Morgunblaðið - 15.06.1969, Blaðsíða 8

Morgunblaðið - 15.06.1969, Blaðsíða 8
8 MOBGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JÚNf 1969 TUTTUGU og fimm ára siglir Stefán frá Ilvítadal til Noregs 1912. Þrjátíu og sex árum síðar siglir Ivar Orgland fri Noregi til íslands, þá 27 ára, hrífst af kvæðum Stefáns og byrjar að kynna sér sögu skáldsins og list. — í dag stendur Ivar Orgland í hátíðasal Háskóla fslands og ver þar til doktors ritgerð sína um Stefán frá Hvítadal og Noreg: fyrstur erlendra manna til að verja doktorsritgerð við Há- sköla fslands og fyrsti maður, sem sækir efnivið slíkrar rit- gerðar í íslenzkar bókmenntir 20. aldarinnar. „Mér finnist alltaf gott að koma til íslands“, segir Ivar Orgland, þegar ég er setztur öndvert hon um við borðið. „Hér er loftslag- ið mér hollt, en í Lundi, þar sem ég hef verið sendikennari á átt- unda ár, er versta loft, sem til er. Það segja rannsóknir og það líka, að þetta óloft sé komið alla leiS surenan frá Þýzkalandi: frá þýzka iðnaðinum. Og þó fallegt aé á Skáni er ísland enn feg- urra í minum augum. Nakin Vistmenn á Luster-hælinu hylla islenzka skáldið, sem Uggur rú mfast á „annarlegri strond" Þessi fjöll og „melgrasskúfurinn harði" mynd hefur aldrei verið birt fyrr en nú í doktorsritgerð Ivars Orgland. „Þar er sunnudagur hámessa og Guð alls staöar nálægur..." — spjallað við Ivar Orgland, sem í dag ver til doktors, ritgerð sína um Stefán frá Hvítadal og Noreg eru mér frekar að skapi en gul- rótabreiður og kartöflubeð“. — Hvenær vaknaði áhugi þinn á íslenzku og íslenzkum bók- menntum? -— Lýðveldisárið, 1944, kom út í Noregi bók með þýðingum skóla stjórans Hans Hylens á íslenzk- um ljóðum; aðallega 19. aldar ljóðum. Þetta var á styrjaldar- árum, þegar mikið var hugsað um „föðurland", ,,heim“ og „átt- haga“. Þessi islenzku kvæði hrifu mig og kölluðu á eitthvað, sem eftir því sem ég las ljóðin oftar, varð að brennandi áhuga. Þeg- ar ég svo síðar naut kennslu Önnu Holtsmark, prófessors í norraemx við Oslóar'háskóla, greip mig sú tilfinning, að ég yrði að líta ísland aiugum ogþað varð úr, að hingað kom ég 1948 á mánaðamámskeið í íslenzku við Háskóla íslands. Þegar nám skeiðinu lauk, gat ég ékki hugs að mér að faxa af landinru strax og í tvo mániuði til viðbótar kynnti ég mér íslenzkar bók- menintir. Það var góður tími. Ég bjó á Garði og varði mestöllum deg- inum á háskólabókasafninu og stuindum sat ég þar langt frain á nótt. Og mér fannist sem allir, Stefán frá Hvítadal. Þessi mynd hefur hvergi birzt áður, nema á fyrri bók Ivars Orgland um Stefán frá Hvítadal. sem ég hitti að máli, væru bók- menintaspekinigar. Konan á göt- unni, pósturinn, uniglingamir og verkamaðurinn — öll gátu þau frætt mig um íslenzkar bó'k- menntir í dagsims önin. Og einiu sinini man ég, að inn í herbengi til mín kom maður, sem í augna- blikinu „var hátt uppi“, og fram eftir allri nóttu flutti hann mér fyrirlestra um íslenzku skáldin og ljóð þeirra. Hvílík skemmtan! Og ég lærði heilmikið! Þetta var dásamlegur tími. — Ég man vel eftir Svisslend- ingi, sem bjó líka á Garði þenn- an tíma. Það var Óskar Bandl- er, nú prófessor í norræmu við háskólann í Zúrioh. Hann var að vinna við upprunaorðabók prófessors Alexandens Jóhannes sonar. Oskar talaði prýðisvel is lenzku en mismælti sig stundum skemmtilega. Eirwi sinini sátium við saman að snæðingi á Garði. Þá ætlaði Oskar að segja mér að prófessor Alexander borgaði fæðið fyrir hann, en tókst ekki betur til en svo, að hann sagði: „Alexander borðar fyrir mig hér“. Ég man við hlógum mikið að þessu. — Svo ritaði Osikar doktorsritgerð um málið á Guð- brandsbiblíu. — Nú! Þegar ég var búinn að gleypa í mig mikið magn af bók- menntanum fór ég að fikta við að þýða ljóð yfir á nýnorsku: ég byrjaði á Davíð, því ljóð hams voru auðveldust. Fyrsta kvæðið, sem ég þýddi var „Konan sem kyndir ofnirnn minn“. Og Ivar Orgland flytur mér ljóðið á nýnorsku. Mér finn.st furðulegt, hvensu vel ljóð Da- víðs fellur að nýnorSkunni; það er meira að segja nákvæmlega sami blær yfir því. Og ég hugsa með mér: Svo nú geta Norðmenn þá skilið Davíð alveg eins og við! „Jafnframt þessu“, heldur Iv- ar Orgland áfram, „fór ég að svipast um eftir eimhverju efni til að skrifa um. Steingrímur J. Þorsteinsson, prófessor, benti mér þá á Stefán frá Hvítadal, sem hafði dvalið í Noregi í þrjú ár, og ég fékk áhuga á að kanna tengsl Stefáns við norskar bók menntir. Ég heimsótti ekkju Stefáns og sá hjá henni kortin, sem skáld- ið sendi heim frá Noregi. >á ákvað ég, að skrifa þessa bók um Stefán og Noreg, sem ég nú ætla að verja til doktors. Ég hef lagt í hana mikla vinnu, því það lá lítið fyrir um Noreigsdvðl Ivar Orgland Stefáms og ég þurfti að leita bæði víða og mikið. En þetta starf hefur veitt mér ríka án- ægju. — Kvíðirðu fyrir doktorsvörn inni? — Ja, ég von.a, að allt gan.gi veL Ég á ýmsar ágætar minn- ingar úr hátíðasalnium frá sendi- kenmaraárum mímim hér. Einu sinni flutti ég þar heibnikinn fyrirlestur á íslenzku um Grieg og Guðmundur Jónsson söng. Mér þykir vænt um að mega koma i þennan sal einiu sinni enn. — Og hver eru svo áhrifin, setn Stefán varð fyrir í Noregi? — Áður en Stefán hélt til Noregs hafði aðeins lítið eitt birzt eftir hamn hérlendis. Ea 1918 koma „Söngvar föruimiamns- ins“ út. Mikil nýjumg þótti að þessari bó!k, bæði um form og anda. Ég tel mig firnma, að Stef- án hafi þar í tekið margt til sín frá norskum bókmenntum; m.a. má segja, að hamn komi með rvorska nýstefið inin í íslenzka ljóðagerð. í „Söngvum föru- mannsins" er Stefán undir sterik ustum áhrifum frá norskri ljóða gerð en frá þeirri bók fara þaiu dvínandi. En Noregsdvöl Stefáns varð homum líka þung að mörgu leytL Hann dvaldi langtímum saman á berkiahæl-um og stundum drógu veikindi hans hann langt niður. Frá „Förres Sanatorium" Skrif- ar hann Erlemdi í Unuhúsi þetta bréf 1. júlí 1914: „Kaeri Erlendur. Jeg skal ekki þreyta þig með löngu brjefi — aðeins fáeinar límur langar mig að senda' þjer. Dagar minir eru, sem sagt tald- ir — hægra lungað er gersam- lega eiðilagt — jeg lagðist 2 maí og hef legið síðan. Jeg sætti mig vel við að deyja — lífið hefir verið mjer þun.gt með köfl-um. Góði Erlendur fyrirgefðu mjer alt, sem jeg hefi gert á hluta þinn jeg veit það er margt en þú mátt ekki fyrirlíta mig, jeg þoli það ekki. Eslku viniur minn skrifaður mjer nokkrar línur. Jeg má ekki skrifa meira. Gleymdu mér ekki, Þinn Stefán Sigurðsson" Það er þungt yfir íslenzka skáldinu í þessu bréfi en í öðru bréfi, sem hann skrifaði Matthí- asi Jockumssyni 21. júní 1919 til að þakka honum góð orð um „Söngva förumammsins“, kemur fram, að í erfiðleikumum hefur sál hanis glaðst við lestur góðra bókmennta: ,,Ég hefi dvalið þrjú ár í Noa-egi, meiri hluta þess tíma var ég veikur — lá í sjúkra húsi — þann tíma las ég mikið og mest ijóð. Eina íslenzka bók- in, sem ég hafði hjá mér voru tvö bindi af ljóðmælum yðar“ . . . .og . . . .“ það eru tvö skáld á Norðurlöndum er ég hylli meir en önnur og þau eru: Matth. Jochumsson og Henrik Werge- land“ . . . .og.......Ljóð yðar og Wergelands grípa mig á saima hátt og hljómar kirkjuklukkn- anna gripu mig i æstou þegar ég heyrði hringt til tiða — þar er sunnudagur — hámessa — og guð alstaðar nálaegur . . . .“ Og þær viðtöfcur sem „Sön.gv ar förumannsins“ fengu bættu Stefáni upp alla erfiðleika hans í Noregi. Hann skrifar til Er- lendar í Unuhúsi: „ . . . Berðu Þórbergi kæra kveðju — og a/uð vitað fleirum. Nú er jeg orðinm allur anmar maður — fullur af lífsgleði.“ Og þannig þýkir okkur Ivar Orgland bezt að skiljast við skáldið frá Hvítadal að þessu sinni. En Ivar Orgland hefur gert fleira en bara að skrifa doktors- ritgerð um Stefán frá Hvítadal. Hann hefur látið frá sér fara þýðingar á ljóðum sjö íslenzkra Skálda; fyrsta ljóðaúrvalið kom út 1955 — ljóð Davíðs frá Fagra skógi, ljóðaúrval Stefáns frá Framhald á bls. 30 OS (S) Rithönd Stefáns frá Hvítadal: „Erla, góða Erla •....**

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.