Morgunblaðið - 08.02.1985, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. FEBRÚAR 1986
Óttinn kann aö
vera undirrót allra
tegunda streitu
hátt einhverju marki, heldur sem til-
gang í sjálfu sér. Yfirleitt er minna
adrenalínmagn í blóöi þessa fólks
heldur en gerist og gengur, einnig
viö kringumstæöur, þar sem það
þarf aö horfast i augu viö mjög
krefjandi verkefni, sem aftur á móti
myndu valda mikilli adrenalínaukn-
ingu hjá þeim einstaklingum, sem
hafa valdamótíf aö leiöarljosi.
Á hvern hótt þarf svo fólk aö
gjalda streituhneigðar sinnar lík-
amlega?
Streita getur haft ærin áhrif, ekki
einungis á jafnvægi sálarlífsins,
heldur einnig á starfsemi líkamans.
Þaö er vitaö aö því meiri streita,
sem mæöir á einhverjum einstaki-
ingi, þeim mun meiri eru líkindin á
því aö hann eöa hún kunni aö veikj-
ast. Hjarta- og kransæöasjúkdóm-
ar, minnkandi hæfni manna til aö
veita smitsjúkdómum og krabba-
sýkingu viönám — allt eru þetta
heilsufarslegir þættir, sem settir
hafa verið i samband viö
streitu á almennt heilsufar
Hefur strsita af misi
ólík áhrpf á fóík?
d stredú, sem hvað
“'t hafur veriö könnuö,
nn,'T>em raunar kann vel aö
vera undirrót allra tegunda streitu.
Þegar hugur maríns er sleginn ótta,
fara ósjálfrátt af staö ýmis samstillt
viöbrögð af þessari filftnningu, sem
stundum hafa verið kölluö „hrökkva
eða stökkva“-viöbrögðÉi. Einn þátt-
ur i þessum ósjálfráöu viöbrögöum
er framleiösla adrenalins, stera og
annarra hormóna. Þegar því einhver
heyrir skerandi ískur í hemlandi bif-|
reiö, þá fer hjartslátturinn aö vi ~
hraöari og öndunartíönin eykst h
honum innan örfárra sekúndna;
haldi óttaviðbrögin svo áfram, tekur
munnurinn
arnir verða
arnir stifna.
En það
oft fyrir, ai
hættu, þar
feröum.
bregöast vii
ástapdi.
urffténgslum
meö sér og
ynslu þess. Þetta fi
isér áhyggjur af þ'
rælna að innan, lófti
ir af svita og vööv-
r hins^ vegar lika all-
fremur við viss-
ber hiö innra
qeta~^H^ð af fyrri
sífellt aö
ger-
ast rfftírtf á morgun, hvaö
muni bera í skauti sér, hve li
hann eöa hún muni lifa, hvernig fara
eigi aö því aö borga reikningana,
hvort kjarnorkustyrjöld sé nú í þann
veginn aö skella á. Slíkir ógnvaldar
sálarlfsins geta svo hæglega leitt til
stööugra „hrökkva eða stökkva"-
viöbragða viökomandi einstaklinga.
Hverjar verða tvo afleiöingarnar
af því að vera stöðugt í þess háttar
hugarástandi?
Onæmiskerfi líkamans getur orö-
iö fyrir verulegum áhrifum frá adren-
alíni, frá sterum og öörum hormón-
um, sem standa í sambandi viö þaö
andlega ástand, sem menn eru í
hverju sinni. Sterar geta þannig
dregiö aö verulegu marki úr fjölda
hvítu blóðkorna líkamans, sem eiga
aö berjast gegn sjúkdómum, og í
tengslum viö önnur hormón geta
sterar dregiö mjög úr starfshæfni
hvitu blóðkornanna.
Stööug erting ósjálfráöa tauga-
kerfisins getur svo Itka ýtt undir
hjartabilun eöa aöra sjúkdóma.
Eru nokkrar þær leiðir til, sem
það fólk er mjög hættir til að þjást
af streitu, getur valiö í varnar-
skyni?
Já, og þaö er í sambandi viö þaö
átak aö lata sér lærast aö hafa
nokkurn veginn hemil á vanabundn-
um viðbragðsmynstrum sínum.
Maður getur setið einhvers staöar,
þar sem lítiö ber á, í algjöru öryggi
heima hjá sór og samt fundiö fyrir
streituviöbrögöum af fullum styrk-
leika hiö innra, vegna einhverra
tengsla viö áhyggjuefni, sem þó
heyra fortiöinni eöa framtíöinni til. j
þessu dæmi er ekkert þaö að gerast
í svipinn, sem valdið gæti nokkrum
öröugleikum. Spurningin er því í
raun og veru sú: Hvernig getur maö-
ur þá brotizt út úr þessum erfiöa
vítahring skilyrtra viöbragöa?
Ein leiöin til aö losna út úr þessu
er sú aö temja sér hugleiöslu eöa
stunda afslappandi æfingar til þess
aö ná fram því, sem dr. Herbert
Benson kallar „slökunarviöbrögð".
Lífeölisfræöilega séö eru þetta al-
gjörlega andhverf viöbrögð viö
„hrökkva eöa stökkva“-svöruninni. í
staö þess aö líkaminn lendi í hraö-
gír, fer líkaminn í hæggengan gir.
Hjartslátturinn róast og þaö dregur
úr öndunartíöninni, og ef menn
þjást af of háum blóöþrýstingi, þá
tekur hann aö lækka. Þaö hægir á
efnaskiptum líkamans og þaö veröa
breytingar á mynstri blóöstreymis-
ins; þá veröa einnig breytingar á
heilalínunum.
Um þaö bil 70 prósent allra þeirra
veikindatilfella, sem koma fólki til aö
iila til læknis, standa á einhvern
ibandi viö streitu og lifnað-
árhætti manna Meö því aö fram-
kalla „slökunarviöbrögö", getur fólk
sjálft lagt sitt af mörkum til þess aö
viðhalda vellíðag siiirii.
Á hvern hátt vtrkar þessi svörun
nánar til tekið?
Þaö veröur viss samhæfing á
breytingum á fíkamsstarfseminni,
sem fylgir í kjölfar afslappaörar,
óvirkrar athýB, sem beint er aö ein-
um einstökum, afmörkuöum þætti.
Þaö er þannig hægt aö einbeita allri
athygH sirini aö önduninni, aö síend-
urteknu oröi eöa setningu, aö hátt-
[di öndunarinnar og
camans meðan á
tndur eöa í raun
^^jatriöi sem er, ef
þaö s ikilyröi aö valda
irfni ekki hugaræsingi eöa óróa.
ofur einfalda Íeiöbeiningu í
^^^^_snda mönnum
tja í þægöegtfi stellingum og
iugunum. Menn eiga aö láta
|s rækilega og
irfli til ilja og
iita svo athyflli sinni allri aö
inn, sem maöur
andar’Tra aðr, a^aartndurtaka oröiö
einn. Höfuöatriðiö er aö halda sér
meö öUu óvlrkunC og þegar ein-
hverjar truftandl'ímgsanir taka aö
láta á sérmæra, er bezt aö láta þær
ta og fara aö vild en halda
’athýglinni af alefli bundinni viö inn-
og útöndunina og viö aö endurtaka
þetta meinleysisorö einn. Þessum
slökunaræfingum ber aö halda
áfram í 15 til 20 mínútur.
Fólki er kennt aö einbeita athygli
sinni aö önduninni á þann hátt, aö
þaö feli um leiö í sér hæfileikann aö
fylgjast meö öllu, sem gerist í kring
um leið. Fólki lærist þannig aö losa
sig viö ófrjóan hugsanagang, sem
skapar óæskileg líkamleg viöbrögö.
Enda þótt þaö sé tiltölulega auö-
velt aö læra aö ná slíkri svörun
fram, er þó ráölegast aö gera þess-
ar slökunaræfingar undir umsjón og
eftirliti sérfróös manns.
Þegar fólki hefur einu sinni lærzt
að ná valdi á þessari aöferð, heldur
það þá áfram að beíta henni með
framhaldandí hagstæðum áhrifum
á hverja þá útgáfu af atreitu, sem
þaö kann að þjást af?
Sv. Eftir aö fólki hefur lærzt aö ná
fram svöruninni, halda sumir áfram
aö stunda reglulega hugleiöslu.
Þeim tekst aö ná fram slökunar-
svöruninni svo til daglega eöa altt
aö þvi. Svo eru aftur aörir, sem
bregöa þessum slökunaræfingum
fyrir sig rétt viö og viö, ef til vill einu
sinni eöa tvisvar í viku.
Þaö er því skoöun okkar, aö sú
breyting, sem veröur á sjálfu hegð-
unarmynstri fólks, haldist áfram í
raun og veru. Og þar sem streita er
aö miklu leyti metin og vegin af
þeim sem standa álengdar og viröa
viökomandi fyrir sér, skipta breytt
viðhorf þess, sem hættir aö þjást af
streitu, raunverulega höfuömáli viö
aö brynja sig sem bezt og til fram-
búöar gegn öllu kífi.

Katrfn Hafsteinsdóttir {fatnaði sem
Dóra hannaði undir merki „Doris Day
and Night“ fyrir veturinn, en hún vinn-
ur nú að lokafrágangi á „vorlínunni“
og lætur Iftiö uppi um útlit hennar.
Viðtal:
Vilborg Einarsdóttir
Myndir:
Friöþjófur Helgason