls og sölutregðu.
í september 1931 hvarf Eng-
landsbanki fiá gullinnlausn og
féll gengi sterlingspundsins um
leið gagnvart öðrum gjaldmiðli.
Það mun varla faafa verið talið
álitamál að óhjákvæmilegt væri
að íslenzksa krónan yrði fellt til
samræmis við siterlingspundið,
enda var svo gert og genginu
gagnvart sterlingspundinu hald-
ið óbreyttu. Jafnframt hinni
nýju gengisskráningu var ákveð
ið, að öll gjaldeyrisverztun skyldi
fam fram í gegnum bankana og
einnig var gefin út önnur reglu
gerð um takmörkun á innflutn-
ingi „óþarfia,varndngs“, þar sem
bannað var að flytja inn allmarg
ar nánar tilteknar vörutegundir
nema sérstök heimild kæmi til
firá atvinriumálairáðuneytinu.
Hér var um að ræða fyrsta visi
til þeirra gjaldeyris- og innflutn
ingshafta, sem þjóðin hefiur síð-
an búið við í einni eða annarri
mynd.
Árið 1934 voru settar enn
strangari hörnlur en áður höfðu
gilt við innflutningi og sölu
gjaldeyris af hálfu bankanna.
Þetta kom þó fyrir ekki, því
taprekstur útgerðarinnar olli því
að jöfnurn faöndum dró úr gjald-
eyrisöfluninni og reynt var að
minnka gjaldeyrisnotkunina.
Árið 1939 var skráðu gengi ís
lenzku krónunmar breytt þannig,
að sterlingsi>und hækkaði úr
22,15 kr. í kr. 27,00 og verð á
öðrum erlendum gjaldeyri til
samræmis við það. Ekki verður
um það sagt, hvort gengisfell-
ingin faefði nægt til að koma á
jafnvægi í greiðsluviðskiptin við
útlönd. Úr því fékkst aldrei skor
ið, þar sem síðari heimsstyrjöld
in skall á fáum mánuðum síðar,
en hún breytti á svipstundu öll-
um viðhorfum í þessum efnum.
Á þessum erfiðleikafímum
varð athyglisverð breyting á
sikiptingu útlána Landsbankans
milli einstakra atvinnugreina.
Lán tiil iandbúnaðar lækkuðu
mjög, enda hafði Búnaðarbank-
inn verið stofnaður sérstaklega
til að ann.ast lánveitingar til
hans. Verulegur siaimdráttur
varð á lánum til verzlunarinnar,
enda minnfcaði velta hennar
vegna innflutningsfaaftanna. Lán
til iðnaðar uxu mjög en þó minnai
en ætla mætti, vegna þess öra
vaxtar, sem var í iðnaði fyrir
innlendan markað á þessum
tíma í skjóli ininflutningshaft-
anna. Mun iðnaður sá, sem í
uppvexti var, hafa leitað öliu
meira til annarra lánaistofnana
en Landsbankans.
Langmest varð þó aukning út-
lána Landsbankans til ríkisins
og annarra opinberra aðila, enda
jukust afskipti ríkisvaldsins af
atvinnulífinu mjög á kreppuár-
unum.
Áhrif heimsstyrjaldarinnar
Þegar seinni heimsstyrjöldin.
skall á landið 1939, breyttust
skyndilega þau viðhorf, sem ver-
ið höfðu í efnahagsmátlunum öll
kreppuárin. UtanríkLsverzlunin
fór að vLsu úr skorðum, en auð-
velt varð um sölu flestra útflutn-
gjörbreyttist á skömmum tíma.
Átti dvöl hinna erlendu herja
verulegan þátt í því.
Á fyrstu styrjaldarárunum
sköpuðust þær óvenjulegu að-
stæður, að eftirspurn eftir lánum
minnkaði mjög, en á hinn bóginn
jukust bankainnstæður verulega,
þannig að banfcamir áttu í örð-
ugleikum með að ávaxta það fé,
sem þeim barzt. Voru þá vextir
læk'kaðir veruiega.
Atvinnutæ-ki landsmaima gengu
mjög úr sér á styrjaldarárunum.
Ákveðið var að hefja mikla upp-
byggingu að styrjöldinni lokinni.
Ein mi'kilvægasita ráðstöfun í þvi
sambandi var stofnun „stofnlána-
deildar sjávarútvegsins” við
Landsbanka fslands. Samþykkti
Alþingi lög um deildina vorið
1945. Ekki var þó stjóm Lands-
bankans ánægð með öll ákvæði
þesaira laga og taldi að þau
myndu leiða til aukinnar þenslu
í atvinnulífinu og auka gjaildeyr-
isnofikunina úr hófi fram.
Að styrjöldinni lokinni
Gjaldeyrisinneignin gek'k fljótt
til þurrðar að styrjöldinni lok-
inni, enda var margt keypt á
þeim árum. Mifcil þenisla vair
í útlánastarfsemi bankanna og á
miðju sumri 1947 var gjaldeyris-
skorturinn orðinn svo mikill, að
taka varð upp strangairi og víð-
tækari vöruskömmtun en nokk-
urn tima hafði verið á stríðsár-
unum.
Hinn 19. marz 1950 var gengi
krónunnar lækkað þannig, að
sölugengi dollars varð kr. 16,32
og sterlingspunds kr. 45,70. Ohag
stæð þróun ytri aðstæðna á
næstu misserum gerði það þó að
verkum, að árangur gengiislæikk-
unarinnar varð ekki eins mikill
og fljótvirkur eins og vonir stóðu
til í upphafi.
Brátt varð að gera frekari ráð-
stafanir og var þá „bátagjiaildeyr-
irinn“ tekinn upp. Sá Landsbahk
inn að nokkru leyti um fram-
kvæmd þeirra mála.
Ný bankalöggjöf
Bfnahagsþróiunin síðustu árin
er mönnum í svo fersfcu minni að
á hana verður ekkd drepið hér.
En á þessu tímafaili hafa verið
gerðar miblar breytingar á lög-
um um Landsbanka íslands.
Vorið 1957 voru samþykkt lög
á Alþingi, þar sem ákveðið var,
að Landsbankinn skyldi skiptasit
í tvær aðaldeildir, Seðlabanka og
Viðskiptabanka, er hvor um sig
lyti sérstakri stjóm. S'kyldu veð.
deild og stofniániaideild sjávarút-
vegsins falia undir Seðlabank-
ann, en sparisjóðsdei'ldin með úti
búuim banfcans undir viðskipta-
bankann.
Á Alþingi 1961 var svo að fullu
tekið það skref að skilja Seðla-
bankkann frá Viðskiptabanikan-
um. J.afnframt var veðdeildin
flutt frá Seðlabankanum til Við-
skiptabankams, sem nú ber einn
nafnið Landsbanki fsiands.
Þannig er lokið sögu Lands-
bankans, sem þjóðbanlba, en að
nýju er hafiin saga hans, sem
iangstærsta viðskiptabanka þjóð.
arinnar. Sjötíu og fimm ára af-
mælið markar því mikilvæg
þáttaskil í sögu bamikams.
Sigurður Ólason
hæstaréttarlögmaður
Þorvaldur Lúðvíksson
héraðsdómslögmaSur
Málflutningsskrifstofa.
Austurstræti 14 — Sími 1-55-35.
Húsnœði til sölu
5—6 herbergja hæðir á ýmsum byggingastigum í
tvíbýlishúsum. Stærð 130—150 ferm.
3ja herbergja hæð tilbúin undir tréverk við Ás-
garð. Bílskúrsréttur. Sér hitaveita.
5 herbergja jarðhæð í tvíbýlishúsi ca. 110 ferm.
uppsteypt, allt sér þar á meðal þvottahús. Fæst
lengra komin.
Einbýlishús í Vogahverfi. Á 1. hæð 2 stórar stofur,
eldhús o. fl. Á 2. hæð 4 herbergi, bað o .fl. Stein-
hús ca. 4ra ára. Góð lán áhvílandi, með lágum
vöxtum.
Einbýlishús í Smájbúðahverfi.
5 herbergja hæð á Seltjarnarnesi í byggingu. Stærð
130 ferm. Hagstæðir greiðsluskilmálar.
5 herbergja hæð í nýlegu sambýlishúsi við Hjarðar-
haga. Vönduð íbúð. Nýtízku sjálfvirkar þvottavél-
ar.
2ja—4ra herbergja íbúðir í smíðum í sambýlishúsi.
Upplýsingar eftri kl. 20 í síma: 34231.
ARNI STEFÁNSSON, hrl.,
Málflutningur — Fasteignasala
Suðurgötu 4 — Sími: 14314.
Tire$lone
520x12
560x13
640x13
520x14
560x14
640x14
670x14
750x14
590x15
670x15
710x15
760x15
600x16
650x16
670x16
kr.
kr.
kr.
kr.
kr.
657,90
727,20
836,75
621,10
723,30
kr. 1064,60
kr. 1547,40
kr. 1154,95
kr. 825,05
1154.95
1282,20
14*41,35
1115,10
kr. 1323,10
kr. 1286,65
Hjólbarðar
kr
kr
kr
kr
oaOizj
Laugavegi 178
Sími 38000
þairmig að utflutningsfriannleiðisl-
„3 tegundir
tannkrems“
FlF
B0O
„Með piparmintubragði og virku Cuma-
sina-silfri, eyðir tannblæði og kemur í veg
fyrir tannskemmdir".
GE3QQQ
„Sérlega hressandi með Chlorophyll, hinni
hreinu blaðgrænu, fjarlægir leiða munn-
þefjan“.
GE3QQQ
„Freyðir kröftuglega með piparmintu-
bragði“.
w
VEB Kosmetik-Werk Gera
Deutsche Demokratische Republik.