Morgunblaðið - 22.12.1962, Síða 4

4
MORGIJIS BL AÐIÐ
Laiígardagur 22. des. 1962
Grundtvig í
Frakklandi
UM það leyti sem Baldtvin Ein-
arsson gaf út bókina „Om de
danske provinsialstænder med
specielt hensyn til Island“, var
hinum mikla hugsuði Dana, Nik-
olai Grundtvíg, haldið undir rit-
skoðun og bannað var að syngja
sálma hans. Ástæðan var sú, að
hann í ritinu „Kirkens genmæle"
réðist á guðfræðiprófessorinn N.
P. Clausen og ákærði hann fyr-
ir, að trúarskoðanir hans færðust
meira og meira úr alfaraleið og
í áttina til trúfræðilegs einræð-
is undir hjúpi vísindalegrar
sjálfehyiggju. Prófessorinn lét
stefna Grundtvíg fyrir dómstól-
ana, og í sjálfu sér var ritskoð-
unardómurinn yfir honum nægi-
leg s'kýring á sjúkdómskíminu
í trúmálum þeirra tíma.
Einmitt undir þeim hömlum
sem ritbannið lagði á hann, fór
hann fyrir alvöru að íhuga
heilsukrafta frjálsra hugsana,
hvernig þær leituðu orkuivekj-
andi eftir ýmsum farvegum frá
manni til manns og frá þjóð til
þjóðar. Hann ritaði nokkru
seinna bréf til Norðmanna og
hvatti þá til að byggja nýjan
skóila, lýðháskóla, þar sem þarf-
ir hins lifandi lífs væru metnar
meira en bókstafurinn, aðalat-
riðin meira en aukaatriðin. Og
aðailatriðið fyrir Grunditvíg í
þessu bréfi var, að Noregur los-
aði sig við hvimleiða danáka
eða svenska íhlutun um mál
Iandsins, og léti ótafemiarkað
frélsi allra mála eitt um það
að skapa frumlegt norskt menn-
ingarríki.
Sjálfstæðismál fslandts hófst
með áðurnefndu riti Baldvins
Einarssonar. Síðan komu Fjölniis
menn og þó Jón Sigurðsson og
samherjar hans. En meðan öll
íslenzka þjóðin sótti fram í átt-
ina til frelsits, var það aðeins
lítill hluti dönsku þjóðarinnar,
sem tók upp baráttuna fyrir ís-
land, og þá menn er elngöngu
að finna meðal grundtvígssinna.
Ég nefni af handahófi Carl Rosen
berg, Vilhelm Berg og Baltház-
ar Christensen. Þessir menn
studdu Jón Sigurðsson með ráð-
um og dáð, og þeir voru allir
meðlimir af félaginu „Danevirke
foreningen“, sem Grundtvíg lét
stofna.
Það ber lítið á því, að fslend-
ingar hafi kynnt sér nokkuð að
ráði áhrif Grundtvígs á menn-
ingarmál Norðurlanda og vax-
andi áhrif hans á menningar-
mál Evrópu. Veldur þessu
kannski, að hann þýddi Heims-
kringlu og ritaði mifeið um ís-
land einmitt á þeim tíma meðan
hann var nokkuð hroðvirkur og
fæstir skildu hvað í honum bjó.
Þótti hann lengi búa yfir ein-
kennilegu andríki og vera óvæg-
inn og gjörráður í ritum sínum.
Þegar þýðing Grundtvígs af
Heimskringlu birtist 1818 hróp-
aði Þorleifur Guðmundsson Repp
ve og varnað í dönsku tímariti
og ekki ailt af að ósekju, því
hið ákafa skap Grundtvigs tyrfði
á sínum stöðum yfir frumleik
og snilli Snorra.
En þó mál Grundtvígs oft virt
ist skefeið í ærið gráum leiik,
gætir hjá honum engrar mála-
lengingar um stefnur og skoð-
anir. Á því sviði virðist hver
hugsun skírð til endanlegra á-
taka á þyrnibraut þroska og
manndómis. Þessu hefur frönsk
fræðikona, Erica Simon, sérstak-
lega tekið eftir. Hún gaf út 1960
í París doktorsritgerð mifeila um
Grundtvíg, yfir 800 blaðsíður,
og í riti þessu heldur hún því
fram, að Grundtvíg geti ekfei
skrifað án rökvissra hugsana,
og að hinn ákafi og sértkenni-
Við bjóðum yður
stærra úrval af jóla-
gjöfum en nokkru
sinni fyrr.
Eingöngu þekktar og
sloppur
Hvergi meira
úrval.
Grundtvig
legi stíM hans eigi efekert skilt Ef til vill er hin mifela bók
eftir Erica Símon merkasta fræði
ritið sem ennþá hefur komið
út um Grundtvíg. Er hér um ó-
trúlega mifeið rannsóknarstarf
við skriffinnskuæði, heldur feli
1 sér þunga þrotlausrar leitar
um val og viðmiðun þeirra tákna
sem færa rök að skóðunum hans
og gera þær skiljanlegar. Álítur
hún, að enginn einstakur maður
á Norðurlöndum hafi unnið þvi-
líkt afreksverk og háft jafn stór-
og nytsöm áhrif á alþýðu manna
og á jafnvægið í þróun. stjórn-
málanna á Nórðurlöndiunum.
Þessu til sönnunar rekur hún
sögu lýðháskólana síðustu hundr
að árin og áhrif þéirra á upp-
eldisfyrirkomulagið og þær stefn
ur sem hreifst hafa hjá þeim
þjóðum, sem byggðu þá og hlúðu
að þeim.
að ræða. Til betri skilnings á
hinnd hugsjónalegu stefnu lýðhá-
skólanna rekur hún sögu tíma-
bilsins á undan þeim, þegar fág-
urfræði, vísindi og hreysti í hern
aði hafði áhrif á lífsskoðanir og
trú manna. Þá var gullöld í
skáldskap, og hvortheldur menn
gáfu sig að heimspeki eða trú-
fræði var rómantískur ídealismi
andinn í því öllu. Grundtvíg er
skuggsjá þessa tímabils, segir
hún, og það er fyrir djúp hug-
sæisáhrif hans, að lýðháskólarn-
ir til þessa dags hafa haldið við
hrifningu á hugsjónum og fyllt
menn fjöri og andríki. Þetta
kemur fram á misjafnan hátt,
allt eftir hvaða þjóð er leiksvið-
ið, en höfuðdrættirnir eru hinir
sömu í eðli þeirra og þróun.
Hún nefnir að fyrsti fink-
finnski lýðháskólinn hafi verið
Stofnaður 1889 í Kangasala, og
að á sama tíma hafi sænska
þjóðarbrotið í Finnlandi byggt
lýðhájskóla í Borgá. Rúmunx
tuttugu árum áður höfðu Svíar
opnað fyrsta lýðháskólann sinn
í önnestad (1868), en Norðmenn
voru komnir á undan þeim með
lýðháskólann að Sögutúni (Saga-
tun) 1864. Fyrstir allra voru þó
Danir, sem byggðu lýðháskóla
í Rödding 1844, enda er hægt
að komast þannig að orði, að
það voru þeir sem greiddu öku-
gjaldið, áður en vagninn ók á
stað.
Það yrði varla hægt að gera
ýtarlega tilraun til að líta á
og meta verk hinna lærðu
frönsku konu án þess það tæki
sig út sem gáta fyrir marga
íslenzka lesendur. Hún kemiur
víðar við en dæmi eru til um
áður á þessum vettvangi, nefnir
Jólagjafir
Jólagjöf konunnai
í ár verður
grelðslu-
vandaðar vörur:
Fjölbreytt
Marteinn Einarsson & Co.
Fyrst á
óskalistanum
er ávallt:
JllpisuL. yr
úvral í dömu-
og herra-úrum
Fata- & gardínudeild
Laugavegi 31 -Sími 12816
^ Stálborðbúnaður
GEORG JENSEN Silfurborðbúnaður og skarfgripir
Gullvörur: allskonar innlendar og erlendar.
Silfur og Silfurplettvörur, ýmiss konar
Bing & Gröndal postulínsvörur
Stál og messing vörur, fjölbreytt úrval.
Skartgripir allskonar í bezta gull-doublé.
Gjörið svo vel og lítið inn.
Hverfisgötu 49 og Austurstræti 18.
Koda
FIESTA
MYNDAVÉL
með lampa kr. 385.00
Hans
Petersen h.f
Sími 20313.