Morgunblaðið - 20.10.1967, Qupperneq 12

r 12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. OKT. 1967
V— Fjdrlögin
Framhald af bls. 1
fjarvistum starfsmanna.
• Enn er unnið að endur-
skoðun laga um kjarasamn-
inga opinberra starfsmanna
og við ýmis vandamál að fást
einkum um samningsaðild
vegna klofnings í röðum opin
berra starfsmanna.
• Sennilega er hagkvæm-
ara að einn aðili annist rekst
ur skipa, sem eru gerð út á
vegum mismunandi ríkis-
stofnana og ríkisfyrirtækja.
Hér fer á eftir fyrri hluti af
fjárlagaræðu Magnúsar Jónsson-
ar.
ÁÐUR en ég geri grein fyrir
fjárlagafrumvarpinu fyrir árið
1968, mun ég í stórum dráttum
skýra afkomu ríkissjóðs á áriniu
1966 og horfur á yfirstandanidi
ári. Nokkru áður en Alþingi
lauk störfum sl. vor birti ég
þinginu greinargerð um afkomu
rikissjóðs á árinu 1966, en tók
þá fram, að þar væri um bráða
birgðatölur að ræða í ýmsum
efnum og gætu því niðurstöður
breytzt nokkuð við endanlegt
uppgjör. Þótt þær breytingar
séu ekki veigatmiklar, þykir mér
engu að síður rétt að nefna hér
hinar helztu niðurstöðutölur, eh
* mun þó fara skjótt yfir sögu
og um einstök atriði visa til
riikisreikningsins ,sem lagður
hefur verið á borð háttvirtra
þingmanna.
Afkoma hkissjóðs
1966
Tekjur á rekstrarreikningi
ríkissjóðs árið 1966, urðu 4.677.8
millj. kr. og fóru því 883.4 millj.
kr. fram úr áætlun fjárlaga.
Munar þar mc-st um aðflutnings
gjöld og söluskatt. Aðflutnings-
gjöld fóru 394.5 millj. fram úr
áætlun og söluskattur 200.5
millj. Stafar það af auknum inn
flutningi og aukinni viðskipta-
veltu. Gjald af bifreiðum og bif
hjólum fór 65 millj. kr. fram
úr áætlun, enda óx innflutning-
ur bifreiða stórlega fré næsta
ári á undan. Þá fóru tekjur af
ríkisstofnunum 146.2 millj. fram
_ úr áætlun og veldur því m.a.
stóraukin sala Áfengis- og tó-
baksverzlunar rikisins. Enginn
vafi er á því, að smygl á áfengi,
hefir minnkað þótt neyzla inn-
anlands muni hafa vaxið nokk-
uð. Tekjuafgangur varð einnig
49.4 millj. hjá Pósti og síma.
Loks fór tekju- og eignarskatt-
ur 64.6 millj. kr. fram úr áætl-
un, stimpilgjöid 11.1 millj. og
vaxtatekjur 14 millj. fram úr
áætlun, bæði vegna hagstæðs
vaxtajafnaðar við Seðlabank-
ann og innheimtra dráttar-
vaxta.
Aðrar tekjur ríkissjóðs urðu
nálægt áætlun, en aukatekjur
þó aðeins 54.7 millj. í stað 70
millj., sem áætlað var. Með lög
um frá 22. des. 1965, um auka-
tekjur ríkissjóðs, var gert ráð
fyrir allverulegri hækkun
þeirra, en þann tekjuauka var
þó mjög erfitt að áætla, þar
sem um svo margvísleg gjöld er
að ræða, enda reyndist áætl-
imin óraunhæf.
Gjöld á rekstrarreikningi rík
issjóðs árið 1966, urðu 3.899.2
millj. kr. og fóru því 291 millj.
fram úr áætlun.
Helztu skýringar þessara
umfram’gjalda eru launahækkan
ir, auknar niðurgreiðslur, aukn-
ar útflutningsuppbætur og út-
gjöld vegna sérstakra laga^
Launahækkanir eru taldar hafa
numið alls um 175 millj. frá
því sem áætlað var á einstök-
uim fjárlagaliðum. Er þar bæði
um að ræða afleiðingar Kjara-
dóms frá ársbyrjun 1966, þar
sem kveðið var á um 7% hækk-
un grunnlauna opinberra starfs
manna, ýmsar launatilfærslur,
sem síðan hafa verið gerðar og
afleiðingar vísitölubreytinga.
Auk þess er reiknað með launa
hækkunum til ýmissa, sem ekki
taka laun samkvæmt launakerfi
ríkisins. Á 19. gr. voru 107 millj.
kr. áætlaðar til að mæta þessu,
þannig að raunveruleg um-
framgreiðsla er 68 millj. kr. Þá
hefur framlag til eftirlauna og
tillag til lffeyrissjóða hækkað
um tæplega 8 millj. kr. frá fjár-
lögum. Útgjöld til félagsmála
hafa hækkað um 22 miUj. kr.,
einkum vegna beinna afleiðinga
launahækkana.
Niðurgreiðslur á vöruverði
fóru 54 millj. fram úr áætlun
fjárlaga, enda voru niður-
greiðslur auknar verulega sl.
haust í sambandi við verðstöðv-
unina. Mestur hluti umfram-
greiðslunnar, eða 37.6 millj. kr.,
eru þó niðurgreiðslur vegna
ársins 1965, sem inntar voru af
hendi á árinu 1966 og ekki tald
ar í ríkisreikningi þessa árs.
Niðurgreiðslur að upphæð 62
millj. rúmar vegna ársins 1966,
sem fóru fram eftir sl. áramót
Fyrri grein
eru hins vegar taldar með gjöld
um ríkissjóðs árið 1966 og tekið
tillit til þess í yfirliti um greiðslu
jöfnuð þessa árs.
Uppbætur á útfluttar land-
búnaðarafurðir fóru 34 millj.
kr. fram úr fjárlögum, sem staf
aði af meiri hækkun búvöru-
verðs og meiri framleiðslu en
gert hafði verið ráð fyrir við
samning fjárlaga ársins. Út-
gjöld samkvæmt heimildarlög-
um og sérstökum lögum urðu
rúmlega 90 millj. kr. umfram
fjárlög. Er þar fyrst og fremst
um að ræða útgjöld vegna sér-
stakrar löggjafar um aðstoð til
sjávarútvegsins rúmar 70 millj.
kr. og 20 millj. kr., sem innt-
ar voru af höndum til Fram-
leiðnisjóðs landbúnaðarins, sam
kvæmt sérstökum lögum, sem
sett voru rétt fyrir árslok 1966.
En gert var ráð fyrir að verja
samtals 30 millj. kr. til þess
sjóðs af greiðsluafgangi ársins
1966. Alls nema umframgreiðsl-
ur vegna þeirra liða, sem nú
hafa verið taldir, um 276 millj.
af áðurnefndri 291 millj. kr.
umframgreiðslu.
Þegar gjaldaiiiið rekstrar-
reiknings er skoðuð, ber að hafa
í huga, að launahækkunum,
sem í fjárlögum eru áætlaðar
á 19. gr., hefur verið skipt nið-
ur á viðeigandi gjaldagreinar í
reikningi. Sama á við um launa
skatt. Skýrir það í mörgum til-
vikum að verulegu leyti mun
fjárlagatölu og reikningstölu,
einkum á þeim gjaldagreinum,
þar sem laun eru hlutfaíLslega
mjög stór liður.
Kostnaður við Alþingi fór 5.7
millj. kr. fram úr áætlun. Vafa
laust er hér aðaliega um launa-
hækkanir að ræða, en rekstrar-
reikningur hefur ekki borizt
frá skrifstofu Alþingis og því
ekki hægt að vita nákvæmlega
um orsakir umfrsmgreiðslunn-
ar, en fjármálaráðuneytið hefir
ekki bein afskipti af fjárreiðum
Alþingis heidur eru þær undir
yfirstjórn forseta þingsins.
Kostnaður við stjórnarráðið fór
13.2 millj. kr. fram úr áætlun
og kostnaður við utanríkismál
4.8 millj. kr. Er hér fyrst og
fremst um launagreiðslur að
ræða. Kostnaður við dómsmál
fór 30 millj. kr. fram
úr áætlun, sem aðal-
lega stafar af launahækkunum
og kostnaður vegr,a innheimtu
tolla og skatta 18.5 millj. fram
úr áætlun, sem bæði stafar ■ af
launahækkunum og vanáætlun,
einkum kostnaðar við ríkis-
skattanefnd og skattstofurnar.
Heilbrigðismái fóru 25.5 millj.
kr. fram úr áætlun, sem ann-
ars vegar stafar af sérstökum
launahækkunum og ennfremur
urðu tekjur Landspítalans 4.7
millj. kr. undir áætlun. Um-
framgreiðslur til samgangrua á
sjó urðu 11.4 millj., er þar fyrst
og fremst um að ræða Skipa-
útgerð ríkisins. Fór kostnaður
við hana veruiega fram úr
áætlun, en þess bei þó að gæta,
að halli sá, sem ríkissjóður
greiðir skipaúlgerðinni, reyndist
5.8 millj. kr. lægri en árið áð-
ur. Kennsluimál fóru 48.2 millj.
fram úr áætlun og eru launa-
hækkanir aðalskýring þeirrar
umframgreiðslu. Sama er að
segja um umframgreiðslur til
fiugmála, 4.3 millj., til véður-
þjónustu 1.6 millj., til opinberra
safna 4.2 millj. og til kirkju-
mála 3.1 millj.
Framlög til landbúnaðarmála
fóru 11 millj. fram úr áætlun
Munar þar mest um gjöld sam-
kvæmt jarðræktarlögum 5.8
millj. kr., sem eru lögbundin og
mjög erfitt að áætla nákvæm-
iega fyrirfram. Sjávarútvegismál
fóru 18.9 millj. fram úr áætlun
og er þar aðailega um að ræða
framlag til Fiskveiðasjóðs 12.4
millj. og til Aflatryggingasjóðs
4.9 millj'. umfram áætlun, en
hvoru tveggja þessi framlög eru
iögbundin. Iðnaðarmál fóru 2
millj. fram úr áætlun og raf-
orkumál 4.5 milij. Framlög til
félagsmála fóru 22.1 millj. fram
úr áætlun og er meginhluti
þeirrar umframgreiðslu framlag
til almannatrygginga 18 millj.,
sem er bein atfleiðing launa-
hækkana. Óviss útgjöid fóru að-
eins 1.4 millj. kr. fram úr áætl-
un og er fiátítt að ekki sé um veru
lega uimframgreiðslu að ræða á
þassum fjárlagaiið. Raunveru-
lega urðu þó gjöld þessi imdir
áætlun vegna þess, að með er
talinn kostnaður vegng skipti-
myntar 2.3 millj. kr., sem staf-
ar af óvenjulega miklum inn-
kaupum skiptimyntar á árinu,
en hagnaður hins vegar jafnan
nokkur af sölu skiptimyntarinn-
ar.
Creiðsluafgangur
450 millj.
Eignahreyfingar samkvæmt
20. gr. þarfnast yfirleitt ekki
skýringa. Öll tekin lán hafa
verið endurlánuð, nema hluti af
spariskírteinaláni 1966, þar var
12.1 millj. kr. óráðstafað í árs-
lok. Veitt lán urðu alls rúm-
lega 68 millj. kr., þar af rúm-
lega 27 millj. kr. vegna aðflutn-
ingsgjalda, sem hafa verið lán-
uð Rafmagnsveitum ríkisins og
Landsvirkjun, 12 millj. kr. end-
urlánað af spariskírteinalóni
1965 og tæplega 9 millj. kr.,
sem hafa verið lánaðar til
Borgartúns 7. Greiðsluafgangur
ríkissjóðs á árinu 1966, varð
431.1 millj. kr. alis, en þó raun-
ar 451.1 millj., því að þær 20
millj. kr., sem ráðstafað var af
greiðsluafgangi til Framleiðni-
sjóðs landbúnaðarins fyrir árs-
lok 1966 og heimilað var að
greiða af greiðsluafgangi ársins,
hafá verið bókfærðar sem um-
framútgjöld ríkissjóðs á árinu.
Sjóðs- og bar.kainnstæður juk-
ust á árinu úm 411 millj. kr. og
fyrirframgreiðslur vegna fjár-
laga 1967 urðu 94.2 millj. kr.
hærri en fyrirframgreiðslur
voru vegna fjárlaga 1966. Geymt
innheimtufé ríkissjóðs hefur
lækkað um 23.4 millj., en geymd
ar fjárveitingar frá fjárlögum
1966 og eldri fjárlögum hafa
hækkað um 157.2 millj. kr., þar
eð reikningum var nú lokað
fyrr.
Árið 1962 varð greiðsluafgang
ur hjá ríkissjóði 161.7 millj. kr.
og var á næsta ár: ráðbtafað 100
millj. af þeim afgangi í sér-
stakan jöfnunarsjóð í Seðlabank
anun, og 39.8 millj. kr. til að
greiða upp lán í Seðlabanka ís-
lands vegna smíði 10 togara og
vegna Skuldaskiiasjóðs útvegs-
manna. Árið 1963 varð greiðslu
afgangur 124 á millj. kr., en þar
af var á næsta áii ráðstafað 44.8
millj tii hafnargerða, sjúkrahúsa
og atvinnubótasjóðs. Árið 1964
varð hins vegar gre.ðsiuhalli, er
nam 257.8 milij. kr. Loks varð
90.7 millj. kr. greiðsluhalli árið
1965, en þ ber pá að gæta,
að sá jöfnuður er ekk. fy'.lilega
sambærilegur við jöfnuð hinna
áranna vegna þess, að það ár
var gerð su breyt'.r.g. að sjoði
var lokað :tr-ix í áxslok, en áð^
ur hafði honum venjulega ver-
.ð haldið ODnurt' r. sv.a mán-
uði fram á næsta ár.
Greiðsluafgangur ríkissjóðs
1966 er því hinn langhæsti, sem
verið hefur. Vegna óhagstæðr-
ar greiðsluþróunar ríkissjóðs síð
ustu 2 árin áður, var brýn nauð
syn að jafna yfirdráttarskuld
við Seðlabankann og var það
meginsjónarmið haft í huga við
ráðstöfun greiðsluafgangsins.
Hefði vitanlega verið æskileg-
ast að ráðstafa engu af þessum
greiðsluafgangi, eða a.m.k. ekki
meiru en svo, að hægt hefði ver
ið að jafna stöðuna við Seðla-
bankann, án þess að skerða þær
100 millj. kr., sem lagðar höfðu
verið í Jöfnunarsjóð af greiðslu
afgangi ársins 1962. Þetta reynd
ist þó ekki auðið, fyrst og
fremst vegna hinna miklu erfið
leika sjávarútvegsins, sem nauð
synlegt var vegna verðstöðvun-
arstefnunnar að afla fjár til að
mæta án skattahækkana. Varð
hin góða afkoma ríkissjóðs 1966
þannig forsenda þess, að hægt
var að koma á verðstöðvun án
kjaraskerðingar, þrátt fyrir stór
aukna aðstoð til sjávarútvegsins
vegna hins alvarlega verðfalls
útflutningsafurða. Var þannig
140 millj. kr., af greiðsluafgangi
varið sem stofnfé til Verðjöfn-
unarsjóðs fiskiðnaðarins og 53
millj. kr. var ráðstafað til vega-
gerða, bygginga við mennta-
skóia og Landspítala, í saimbandi
við öflun fjár vegna fram-
kvæmdaáætlunar ríkisins fyrir
árið 1967. Ennfremur var 20
millj. kr. varið til þe&s að hraða
greiðslu ríkisstyrks til togara-
útgerðarinnar og 30 millj. lagð-
ar til Framleiðnisjóðs landbún-
aðarins.
Horfur á ytir-
standandi ári
Ljóst var þegar við afigreiðslu
fjáriaga fyrir árið 1967, að hag-
ur ríkissjóðs mundi brejrtast
mjög til hins verra á því ári
og djarft teflt um afkcxmu ríkis-
sjóðs. Annars vegar var gert
ráð fyrir, að hinn mikli inn-
flutningur, sem var á árinu
1966, héldi áfram, þrátt fyrir
fyrirsjáanlega mikla lækkun á
útflutningstekjum og hins veg-
ar tók ríkissjóður á sig miklar
kivaðir vegna verðstöðVunarinn-
ar og viðbótaraðstoðar við sjáv-
arútveginn, með sérstákri lög-
gjöf um það efni í byrjun ársins.
I fjárlögum yfirstandandi árs,
eru 200 millj. kr. áætlaðar til
þess að mæta niðurgreiðslum
beinlínis vegna verðstöðvunar-
innar. Líkur eru til, að þau út-
gjöld hefðu farið 100 millj. kr.
fram úr áætlun, ef verðstöðv-
unaraðgerðirnar hefðu orðið ó-
breyttar til ársloka vegna nýrra
niðurgreiðslna, sem rí'kisstjórn-
in hefur neyðzt til að grípa oil
í því skyni að koma í veg fyrir
hækkun vísitölunnar. Hafa þar
komið til ýmisar hækkanir, sem
ófyrirséðar voru, þegar fjárlög
ársins voru afgreidd, og þó
í aunar þá vitað, að niðurgreiðsl
ur væru vanáætlaðar um
nokkra milljóna tugi, en jafn-
framt reiknað með. að teKju-
skattur væri varlega áætlaður í
fjárlögum. Áætlað er, að þær
uppbætur á fiskverð, sem
ákveðnar voru með lögum nr.
4/1967, um ráðstafanir vegna
sjávarútvegsins, kosti ríkissjóð
105 millj. kr. á þessu ári. En
þeim útgöldum átti að mæta
með niðurskurði framlaga til
fjárfestingar í fjárlögum
svo og lækkun á tekjum
Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga og
lækkun á áætluðu framlagi til
Ríkisábyrgðasjóðs. Sýnt þykir,
að ekki takist að ná, að öllu
leyti, áætluðum niðurskurði
framlaga tií opinberra fram-
kvæmda, þannig að um 15
millj. kr. vanti tii þess að mæta
þessum útgjöidum. Við undir-
búning fjárlaga yfirstandandi
áirs, var meir vandað til rekstr-
aráætlana opinberra stofnana
en áður hefur verið auðið að
gera og leitast við að áætla út-
gjaldaþörfina raunhætft, þótt
hvarvetna væri iögð áherzla á
að spyrna fótum gegn óeðlilegri
þenslu. Ef ekkert óvænt kemur
fyrir, á því að vera hægt að
fiorðast umframgreiðslur á flest
um útgjaldaliðum fjárlaga og
strax í ársbyrjun voru öllum
ríkisstofnunuim send ströng fyr-
.rmæli um að halda útgjöldum
sínum innan ramma fjárlaga. Er
ekki enn vitað um nein sérstök
vandræði af þessum sökum og
standa því enn vonir tiL, að um-
framgreiðslur verði engar að
ráði, að undanteknuim niður-1
greiðslum og framlögum til
sjávarútvegsins. Rekstrarútgjöld
ríkissjóðs fyrstu 7 mánuði árs-
ins, hafa að vísu verið greidd
nokkuð örar í ár hlutfalislega
en var árið 1966, eða sem nem-
ur um 8% af heildarútgjöldum.
Er hér veigamest hinar auknu
niðurgreiðslur á vöruverði og
hraðari greiðsla útflutningsupp-
bóta á landibúnaðarafurðir en
var 1966, og ennfremur er þess
að gæta, að ráðstafanir á
greiðsluafgangi ársins 1966, fær
ast sem útgjöld lijá rikissjóði
á yfirstandandi ári.
Horfur eru á. að verulegur
samdráttur verði í þjóðartekjum
á þessu ári og er það mikil
breyting frá hinni óvenjulegu
árlegu hækkun þeirra síðustu ár
in. Vetrarvertíð var hin versta
um áratugi og síldveiðar hafa
þar til síðustu vikur brugðizt
mjög alvarlega. Til viðbótar er
svo hið mikia verðfall allra
helztu sjávarafurða, sem ekki
hefur minnkað svo sem menn
vonuðu, heldur í veigamiklum
atriðum enn aukizt verulega.
Afli togara hefur að vísu verið
góður, en það nægir skammt til
að jafna metin. Er áætlað, að
útflutningsverðmæti vetrarver-
tíðarafla sé um 500 millj. kr.
minna en á sL ári og horfur um
síldaratfla enn mjög óvissar.
Þann 1. október var verðmæti
útflutningsins um 1.000 millj.
kr. minna en árið 1966 á sama
tíma, og horfur eru á að verð-
mæti sjávarafurðarframleiðslu
og útflutnings verði 20—-25%
minni en 1966. Slík óheillaþró-
un hlýtur að hafa mjög alvar-
ieg áhrif á allan þjóðarbúskap-
inn. En vegna útstreymis úr rík
issjóði í formi niðurgreiðslna og
vegna notku'iar gjaldeyrisvara-
sjóðins, er afleiðinganna enn
ekki tekið að gæta, nema að litlu
leyti í minnkandi innflutnmgi
og viðskiptaveltu. Verður það
fyrst á næsta ári, sem áhrifa
þessarar þróunar fer að gæta
að ráði, ef ekki rætist úr með
afiabrögð eða verðiag. Tekju-
áætlun ríkissjóðs var tekin til
rækilegrar endurskoðunar, bæði
í júlí og ágúst,' í sambandi við
undirbúning fjárlaga. Er
ennþá talið, að tekju-
áætlun fjárlaga muni að mestu
leyti standast, þótt tilfærslur
séu milli einstakra liða, þannig
mun t.d. tekju- og eignarskatt-
ur ekki verða hærri en áætlun
fjárlaga, svo sem vonast hafði
verið til, heldur sennilega um
50 millj. kr. lægri. Hatfa miklar
breytingar orðið í tekjuhlutföll
um milli einstakra skattum-
dæma firá árinu áður. Aðflutn-
ingsgjöld eru áætluð lítið eitt
hærri en í fjárlögum, en sölu-
skattur aftur á móti áætlaður
lægri um svipaða upphæð. Horf
ur eru á, að leyfisgjöld fari
nokkuð fram úr áætlun og hagn
aður Áfengis- og tóbaksverzl-
unar e.t.v. um 40 millj. fram
úr áætlun fjárlaga miðað við
óbreytt verð. Varð mikil sölu-
aukning í áfengi og tóbaki
fyrstu mánuði ársins, en úr
henni hefur dregið mjög hina
síðari mánuði.
Innhedjmita ríkistekna fyrstu 9
mánuði ársins giekk nokkru bet-
urená sama tima s.L ’ár. Hatflði í
sept-ÍLolk verið innheimt 65,3%
ríkistekna en. 62% á sama tirna
í fiyrra. Hefur af háLfu ráðu-
neytisins verið lögð rík áherzla
á það, að bæta innheimtiu ríkis-
tekna, en verulega hefur á það
slkort, að iinnheimta væri í lagi
hjá ýmsum ölnheimtumönnum
ríkissjóðs utan Reykjavíkur.
Hefur ríkisendurskoðuninni ver
ið fali’ð að fylgjast rælkilega
með innheimtunni og sérstök
áminningarbréf send öllum
inheimtumönnum ríkissjóðs.
Hefur sérstök áherzla verið
lögð á að koma innheimtu
söluskatts í viðunandi horf og
jafnframt að afhenda eklki vör-
ur án tofflgreiðsl'u. Hetfur töiu-
vert þokast í rétta átt í þessum
edinum, en þó er enn otf víða
pottur brotinn, og mun öllum
tiltækum ráðum verða beitt til
þess að kioma innheimtunni í
viðunaindi horf.
Þann 1. október nam yfirdrátt
arskuld rJkissjóðs á aðalvið-
fíkiptareikningi í Seðlabankan-
Fiatnhald á bls. 20