Morgunblaðið - 20.10.1967, Blaðsíða 20

r 20
MORGUNBLAÐIÐ, lyÖSTUDAGUR 20. OKT. 1967
— Fjdrlögin
Framhald af bls, 12
aiuum 431.4 millj. kr. og hafði
viðsikiptastaðan versnað um
182.9 millj. kr. frá 1. október
1966. Er hér um mjög alvarlega
þróun að rseða, sem snúast verð-
ur við í tæka tíð. Með þeim
ráðstöfunum til tekjuöflunar og
til að létta útgjöldum af ríkis-
sjóði, sem ríkisstjórnin hefir
gert eða leggur til að gerðar
verði, má væinta þess, að ekki
verði um neinn verulegan
greiðsluhalla að ræða á jrfir-
standandi ári, en ella má gera
ráð fyrir 100—200 millj. kr.
greiðsluhalla.
Fjárlagafrumvarp
fyrir 1968
Fjárlagafrumvarpið fyrir árið
1968 ber það með sér, sem raun-
aT ffles'tir muniu hafa búizt við
að kjaraskerðing verður nú ekki
lengur umflúin. Varasjóðurinn
frá 1966 er þrotinn, svo að ekki
er lengur auðið að halda vísi-
tölu niðri með niðurgreiðslum
og tekjuhorfur ríkissjóðs á nœsta
óri eru óvissari en oftast áður.
Að vísu er vonast til, að ekki
þurfi að grípa til innflutnings-
hafta á næstunni og ekki virð-
ist óeðlileg bjartsýni að
vænta þess, að verðlag og
aflabrögð verði eitthvað betri
á næsta ári. — Hins veg-
ar hefur tekjurýrnun vafa-
laust orðið veruleg á þessu ári
hjá ýmsum stéttum og má því
gera ráð fyrir, að eitthvað dragi
úr kaupgetu. Loks hlýtur sú'
kjaraskerðing, sem nú verður
ekki lengiur umtflúin að draga
eitthvað úr viðskiptaveltu. >ótt
kjaraskerðingin verði nú að á-
kvarðast í samibandi við af-
greiðslu fjárlaga, þá á rí'kis-
reksturimn sem sdíkur engan þátt
í kjaraskerðingunni, heldur er
hún eðlileg afleiðing þeirrar
miklu rýrnunar þjóðartekna,
sem verðfall og aflabrestur hef-
ur leitt atf sér.
Þegar fjárlagadaemið var gert
upp, kom í ljós, að skorta mundi
um 750 millj. kr. til þess að ná
endum saman, én það samsvar-
aT u.þ.b. 4% af þjóðartekjum.
Var þó í því dæmi ekki gerf ráð
ifyrir nema um 90 millj. kr.
áækkun ríkistekna frá þessu ári
og áætlanir ríkisrekstrarins
skornar svo róttækt niður, að
þar var ekki gert ráð fyrir
nerna rúml. 80 milij. kr. hækk-
un eða um 1,8%. Það, sem vó
langþyngst í þessu dæmi- voru
niðurgreiðsilur' á vöruverði, en
þær myndu á næsta ári, hafa
kostað ríkissjóð um 930 millj.
kr., etf halda hefði átt átfram
öllum þeim niðurgreiðsilum, sem
upp hafa verið teknar í sambandi
við verðstöðvunina, og er þá
ekki neitt áætlað fyrir frekari
verðlhækkunum, sem reynsdan.
hefur sýnt, að alltaf eru óum-
fflýjanlegar, þótt reynt sé að
halda öllu í skorðum. Af þess-
ari miklu fjárhæð nema niður-
greiðslur vegna verðstöðvunar-
innar rúmum 400 millj. kr., en
næst þyngsti bagginn voru fram
íögiin til sjávarútvegsins, sem á
þessu stigi málsíins sýnist aug-
Ijóst, að etoki verði auðið að
sikerða á rnæsta ári, heldur miklu
fremur vafasamt, að þar náist
saman endar. þrátt fyrir sömu
aðstoð ríkisins. Það mál verðUT
þó að skoðast allt miklu nánar
og því eðlilegt við undirbún-
ing fjárlaga að miða við sömU'
aðstoð og veitt hefur verið á
þessu ári. Með sérstökum lögumi
voru veittar í ár 140 millj. kr.
til Verðjöfnumarsjóðs hraðfrysti
iðnaðarins og 100 millj. kr. ti!L
uppbóta á fiskverði umfram
þær 80 millj., sem veittar eru í
fjárlögum. Framlagið tid verð-'
jötfnunarsjóðsins var greitt af
greiðsluatfgangi ríkissjóðs 1966-
og er því sú tekjulind ekki.
lenigur fyrkr hendi. Fiskverðupp
bótunum var að vísu mætt með
niðurskurði á fjárfestingarút-'
gjöLdumi ríkissjóðs, lækkun á
framlagi til Jötfnu'n'arsjóðs sveit
arfélaga og lækkun á framdagi
til Ríkisábyrgðasjóðs. Þótt al-
menn.t sé að vísu haldið áfram
10% niðurskurði á fjáríestingar
framlögum ríkissjóðs, þá er þó
um óumtflýjaudega beina hækk-
un að ræða á eimstölkum fjár-
festingarliðum. Ekki þykir fært
að skierða atftur framlagið til
Jötfnunarsjóðs sveitartfélaga og
horfur eru á mjög versTianidi
hag Ríkisábyrgðasjóðs vegna
au'kinna vanskila, þanni'g að
óumtflýjanlegt er talið að hækka
framlag til hams á nœsta ári um
40 tnillj. kr. frá ráuiwerulegui
framlagi í ár. Verði áfram greitt
úr verðtryggingarsjóði, etftir
sömu reglum og nú eT fydgit, þá
á að nægja að áætla framlag til
hanis á næsta ári 100 millj. kr.<
En hér eru þá samtals umi 200
millj. kr. tifl sjávarútvegsins, sem
verður að afla fjáx til á næsta,
ári. Vegna verðstöðvun.arinn-
ar var Tryggingastotfnun ríkis-
ins barunað að hækka iðgjöld al-
mainnatryggdnga á þessu' ári, og
hefur það haft í för með sér um
50 mdtlj. kr. tekjumissi fyrir
Tryg.gingasitoiflnuniinia. ÁæitlaT'
stotfnuniin því að þuríi um 115'
mill'j. kr. ti'l þess að jafna þanni
halla á næsta ári. Þá var held-
ur ekkd látin koma til fram-
kvæmda fyrirhuguð hækikun.
dagigjalda á sjúkrahúsum, held-
ur var sú hækkun greidd niður.
Ýmsar leiðir
Fram hjá þessum óskemmU-
Legu tödum verður ekki komizit
með inokkru' móti og því aðeins
um það að ræða að met'a það,
hvernig þessuim mi'klu útgjöld-
um' verði mætt með sem
minnstri kjaras'kerðingu. Er það
rmeigdnatriðið, sem hafit hetfur
verið að leiðarljósi við lausn
dæmisins. Verðstöðvu'niin, hetfur
tvímæj'alaust á margan hátt
hatft heidlavænleg álhrif, ekki
sdzt á þann hátt, að vernja fólk
í meginetfnum við stöðuigt verð-
lag og þar mieð meiri trú á
raungildi peninga hefldur en
verið heifur oftast undanfarn'a
áratugi. Það er því hin brýnasta
nauðsyn- að í meginefraum verði
ekki horfið frá þeirri sitetfnu,
enda byggist lausn fjárlagadæm
isims á því, að hvorki komi tifl)
adimennra kauphækikana né al-
mennra hækkana á vörtiverði.
Gengislækkunar má ekki grípa'
til nema sem algers neyðarúr-
ræðis, enda hefði hún hleypt af
stað nýrrí verðbólguöldu og á
engain hátt verið hentug lausn á
þeim vanda, sem nú er við að
glíma, því að gengislækkun hef
ur varandeg áíhrif. Nú er ann-
ars vegar við að gflímia atfla-
bresit, sem ekki er ástæða tid
að halda að verði varanlegiur
og hins vegar við mjög skyndi-
legt verðall og óstöðugt verðlag
ú tfflu tningstfr amfleiðs lunn a r,
þainnig að ógeriegt er að átta
sig á við hvaða verðlag ættá að
miða gentgissikráninguna. Hækk-
uu söluskatts hetfur þá ann-
marka, að hún leiðir til almenmr
ar verðhækkuinar og mjög hætt
við, að í kjölfar þeirrar hækk-
unar yrði reynt að fá fram
hækkanir af öðrum ástæðum.
Hvorug þessara leiða er því
æsikileg í diag, miðað við þá
stefnu að halda verðstöðvumirmi
áfiram í mfeginatriðum. Að þess-
um leiðum slepptum, var þvi
ekki um ananað að ræða en ann-
ars vegar að daga úr niður-
gredðslum á vöruverði, sem eru
meginorsök útgjaldaauka ríkis-
sjóðs, og grípa til skatthækík-
ana á takmörkuðum sviðum,
sem ekki hafa almienn áhrif á'
verð vöru og þjónustu. Niður-
greiðslur á vöruverði í sam-
bandi við verðstöðvunina, var
aðferð til þess að freista kjara-
sikerðimgu- sem þegar var orðin,
í trausti þesis, að útflutnings-
framleiðfslan yrði þess umkom-
in að taka á sig þá vísitödu-
hækkun að verðstöðvunartímia-
bilinu liðnU'. Eðdil'eg afleiðing
þess, að hagur útflutniingsfram-
leiðslunnar hetfur ek'ki batnað,
er því sú, að þessar niðungreiðsl
ur, sem ná til fárra vöruteg-
'U'nda, verði nú felldar niður og'
nerytendiúr þessara vara verði
að taka þær á sig í hækkuðu
vöruverði. Er hér um að ræða
rúmiar 400 millj. kr., semi nú er
lagt til að fella niður, enda hafa
raunar bæði bændasamtök og
daunþegar lýst því yfir, að það
væri tifl lengdar mjög varasöm
stetfna að fe'la rau'nverulelgt verð
dag með ndðurgreiðslum. Bngu'
'að síður verða enn gildiandi'
niðurgreiðslur, er nema 519
millj. kr- á næsta ári. Mteð þess-
ari einu ráðstöfun er hægt
að leysa helming fjárlaga-
dæmisins. Þá er fyrirhugað
að leytfa hækkun daiggjialda á
sjúkrahúsumi, svo sem ráðgert
var í fyrra og enrafremur að
heimila Tryggingastotfnun ríkis-
ins eðdidega hækkun iðgjalda
almannatryigginga, því að óger-
degt er að synja Trygginigunum
um þá tekjuöfLun ár eftir ár.
Gert er ráð fyrir að leig.gja sölu-
skatt á þjóúustu pósts, síma-
hl'jóðvarps og sjónvarps og á-
ætlað, að sú ráðstöfun getfi um
40 millj. kr. tekjur. Afkom'a.
Landssímans er mjög góð og
talið auðið að gera ráð fyrir,
að hann gefi skilað 20 millj. "kr.
í ríkissjóð sem. hagnaði á næsta.
ári. Ætlunin er að endurskoða
gifldandi regflur uim undanþág-
ur, varðandi Leytfisgjöld af bif-
reiðum, með það í huga að
skerða þær nokkuð og ta.lt-
mark'a, enda eru þær undaon-
þágur á ýmsian hátt varasaimar.
AíLmenn verðhækkun á átfengi
og tóhaflri var síðaist fr'am-
kvæmd ha.ustið 1965; hetfur því
verð á þessum vörum að mestu
verið óbreytt í 2 ár, en nú hetfur
verðdð verið hækfeað um 13%,
sem er þó töluvert minina en
kaupgjald hetfur hækkað raun-
verudega á þessu tímiabili. Af
eðlilegum ástæðum' varð að
framkvæma' þessa verðhæk'kun!
og læfltfea niðurgreið'slur áður
en fjárlagafrumvarpið var lagt
firam- því að eila hetfðd mátt
.giera ráð fyrir óeðflilegri birgða-
söfnun þeirra aðiia, sem bezt
etftni hafa á að bingj.a sig upp
af sdijkum vörum. Þá er ætlun-
in, að fastei'g'n'amatf við áfcvörð-
un eignaiskatts. verði á næsta
ári 12 faldað í stað þess, að það
er nú 6 faldað', þanndg að nú-
gildaindi mat er raunverudega
tvöfaldað. Nýja fiastfeignam'atið
er það lan'gtf á veg kom'ið, að
sýnt þykir, að hið endanlega
tfaste'i'gnamat verði ekki undir
'þessari margtföldun. Þar sem
gert er ráð fyrir, að hið nýja
matf tfaki giddi á árinu 1969, er
þessi ákvörðun nú mdðuð við
eitft ár. Skattfirjáls lágmarks-
upphæð fiasteigma er einndg tvö.
földuð. Áætflað er, að tekjuauiki
atf þessari ráðstföfun verði um
60 midlj. kr. á næsta ári. Lofes.
er gert ráð fyrir, að á verðii
l'agður á naesta. ári sérstakur
farseðlaskattur, er verði 3,000
kr. á hvern farseðil. Hu'gmynd.
um þennan skatt kom fram á
árinu 1965 í samhandi við jöfin-
un greiðsluhalla ríkissjóðs þá.
en mætti mdklum andlbyr af ýms
um ástæðum. Hér er líka um
skatfigjaid að ræða, sem almenntf
er óeðlilegt og óæskiiegtf, en.
sem getur verið jatfnsjálfsagt
við þær aðstæður, sem við'
stöndum nú andspænis. Það er
hverjum roanmi au'gljósit, aðl
fierðagjaldeyrir er nú seldur und
ir sann.virði, þar sem verulegir'
styrkir eru nú greiddir til ötfl-,
unar gjaldeyrisins. Það er því
ógerleg't að afihenda þennan
gjaldeyri undir kostnaðarverði
til eyðslu erlendis, þar semi
verðlag er mun hagstæðara enl
hér, og til kaupa á vörum- sem
fluttar eru inn ótollaðar. Er á-
ætlað, að skatftur þessi geti’
gefið 60 midlj. kr. tekjur á
næsta árL
Ég tfel ekki ástæðu til að
eyða lengri tíma ræðu minncir
til þess að gera grein fyrir þess-'
um ráðstföfunum til að jafna'
greiðsluhall'a á tfjárlögum, þar
eð' sérstakt frumvarp um: lög-
giídintgu flestra þessara að-
gterða er tii roeðferðar hér í
Alþingi og í s'am'bandi við það
fruimvarp munu verða rædd hin
ei'nstföku atriði etfnahagsþróun-'
arinnar og grundvallarstetfna
ríkisstjóraarinr#ar í þeim efn-i
um', auk þess, sem hæs'fivirtur-
tforsætisráðherra h-efur í ste-fhu
ytfirlýsiin'gu si-nni, í byrju-n þimgs-
'gert grein fiyrir meginatriðum
jþessa rnáls. Gert er ráð fyrir,
að aðgerðir þessar leiði til 7.2%
Ihæklkum'ar á framfærslUvisdtölU'
-samlkVæmt núgildandi grund-
velli en 4,1% hækkunar
eftir nýja grundvellinum, sem
gefur mun réttari mynd af fram
færslukostnaðinum. Verður al-
menningur að taka á sig þá byrði
án hækkunar kaupgjaldsvísitölu.
En hér ekki um meiri kjara-
skerðingu að ræða en svo, að
kaupmáttur tímakaups verka-
manna á árinu 1968, verður ekki
lægri en á fyrri hluta árs 1966,
áður en verðfall útflutnings-
framleiðslunnar hófst. Er því
tvímælalaust um minni kjara-
skerðingu að ræða en gera hefði
mátt ráð fyrir, miðað við allar
aðstæður og horfur.
Fjárlagafrumvarp
í nýjum búningi
Fjárlagafrumvarpið fyrir árið
1968 er í nýjum búningi, sem er
svo gerbreyttur frá gerð fyrri
fjárlaga. að naumast stendur
steinn yfir steini af hinu eldra
skipulagi, svo að háttvirtum
þingmönnum mun vafalaust
þytkja mjög enfitt um vik að
fá samanburð við fyrri fjárlög.
Þessi róttæka skipulagsibreyting
fjárlaga stafar ekki af því, að
fjármálaráðuneytið hafi löngun
til áð villa um fyrir þingmönn-
um, heldur er hér um að ræðá
hið fyrsta fjárlagafrumvarp, sem
samið er samkvæmt lögum um
ríkisbókhald, gerð ríkisreiknings
og fjárlaga, sem Sett voru á
árinu 1966. Sennilega hafa þing-
menn naumast gert sér fulla
grein fyrir þessari róttæku breyt
ingu á gerð fjárlaga, sem þar
var verið að ákveða, en ég hygg
þó, að við nánari athugun muni
allir sannfærast um það, að þeesi
breyting sé stórlega til batnað-
ar og mönnum reynist me'ð tím-
anum auðveldara en áður að
gera sér grein fyrir ríkisbúskapn
um, bæði í heild og einstökum
atriðum hans. Með hinni nýju
gerð fjárlaga, er í senn dregin
upp miklu gleggri mynd en
áður af ríkisbúskapnum, og
jafnframt er þessi breyting óum-
flýjanleg iil samræmingar nú-
tíma skýrslug’erðaraðtferðum og
til að gera kleift að ncta skýrslu-
vélar í stærri stíl við gerð fjár-
laga og ríkisreiknings og í þágu
ríkisbókhaldsins. Til þess að
gera mönnurr. au’ðveldara að átta
sig á breytingunni, þá er miklu
nákvæmari greinargerð með fjár
lagafrumvarpinu nú en áður hef
ur tíðkast, og ýmis fconiar tötflur
og fylgiskjöl til þess að auðvelda
samanburð við núgildandi fjár-
lög. Hefur sérstök áherzla verið
á það lögð að auðvelda mönnum
þann samanburð með því að
draga saman í sérstöku yfirliti
sambærilega li’ði hins nýja frum
varps og gildandi fjárlaga, þótt
sá samanburðui geti vitanlega
aldrei verið tæmandi, svo sem
nánar er skýrt í greinargerð-
inni. Breytingarnar eru svo ná-
kvæmlega raktar í greinargerð
frumvarpsins, að ég mun hér að-
eins stikla á þeim helztu, enda
tæki alltof langan tíma að rekja
breytingarnar i einstökum at-
riðum. Meginefnisbreyting frum
varpsins er í því fólgin, að nú
eru teknir í íjárlög allir skattar
sem á liðnum árum hafa verið
á lagðir til margvíslegra sér-
þarfa og mun áreiðanlega mörg-
um þykja fróðlegt að sjá, hversu
athafnasamt þingið hefur verfð
í þeim efnum og jafnframt gera
sér grein fyrir, hversu óvarlega
oft hefur verið farið á þessu
sviði og ótal sérgjöld álögð án
nokkurs samræmds heildarmats
á þeim þörfum, sem sérskattarn-
ir annars vegar og fjárveitingar
ríkissjóðs hins vegar eiga að
fullnægja. Er mjög lærdómsríkt
að draga upp þessa mynd, og
gefur áreiðanlega tilefni til marg
víslegra umþenkinga. Þessi sér-
stöku giöld eru 46 að tölu og
fela í sér 1222 millj. kr. skatt-
heimtu á þjóðfélagsborgarana,
eða sem svarar u.þ-b. 1/5 hluta
áf öllum tekjum ríkissjóðs. Hef-
ur ótrúleg hugvitssemi verið
sýnd við að finna út alls konar
gjaldstofna. Fyrirfer'ðamestu
gjöldin eru almannatrygginga-
gjald, sem rennur til Trygginga-
stofnunar ríklsins 284 millj., líf-
eyristryggingagjald atvinnurek-
enda, sem einnig rennur til
Tryggingastofnunar ríkisins 124
millj., innflutningsgjald af ben-
zíni, sem rennur til Vegasjóðs
252 millj., launaskattur, sem
rennur til Byggingasjóðs ríkis-
ins 107 millj., bifreiðaskattur,
sem rennur til Vegasjóðs 74
millj., iðgiald til Atvinnuleysis-
tryggingasjóðs 42 millj., slysa-
tryggingariðgjöld atvinnurek-
enda, áhættuiðgjöld af trillubát-
um og áhættuiðgjöld af búvél-
um, sem rennur til Trygginga-
stofnunar ríkisins 43 millj., að-
flutningsgiald af siónvarpstækj-
um, sem rennur til Ríkisútvarps-
ins, til uppbyggingar sjónvarps
20 millj., gúmmígjald. sem renn-
ur til Vegasióðs 14 milli., flösku-
giald, sem rennur til Styrktar-
sjóðs vangefinna 18 milli., og
annar hluti flöskugialds, sem
rennur til Hiartaverndar 6 millj.,
bifreiðaskattur v/hægri um-
ferðar 16 milli., og veeagiald,
sem rennur til Vegasjóðs 15
miiljóiiir verðjöfnuinargj'aild,
sem rennur til Rafm'a*gns-
veitfn.a ríkisins 22 milljórair.
Aukagjald er lagt á seldia viindl-
inga, sem nemur 13 millj. og
rennur til hvorki fleiri né færri
en 4 aðila, Laradlgræð'slusjóðs,
Krabbameinsfélag' Isiands,
íþróttasambands íslands og
Slysavarnafélags Islands. Allir
renna sérskattar þessir til nyt-
samlegra mála, en það þarf ekki
mikla athugun til að gera sér
grein fyrir því, að ákvörðun
gjaldanna hefur oft verið mjög
tilviljanakennd og ekkert eðli-
legt hlutfall milli upphæðar
gjalds og beirra þjóðfélagsþarfa,
sem það á að standa undir. Er
sérstaklega eftirtektarvert að
bera saman hin ýmsu sérgjöld
og þær fjárveitingar, sem sam-
bærilegir aðilar verða aS láta'
sér naegja í fjárlögum hverju
sinni,
Það er hin brýnasta nauðsyn
að taka allt þetta kerfi til heild-
arendurskoðunar, gera heildar-
úttekt og samanburð á verkefn-
um, sem sérskattarnir og ríkis-
fjárveitingar eiga að leysa, og
verður það nú eitt verkefna
fjárlaga- og hagsýslustofnunar-
innar í samráði við ýms ráðu-
BLAÐBURÐÁRFOIK
A
í eftirtalin hverfi
Vesturgata I — Þingholtsstræti — Laugarásvegur
— Aðalstræti — Sjafnargata — Baldursgata —
Bárugata — Hjallavegur — Hraunbær I — Ægis-
síða — Mávahlíð.
Talið við afgreiðsluna i sima 10100