Morgunblaðið - 02.07.1963, Blaðsíða 6

6
MORCVTSBLAÐIÐ
ÞriSjudagur 2. júlí 1963
Völvan oc
eftir Poul P. M. Pedersen
HÉR á Iandi hefur dvalizt und-
anfarna viku danska skáldið og
ljóðaþýðarinn Poul P. M .Ped-
ersen, sem margir íslendingar
þekkja vegna þýðinga hans á
Ijóðum islenzkra skálda. Ped-
ersen vinnur enn að þýðingum
úr íslenzku og er gert ráð fyrir
því að nú í haust komi út bók
með þýðingum hans á Ijóðum
Steins Steinars. Síðar er ráðgert
að fleiri bækur fylgi í kjölfarið.
Pedersen hefur einnig birt mörg
íslenzk ljóð á prenti í dönskum,
norskum og sænskum blöðum og
hefur unnið ötullega að kynn-
ingu á nútímaljóðlist íslendinga.
Fyrir rúmu ári kom út í Dan-
mörku á forlagi Munkgárds sýn-
ishorn þessara ljóðaþýðinga Ped-
ersens Fra Hav til jokel og þótti
það góð kynning á íslenzkri nú-
tímaljóðlist. Var bókinni fork-
unnar vel tekið af dönskum
gagnrýnendum.
Poul P. M. Pedersen hefur áð-
ur þýtt færeysk ljóð. Hann hef-
ur lengi haft áhuga á íslenzkum
bókmenntum. Hann kom fyrst
hingað til landsins 1959 og hefur
síðan heimsótt landið annað veif-
ið. í þessari ferð sinni hefur hann
einkum heimsótt sögustaði Njálu,
e- auk þess hefur hann haft tal
af skáldum sem hann hefur þýtt
ljóð eftir. Meðal þeirra eru
Davíð Stefánsson, Tómas Guð-
mundsson, Snorri Hjartarson og
Guðmundur Böðvarsson.
Einar Ólafur Sveinsson. ís-
lenzkar bókmenntir í fornöld.
I. Almenna bókafélagið,
Reykjavík, 534 síður. Mynd-
skreytt.
Nú er komið út verkið úm hin-
ar miklu bókmenntir íslands fyr-
ir 1300, það er að segja fyrst og
fremst Eddukvæðin, dróttkvæð-
in, sögurnar og Snorra. Þetta
mikle verk, sem á að koma út
í þrem stórum bindum, er skrif-
að af einum manni, prófessor
Einari Ólafi Sveinssyni. Fyrsta
bindið af þessu mikilfenglega rit-
verki er komið út og seldist á
nokkrum vikum 1 þúsundum ein-
taka á íslandi c'nu saman. Þetta
er 534 blaðsíðna bók, sem byrjar
að segja frá víkingaöldinni og
upphafi landnáms á Islandi. Þar
er sagt frá landnámsmönnunum,
rúnum og öðrum bókmenntaminj
um frá fyrstu tíð þjóðarinnar.
Fyrsta stóra ritverkið er Land-
náma, hin mikla frásögn um þá
sem byggðu landið. Aðalhluti
fyrsta bindisins er annars helgað
ur Eddukvæðunum, geymslu
þeirra, heimkynnum og aldri og
innihaldi hinna einstöku kvæða.
Einar Ólafur Sveinsson er
viðurkenndur vísindamaður á
sínu sviði um allan heim. Hann
varð prófe.sor í bókmenntasögu
við háskólann í Reykjavík 1945
og var þá þegar búinn að starfa
mikið sem vísindalegur rithöf-
undur og útgefandi. Hann hefur
haldið fyrirlestra við aðra há-
skóla á Norðurlöndum í boði
þeirra og er vinsæll ræðumaður
í Islándske Sállskapet í Uppsöl-
um, en hann er heiðursfélagi
þess. Og nokkrar greinar hefur
hann skrifað í árbók þessa hugð-
næma félags, Scripta Islandica.
Nokkrar af bókum hans eru til
á ensku, en ennþá er ekkert til
eftir hann á dönsku, nema minni-
háttar greinar, meðal annars í
hinu ágæta danska tímariti „Nyt
fra Island“, sem er innihaldsmik-
ið yfirlitsrit um nútíma útgáfu-
starsfemi íslenzkra bókmennta
og málvísinda á hinum allra síð-
ustu árum.
Hin skemmtilega bók Einars
Ólafs Sveinssonar um Njál og
Njálssögu sem listaverk (1943),
kom út fyrir fjórum árum hjá
Universitetsforlaget í Noregi í
snjallri þýðingu Ludvig Holm-
Olsens prófessors, sem stjórnar
norrænu stofnuninni við háskól-
ann í Björgvin. Holm-Olsen pró-
fessor hefur fléttað inn í textann
sjónarmið og frásagnir úr fyrir-
lestrum hins íslenzka prófessors
í Björgvin og úr hinum fræga
formála að útgáfu Brennu-Njáls
sögu (íslenzk fornrit XII). Svíar
og Danir geta auðveldlega lesið
bókina, sem á norsku heitir Njals
saga. Kunstverket. Hún er læsi-
legri en nokkur leynilögreglu-
saga. Sem bókmenntavísindamað
ur hefur Einar Ólafur Sveinsson
einmitt til að bera talsvert af
beztu eiginleikum hins snjalla
leynilögreglumanns: imyndunar-
afl, ásamt virðingu og tilfinn-
ingu fyrir hinu raunverulega,
glöggskyggni á mikilvæg smá-
atriði, sem og heildina; þolin-
mæði og glögga mannþekk-
ingu.
Á sama hátt og Sigurður Nor-
dal, prófessor, er sá maður á
jarðkringlunni, sem veit mest
um Egil, veit Einar Ólafur Sveins
son meir en nokkur annar maður
í heiminum um Njál, vini hans
og áhangendur, og dauða hans
fyrir hendi ofbeldismanna. —
Fyrsta vísindaritgerð hans var
um þjóðsagnafræði, kom út
Poul P. M. Pedersen. Myndin er
tekin austur í Skálholti.
1929, og fjallaði um afbrigði ís-
lenzkra ævintýra. Ellefu árum
síðar gaf hann út undirstöðu-
rit um íslenzkar þjóðsögur. Hann
hefur líka gefið út úrval ís-
lenzkra þjóðsagna, sem löngu er
uppselt. I ár á að koma út ný
útgáfa af hinum fögru þjóðsög-
um hjá Helgafelli. Það er einnig
hann, sem hefur gefið út „Fagrar
heyrði ég raddirnar“, bók um
hina eldri ljóðlist, sem nú er orð-
in sjaldgæf. Hana ætti að gefa
út aftur sem fyrst, ekki sízt
vegna hins göfuga formála.
Hann hefur einnig séð um mikil-
vægar útgáfur margra Islendinga
sagna í áðurnefndum bókaflokki
íslenzk handrit — með frumleg-
um formálum og athugasemdum.
Einar Ólafur Sveinsson valdi
ennfremur kvæðin í L bindið af
Ijóðaúrvali Helgafells, ísland
þúsund ár (Helgafell 1947). Hann
hefur skrifað margar bækur um
Njál vin sinn og Sturlungaöld.
Nýlega er hann orðinn stjórnandi
íslenzku handritastofnunarinnar,
ekki hefði verið unnt að fá betri
mann til þcss starfs.
Einar Ólafur Sveinsson er einn
af hinum frábæru, sjaldgæfu stíl-
istum. Lesandinn er heillaður og
Dr. Einar ÓI. Sveinsson
Grein sú, sem hér fer á eftir
um Bókmenntasögu Einars Ól.
Sveinssonar, sem út kom á veg-
um Almenna bókafélagsins eins
og kunnugt er, birtist nú fyrir
skemmstu í Kvöld-Berlingi. Þyk-
ir Morgunblaðinu rétt að birta
greinina, meðan skáldið dvelst
hér á landi. Hún sýnir vel þann
hlýja hug, sem hann ber til ís-
lands og íslenzkra bókmennta.
Pedersen hefur skrifað margar
slíkar greinar um ísland og ís-
lenzka menningu og hyggst viða
að sér efni, meðan hann nú
dvelst hér á landi. Hann segist
hafa lesið bók Einars Ólafs með
fögnuði. I henni, segir hann, er
fjallað um þær bókmenntalegu
stoðir fyrri alda, sem enn í dag
eru í senn aflvaki íslenzkra
skálda og undirstaða nútíma bók-
mennta í landinu.
Grein Poul P. M. Pedersen fer
hér á eftir í þýðingu.
• Bréf frá „næstléleg-
asta kokki í heimi“
um salt, mayonnaise
og sitthvað fleira
„Næstlélegasti kokkur í heimi“
skrifar:
„Ég er grasekkjumaður. Þessi
þrjú orð segja meira en langur
pistill um andlegt og Iíkamlegt
ástand mitt um þessar mundir.
Frúin er farin á gras með börn-
in. Síðan við giftum okkur f'yr-
ir níu árum höfum við aldrei
verið aðskilin lengur en í fimm
daga samfleytt, svo að þegar
elskan mín fann það upp í vor
að melda sig með afkvæmin í
5 — segi og skrifa fimm —
vikna sumarfrí frá mér til
frændfólks síns fyrir austan
fjall, tók ég því „eigi allilla".
Ég hugsaði með mér, að gaman
væri að verða einhleypur í
fimm vikur og rifja ýmislegt
upp frá minu piparsveinsstandi;
skreppa á Borgina og Naustið,
halda smápartý fyrir „strákana“
o.s.frv. Svo ætlaði ég að malla
ofan í mig sjálfur mína eftir-
lætisrétti. Aldrei skyldi sjást
fiskur á borðum, nema þá e.t.v.
lax og fjallavatnaurriði.
• „Safna magakeis“
í sem skemmstu máli sagt:
fyrri hluti fimm vikna áætlun-
arinnar gekk að mestu leyti
eftir óskum. Þó voru sumir af
mínum kunningjum orðnir svo
„borgaralegir", að þeir nenntu
ekki eða þorðu ekki að
„djamma" lengur en til klukk-
an tvö. Þeir voru flestir farnir
að „safna magakeis" eins og ég
og orðnir nokkuð þungfærir til
gangs, eða a.m.k. til dansiðk-
ana. Og ég, sem hélt, að ég flest
um betur varðveitt minn „æsku
sjarma", komst að raun um, að
ég var hættur að gera nokkra
lukku á dansstöðunum.
• Fimm vikna áætl-
unin minnti á Sovét
En seinni hluti áætlunarinn-
ar: matseldin, hrundi í rúst,
eins og sumar áætlanirnar aust-
ur í bannsettu bolsévikka-So-
véttinu. Minnti sá hluti plans-
ins einna helzt á landbúnaðáætl
anir maí-karlsins Krúsjéf'fs. Lax
inn rándýri mauksoðnaði, kar-
töflurnar voru brakandi hráar
undir hnífnum, soðnu egginurðu
hörð eins og demant eða steinn-
inn karbunkulus, sem um getur
í Þúsund og einni nótt“, steiktu
eggin viðbrunnu svo hroðalega,
að reykjarlyktin er enn í hús-
inu og -yfirgnæfir blessaða
vindlalyktina, og meira að segja
pakkakögglasúpan varð ónýt í
pottinum undir handleiðslu
minni. Vellingurinn varð sang-
ur og yfirleitt „ástarbragð“ af
allri grautseld.
Ég gafst því upp og borða nú
til skiptist á Hótel Vík í Hafn-
arbúðum eða Gildaskálanum.
sleppur ekki aftur undan töfra-
valdi hans. Það er eins og frá-
sögn stórskálds. Hver getur
gleymt formálanum að lýsing-
unni á Njáli og sögunni um líl
hans og dauða:
„Rústir. Hleðsla hálfsokkin I
jörð, svo að steinarnir reka að-
eins upp blágráa, mosagróna koll
ana, og allt umhverfis er mýr-
gresið, sem golan þýtur í lið-
langt sumarið. Ymur hennar
blandast við niðinn frá fossin-
um. Það er eins og þessi eilífi
ymur sé sjálfur tíminn, sem er
að líða hjá.
Yfir öllu þessu hvelfist grár
himinn, með skýjum, sem virð-
ast alltaf hafa verið, verið ein,
en eru þó síbreytileg, með gjám
og gímöldum, sem hálfdyljast í
þessum endalausa gráma, gædd
undarlegri, hlýjulausri alvöru.
Þau varpa yfir Ármannsfell og
Hrafnabjörg svalri, blágrárri ró:
Þannig hafa þessi fjöll verið í
árdaga. Eða sól skín á Þing-
völl, vefur landið dularfullri
slæðu, jörðin fær einkennilega
slikju af gljáandi stráunum, þá
verður mýrgresisblettur að víðri
sléttu, fjöllin eru langt í fjarska
og eyjamar úti á vatni eru sagna-
lönd. Það er eins og tíminn verði
villtur í sólskininu, nú og þá og
verður eitt eilíft augnablik. Það
er eins og mannlífið verði gagn-
sætt sem gler, veggirnir mílli
manns og manns hverfi, og þú
tekur þátt í því öllu, sorg þess
og gleði, kvöl þess og sælu.
■Minningar liðinna alda eru
ekki lengur dauðir stafir á gam-
alli bók, rústin er ekki lengur
sokkin grjóthrúga. Búðirnar
standa um allt þingið eins og
forðum, milli þeirra ganga menn
og konur, hið iðandi líf alþingis
er risið upp, og allt er kynlegt
að sjá og reyna. . . .
Þeim sem meta það mest að
sitja yfir soðkatli við arineld,
mun þó fátt finnast um ham-
ingju þessara manna. Sögur
þeirra fjalla um það, sem menn
Framh. á bls. 20.
• Sjálfsgagnrýni
og salöt
Á æskuárum mínum hafði ég
vinstri tilhneigingar, sem ég hef
að mestu losað mig við, eftir því
sem lífið og reynslan hefur gert
mig fróðari og dómbærari. Þó
loðir enn við mig árátta til
sjálfsgagnrýni, og ég kvað upp
strangan dóm yfir sjálfum mér:
Þú ert lélegasti kokkur í heimL
Þeirri skoðun breytti ég, eftir
að hafa lesið bréf frá „Gras-
ekkjumanni" í dálkum þínum
á föstudaginn var. Þessi píslar-
vættisbróðir minn (skyldi það
ekki beita ,comartyr‘ á ensku?)
skammast heil ósköp út í „may
onnaise", sem ég þekki mæta-
vel frá mínu einka-búskapar-
basli, en mér virðist bréfið bera
þess greinilegan vott, að hann
á við salötin, sem einmitt eru
seld i sams konar umbúðum og
hann greinir frá.
Því segi ég: sá, sem ekki veit
um mun á mayonnaise og sal-
ötum; hann hlýtur að taka titil-
inn frá mér. Hér eftir, þangað
til annað sannara reynist, mun
ég titla mig:
Næstlélegasti kokkur í heimi".
A E C Hcimi’istæki
Dtsölustaðir í Reykjavík:
HÚSPRÝÐI
Laugavegi 176. — Simi 20440.
JÚLÍUS BJÖRNSSON
Austurstræti 12. Sími 22475.
BRÆÐURNIR ORMSSON
Vesturgötu 3. — Sími 11467.