Morgunblaðið - 16.03.1969, Síða 17

MGRGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. MARZ 106®
17
Þorkell Sigurðs-
son látinn
Um Þorkel heitinn Sigurðsson
er sízt orðum aukið, þótt sagt
sé, að hann hafi verið fágætt
tryggðatröll. Hann var maður
óvenju ættrækinn og fjölskyldu
sinni hinn umhyggjusamasti. Á
langri starfsævi vann hann
lengst af hjá tveimur vinnuveit
endum, fyrst fullan aldarfjórð-
ung hjá fiskveiðihlutaáélaginu
Alliance og eftir að það fór að
draga saman starfsemi sína,
nokkuð á þriðja áratug hjá
Reykjavíkurborg. Hann gekk
heill og óskiptur að sbarfi en
hafði jafnframt mörg önnur
áhugamál. Ungur var hann fræk
inn íþróttamaður en gat ekki
stundað íþróttir þá áratugi, sem
hann var á sjónum. Á efri árum
eftir að hann kom í land, gerð-
ist hann forystumaður um fyrir-
greiðslu íþróttaiðkana æskulýðs.
Hann var áhugasamur í stéttar-
félagí sínu og á meðal helztu
uppbyggjenda Farmanna- og fiskj
mannasambandsins. Eitt mesta á-
hugaefni hans var stækkun fis'k-
Vetrarmynd frá Þingvöllum. Ljósm. Sv. Þ.
hann starfaði við skólann.
Sveinbjörn kenndi aftur á
móti grísku og latínu, fornmáiiin,
á þann veg, að úr varð bezta
íslenzkukennsla.
Haraldur Sigurðsson rifjar það
upp í eftirmála, að móðir Grírns
Thomsen sag’ði um Sveinbjöm
Egilsson í bréfi, „að hann væri
sú feilaminnsta manneskja, sem
ég hefi þekkt.“ Á efri árum
hlaut hann það áfall, að fyrir
honum var hrópað „Pereat“,
þ.e. nemendur hans hrópuðu
hann af. Það gerðist á óróatím-
um og verður ætíð fremur talið
til vansæmdar þeim ungu mönn-
um, er það gerðu, heldur en hin-
um ágæta rektor. Af öllum þess
um orsökum er fróðlegt að fá
skólaræður hans nú gefnar út í
fyrsta skipti. Sitt hvað af þeim
er mönnum nú á dögum fjarlægt,
annáð á ekki síður erindi við
okkur heldur en þegar það var
sagt, svo sem t.d. sumt í skóla-
setningarræðu Sveinbjarnar, er
'hann flutti í Bessastaðaskóla
fyrir réttum l&O árum eða 1819.
Þegar sú ræða var flutt, var
Sveinbjörn enn ungur og 'hafði
ekki náð sama valdi á íslenzk-
unn[ og síðar, en efn[ ræðunnar
er harila athyglisvert.
REYKJAVÍKURBRÉF
veiðilandhelginnar og friðun fiski
stofna umhverfis landið, og lagði
hann því höfuðnytjamáli lið
með ræðuhöldum, blaðagrein-
um og bókaútgáfu. Loks er þess
að geta, að hann var Sjálfstæð-
ismaður af lífi og sál. Þeir
munu fáir fundir í Varðarfélag-
inu eða fulltrúaráði flokksins í
Reykjavík, sem haldnir hafa
verið, svo að Þorkell Sigurðsson
gæti sótt þá, að hann gérði það
ekki. Hann tók oft til máls og
sagði skoðun sína afdráttar-
laust. Auðvitað var hann ekki
ætíð jafn ánægður, en hann
kunni að meta hið meira um-
fram hið minna, og taldi, að
þjóðarheill væri háð því, að
áhrif flokksins yrðu sem allra
mest. Þorkels mun lengi verða
minnst fyrir tryggð hans, víð-
sýni og óeigingirni.
Aldaríjórðungs-
afmæli Loftleiða
Á sínum tíma þótti ýmsum
óþarft að stofna hér annað flug-
félag. Sú skoðun er raunar all
almenn enn í dag, að æskilegt
væri, að Flugfélag íslands og
Loftleiðir rynnu í eina félags-
Iheild, ef slíkt væri framkvæm-
anlegt með þeim hætti, að hvor-
ugur teldi á sig hallað, heldur
gætu báðir vel við unað. En það
er annað mál. Nú er að minn-
aist þess, að stofnun Loftleiða
tfyrir aldarfjórðungi reyndist
ekki einungis stofnendunum,
heldur allri íslenzku þjóðinni
hið mesta gætfuspor. Þar hefur
einstaklingsframtak, hugkvæmni
og dugur fagurlega sýnt hverju
áorka má við erfiðar aðstæður.
„Tækifærið gríptu greitt", má
segja að hafi löngum verið eins
konar lei'ðarljós í starfrækslu
Loftleiða. Lotftileiðamenn sáu
möguleika, er duldust öðrum og
hikuðu ekki við að hagnýta sér
þá. Þeir hafa aldrei verið
hræddir við samvinnu við út-
lendinga og kunnað að halda
þannig á, að Islendingum yrði
til góðs. Jafnframt hafa þeir að
sjálfsögðu notið margháttaðrar
fyrirgreiðslu íslenzkra stjórn-
valda. Án lendingarleyfa, sem
'þannig hafa fengizt, hefði starf-
rækslunni verið skorinn þröng-
ur stakkur. Slík samvinna
stjórnvalda og einstaklinga er til
fyrirmyndar, og veltur þá mikið
á að skilningur og gagnkvæmt
traust búi á báða bóga. Ánægju-
legt er að minnast þess, að hafa
í nóvember 1946 hitt af tilviljun
í Goose Bay í Kanada Kristján
Laugardagur 15.marz
Jóhann Kristjánsson og með hon
um unga flugmenn, sem biðu
þar byrjar til að selfljúga heim
tM Islands flugbátum, er þeir
höfðu keypt í Ameríku. Nú er
öðru visi um að litast, þegar
flogið er með risaflugvélum
Loftleiða í einum áfanga á ör-
fáum klukkustundum á milli Is-
lands og Banidaríkjanna. Hér
hafa sannarlega dugmiklir menn
verið að verki.
Eru skuldir Loft-
leiða Islendingum
til ills?
Svo vill til, að einmitt þessa
dagana er gerð enn ein tilraun
tii þess að koma því inn hjá al-
menningi, að landið sé nú í ó-
botnandi skuldafeni. Magnús
Jónsson fjármálaráðherra skýrði
hins vegar frá því á Alþingi, að
frá árinu 1968 hafi orðið 3.200
milljóna aukning á erlendum
skuldum. Tekin hafa verið lán
vegna Landsvirkjunar að upp-
hæð 2.083 milljónir króna og
vegna flugvélakaupa, aðallega
hjá Loftleiðum, 1.725 milljónir
króna, eða samtals um 3.700
milljónir króna til þessara
tveggja greina. Sú upphæð er
®em sagt hærri en nemur skulda
aukningunni. Báðar þessar lán-
tökur runnu beint til atvinnu-
greina, sem skapað hafa og
koma ti'l með að skapa mjög
mi'klar og tryggar gjaldeyris-
tekjur. Þá hefðu skuldir vegna
kaupa fiskiskipa vaxið um 300
milljónir króna á þessum árum.
Lántökur til gjaldeyrisskapandi
atvinnugreina hafa því samtals
numið um 4.000 milljónum
króna eða um 800 milljónum
króna hærri upphæð en nam
skuldaraukningunni. I þessu sam
bandi skulum við láta fiskiskip-
in eiga sig, og eru stjórnarand-
stæðingar þó síkvartandi yfir, að
eflingu fiskiskipaflotans hafi
ekki verið sinnt , sem skyldi.
Hugsum að sinni um hitt: Mundi
ísland nú vera betur eða verr
stætt, ef látið hefði verið að taka
umrædd lán, svo að ekk[ hefði
verið byrjað á virkjun Þjórsár
og Loftleiðir og Flugfélag Is-
lands ekki aukið flugflota sinn?
Engum óbiluðum manni getur
blandast hugur um svarið. Lán-
tökur í þessu skyni eru ekki
þjóðinni fjötur um fót, heldur
veita henni aukið afl, gera lands-
mönnum mögulegt að fljúga
meginlanda á milli og innvinna
þjóðinni tekjur, sem hún ella
yrði án.
Blekkingin um
skuldaukningu
Nöldurmenni og þröngsýnis-
postular grípa nú til tveggja
röksemda, sem þeir halda að
sýni, að sku'ldasöfnun sé orðin
óhæfileg. I fyrsta lagi vitna þeir
til þess, að vextir og afborganir
af skuldum nemi nú á milli 15
—16% af gjaldeyristekjum þjóð-
arinnar, og sé það mun meira
en verið hatfi 1959, þegar sam-
bærileg tala hafi verið lil %. Þá
hafi Jónas Haralz og fleiri í hans
fótspor haldið því fram, að þetta
hlutfall væri a'llt of hátt. Víst
er það rétt, að hlutfallið nú er
hærra en æskilegt væri, en að
sjálfsögðu ver'ður að líta á það
í hvaða skyni lánin hafa verið
tekin. Telja menn sig ver eða
betur setta vegna þeirra lána,
sem aflað hefur verið síðustu ár-
in? Þetta er sú spuming, er
menn með engu móti komast hjá
að svara, ef þeir vilja gera sér
rétta grein fyrir þessu efni.
Lánin, sem hækkað höfðu skulda
baggan 1959 voru allt annars
eðlis. Þá höfðu verið tekin yfir-
dráttarlán til að fleyta þjóðar-
búinu áfram frá degi til dags,
þótt ári'ð 1958, þegar vinstri
stjórnin gafst upp, hafi einmitt
verið mesta aflaár, sem íslend-
ingar þangað til nokkurn tíma
höfðu notið. Nú horfir aftur á
móti þannig við, að gjaldeyris-
tekjur okkar af útflutningi hafa
hrapað um helming. Það er þessi
tekjumissir, sem gerir það að
verkum, að hlutfallið er nú svo
hátt sem raun ber vitni. Ef hér
hefði haldizt eðlileg þróun, þá
mundi hlutfallið nú einungis
vera 7—8% með svipuðum hætti
og var áður en aflabrestur og
verðfall dundu yfir. í öðru lagi
er reynt að, gera það tortryggi-
legt, að skuldirnar út á við hafi
vaxið í íslenzkum krónum, og
með því að deila þeirri krónu-
upphæð á fjölda landsmanna á
að ofbjóða þeim. Þá er því raun-
ar gleymt að deila aukningu
þjóðareignanna þar á móti og
einnig hinu, a’ð skuldirnar út á
við eru allar í erlendum gjald-
eyri, svo að gengisbreytingar á
íslenzkri krónu hafa ekki breytt
neinu um raunverulega skulda-
stöðu okkur gagnvart öðrum.
Þvert á móti má segja, að með
þeim létti, er útflutningsfram-
leiðslan þannig hefur fengið, er
nú orðið auðveldara að standa
undir skuldabagganum en áður
var.
Gildi saman-
bnrðar
Því er sífellt haldið fram af
sumum, að samanburður milli
þess, sem nú er og á’ður var, hafi
litla eða enga þýðingu. Merkur
maður sagði nýlega: Það er eins
og æskulýður haldi að ekkert af
því, sem er meira en 5 ára gam-
alt, hafi nokkurt gildi eða hafi
jafnvel nokkru sinni skeð. Raun-
ar eru það ekki æskumenn einir,
sem í þessa villu fallla. Eins og
við þekkjum héðan frá íslandi þá
gera margir þeirra, sem áður
fóru með völd og þá tókst svo
og svo, sig seka um hið sama.
Þeir vilja umfram allt forðast
samanbur’ð, af því að þeir vilja
láta gleyma því, sem áður gerð-
ist. En ef menn vilja átta sig á
því rétta, þá er þvílíkur sam-
anburður hins vegar óhjákvæmi-
legur. íslendingar hafa lengi vit-
að, að a'llt orkar tvímælis, þá
gert er. Fagurlega lætur í orði,
að menn eigi einungis að hugsa
um framtíð en ekki fortíð. En
inn í framtíðina sjá menn því
miður skammt og það litla, sem
séð verður er einungis hægt að
rá'ða af fortíðinni. Þetta eru
grundvallarsannindi, sem aldrei
verða of oft sögð. Órói æskulýðs
og blekkingar þeirra, sem af ein-
hverjum ástæðum vilja fela for-
tíðina, mega ekki fæla menn frá
að brýna þessi frumsannindi fyr-
ir sjálfum sér og öðrum. Illa hlýt
ur að fara, er menn flýja stað-
reyndir og stytta sér leið með því
að gefa sig hugarórum og óraun-
sæi á vald.
Skólaræður
Sveinbjarnar
Almenna bókafélagið hefur
haft þann sið í nokkur ár að
gefa félögum sínum bók í árs-
lok. Að þessu sinni hefur orðið
fyrir valinu Skólaræður Svein-
bjarnar Egilssonar, sem Harald-
ur Sigurðsson bókavör'ður hefur
tekið saman og annast um út-
gáfu á. Af íslenzkum mennta-
mönnum fyrr og síðar eru fáir
Sveinbirni Egilssyni fremri. Öll-
um ber saman um að endurnýj-
un íslenzkrar tungu, sem átti sér
stað á fyrri hluta 19. aldar, sé
fyrst og fremst honum að
þakka. Hann kenndi raunar
aldrei íslenzku sjálfur beinlínis,
því að íslenzk tunga var ekki
námsgrein í lærða skólanum
lengst af þann tíma, er
„Scm skuggsjá“
I þessari ræðu sinni segir
Sveinbjörn t.d. um sagnfræðina:
„Sagnfræði hefur ekki án or-
saka verið kölluð einhver nyt-
samasta mennt, er hún setur fyr-
ir sjónir merkilegustu atburði
sem skeð hafa í heiminum og
tengir saman þá umliðnu tíð og
þá nærverandi. Ef að fróðleg og
merkileg þykir lífssaga einhvers
merkismanns, sú er skýrir frá
uppruna hans, skaplyndi, athöfn-
um og þeim tildrögum, er urðu
tiij þess, að hann olli þeim merk-
istilburðum er af honum eru í
sögur færðar; — þá mun þjóð-
sagan þeim mun fróðlegri, sem
hún er auðugri af mörgum þess
konar mönnum, er þátt áttu í
margs konar umbreytingum,
bæði til hins verra og betra, og
þeim mun merkilegri, sem leik-
völlurinn er hér stærri. — En
hitt er þó meira vert, að hún
vekur, örfar og eflir tilfinningu
þess sanna, fallega og háleita.
Hún venur mann á að hafa fyr-
ir augum sannar orsakir hlut-
anna og þeirra afleiðingar; hún
venur mann til að leggja réttan
dóm á aldarfar, bæði þessara
tíma og í forneskju; mörgum er
hætt við að halda að heiminum
fari ætíð hnignandi, sumum
hverjum þykir allt betra veri'ð
hafði í fornöld; nú kennir sagn-
fræðin bæði það, hversu mörgum
vísindum menntum og íþróttum
hefur fram farið, enda sýnir
hún og allvíða að fornmenn
voru í mörgu fremri en vér; aft-
ur sýnir hún það, að siðirnir
ihafa í mörgu batnað, en hins-
vegar innleiðst nýar tillokkanir
og með þeim nýir lestir. Allt
þetta hjálpar tii að hitta það
gullvæga, vandrataða me'ðalhóf í
dómum vorum um fornöld og þá
tíma sem vér lifum á, og til að
meta það góða fylgislaust, hvar
og hvenær það finnst, en hafa
viðbjóð á því illa á hverri öld
sem það finnst. — Með þessu
æfir sagnfræðin greind manns
og venur á réttdæmi.
Þá frambíður hún enn næsta
margbreytt efni, sem ýmislega
hangir saman við stað og tíma,
og sýnir hvernig margir oft and-
gætlegir tilburðir hafa samlag-
að sig að koma af sta'ð miklum
atburðum. Með þessu æfir hún
minnið og ímyndunarkraftinn.
— Loks framsetur sagn-
fræðin oft á tíðum sanna fyrir-
mynd upp á staka sannleiks^
elsku og ótrauða dyggð. Lofs-
verða baráttu sannleiks og ráð-
vendni gegn vanþekkingu og
löstum; hún er líka sem skugg-
sjá hvarí líta má hversu marg-
breytta oft ófyrirséða vegu for-
sjónin hefur leitt mannkynið,
eins og börn sín gegnum myrk-
ur til ljóss, úr ljósi í dimmu, til
þess að ljósið ryddi sér braut að
nýju og skini bjartara en á‘ður.“