Morgunblaðið - 20.07.1986, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚLÍ 1986
C 5
gagnrýnendum sem hella sér yfír
mann...
AF: Af hvetju ertu svo frá-
brugðin öðru Hollywood-frægð-
arfólki sem þekkir fátt betra en
að þekkjast úti á götu og heldur
áfram að tala um sjálft sig, jafn-
vel eftir að sýningin er búin?
MS: Ég held að ég sé það ekki.
Ég þekki margar stjömur sem á
sama hátt og ég þola ekki aðdáend-
ur en geta þó ekki forðast þá þar
sem þær búa í borgum. í nokkra
mánuði bjuggum við maðurinn
minn uppi í sveit. Þvílíkur léttir.
Við vorum búin að fá nóg af yfír-
borðslegri mögnun New York-
borgar.
AF: Hver er leyndardómurinn?
Hvað gerir þig svo frábrugðna
öllum öðrum leikkonun nú á
tímum?
MS: Minnisleysi. Mér hefur tekizt
að bægja frá mér andúð og hefni-
gimi í garð fólks sem gerir á hluta
minn af því að ég gleymi samstund-
is. Þetta gerist líka í sambandi við
starfíð. Hvert nýtt hlutverk er eins
og fyrsta hlutverkið. Ég held að ég
hafí hæfíleika tij að vinna með öðr-
um leikurum. Ég hef verið innan
um alls konar fólk og haft gaman
af því öllu.
AF: En fólk gerir því skóna
að einhver leyndardómur hljóti
að búa að baki velgengni þinni
þar sem allar myndir þínar
heppnast, vinna til verðlauna og
falla almenningi í geð.
MS: í sannleika sagt þá er það
nú ekki algilt, að minnsta kosti
ekki hér í Ameríku. Ég held að
handritin að myndunum séu vel
skrifuð og að myndunum sé um-
fram allt vel stjómað. Undir því er
velgengni kvikmyndar nefnilega
fyrst og fremst komin. Það er mik-
ill munur á handriti og því sem
birtist á tjaldinu.
AF: Hvaða grundvallaratriði
ráða úrslitum um val þitt á hlut-
verki?
MS: Athyglisvert hlutverk í at-
hyglisverðu umhverfí.
AF: Hvernig býrðu þig undir
hlutverk sem þú ætlar að fara
að leika?
MS: Áður en ég lék Karen Blixen
skoðaði ég ljósmyndaalbúmið henn-
ar og festi athyglina fyrst og fremst
á augum hennar. Þvi miður kemur
þessi aðferð ekki að notum nema
þegar persónan hefur verið til í
raun og veru. Ég held að þetta sé
eina leiðin til að henda reiður á
sannleikanum, tilfinningum og geð-
brigðum, draugunum sem búa í
okkur öllum. Þeir dyljast augun-
um ...
AF: Hvernig komstu að þvi að
þú hafðir leikhæfileika?
MS: Ég gerði mér enga grein
fyrir því fyrr en ég kom í mennta-
skóla. Ég ætlaði mér að ná mér í
gráðu án þess að þurfa að leggja
mikið á mig og allir sögðu að nám-
skeiðið í leikrænni tjáningu væri
léttast. Ég innritaði mig og mér
gekk afar vel frá byijun. í grunn-
skólanum þótti mér mest gaman
að syngja enda þótt ég gerði mér
grein fyrir því að ég yrði aldrei fær
um að vinna fyrir mér á þann hátt.
AF: Hefurðu sungið í kvik-
mynd?
MS: Já, í „Silkwood", í lok mynd-
arinnar.
AF: Hvað er erfiðasta hlutverk
sem þú hefur farið með og erfið-
asta myndin sem þú hefur leikið
í?
MS: „The Still of the Night" og
„The French Lieutenants’s Woman"
en í þessum myndum fór ég með
afskaplega vélræn hlutverk, sem
voru algjörlega háð söguþræðinum
og lögmáium handritsins án þess
að um væri að ræða manneskjur
af holdi og blóði. Ég hafði alls enga
tillfinningu fyrir þessum hlutverk-
um. Fegurð var eina krafan í
sambandi við hlutverkið í „The Still
of the Night" ... þess háttar
myndir vekja engan áhuga hjá
mér...
AF: í „Sophie’s Choice“ tal-
arðu með pólskum hreim, í
„Plenty" með enskum hreim og
með dönskum hreim í „Out of
Africa" — og alls staðar óað-
finnanlega. Hvernig er slíkt
mögulegt?
MS: Það er nauðsynlegt Það þýddi
ekki fyrir mig að vera með New Jer-
sey-hreiminn minn í þessum hlutverk-
um. Gagnrýnendur hafa margir
hverjir áfellzt mig og kallað mig ka-
melljón. Þetta er einfaldlega spuming
um sjálfsstjóm. Það er eins og að
ptjóna. Prjónamir gera manni kleift
að ljúka við peysuna en þeir eru
mynkrinu og hinni endanlegu útkomu
algjörlega óviðkomandi. Það sem
máli skiptir fyrir leikara er sú óijúfan-
lega taug sem hann tengir milli sjálfe
sín og áhorfenda, sú taug sem fær
hjörtu þeirra til að slá. Þetta er dular-
fullt efíiasamband, regiulegt krafta-
verk.
AF: Margsinnis á liðnum árum
hefðurðu lýst þvi yfir að þú sért
virkur „feministi“. Ertu það enn?
MS: Já og fremur en nokkm sinni
áður. Eg er aðili að Kvennahreyf-
ingu gegn kjamorku sem stofnuð
var af Anne Kaldelof, en sakir tíma-
skorts er framlag mitt nú fremur
fólgið í fjárframlögum en beinni
þátttöku. Sem kona og „feministi“
gerði ég mér ljóst að ég vinn of
mikið og að ég verð að sinna fjöl-
skyldunni meira. Hún hefur nú
algjöran forgang.
AF: Sumir gagnrýnendur hafa
haldið því fram að Meryl Streep
sé orðin svo góð, svo mikil fag-
manneskja og svo óskeikul að
hún sé orðin köld og nánast vél-
ræn.
MS: Hvað á ég að gera? Deyja,
stinga mig á hol, fleygja mér í sjó-
inn? Ég skil ekki svona gagnrýni.
Hún er til þess eins fallin að leggja
í rúst og er auk þess vita gagns-
laus. Ég ætti kannski að byija á
því að leika illa og sýna aJf mér
kæruleysi, án þess að gera minnstu
listrænar kröfur. Hefði ég verið ein-
hver dönsk leikkona — sama hver
— þá hefðu þeir ekkert haft við
þetta að athuga.
AF: Fyrir nokkrum árum lýst-
ir þú þvi yfir í viðtali að þér
fyndist þú vera ljót. Varstu að
gera þér upp hógværð eða ei'tu
svona óskaplega upptekin aí
sjálfri þér?
MS: Við erum öll dálítið klikkuð,.
að einu eða öðru leyti. Mér fínnst
ég enn vera ljót í hvert skipti sem
ég sé mig í kvikmynd en með aldrin-
um hef ég minni áhyggjur af þessu.
Þegar ég vann að „Heartbum" nú
nýverið var ég ólétt, mér var óglatt,
ég var í andlegu ójafnvægi og með
poka undir augunum. Samt sem
áður er ég afar stolt af þessari
mynd og tel hana þá beztu sem ég
hef leikið í.
AF: Bandarískir gagnrýnend-
ur fundu mjög að frammistöðu
Roberts Redford í hlutverki.
Finch Hattons. Þeir segja að
hann kunni ekki að leika og að
honum væri nær að skipta um
starf.
MS: Sumir gagnrýnendur eru
grimmir. Robert er ómótmælanlega
gæddur meðfæddri gáfu. Sem karl-
maður og leikari hefur hann yfír
sér þennan blæ þunglyndis sem er
í senn íjarrænn og óáþreifanlegur,
sem hefur ómótstæðileg áhrif á
konur og á sinn þátt í gífurlegum
vinsældum hans. Ef til vill er hann
laus við sjálfvirkni persónanna sem
hann leikur. Enska hreiminn vant-
aði en meginþættimir í Finch
Hatton eru alltaf á sínum stað.
Robert er einstakur maður og hann-
hefur verið mér mjög mikið.
AF: Þú átt að baki merkan
feril á leiksviði. Tsjékov, Shake-
speare, Tennessee Williams,
Brecht. Hefur það hvarflað að
þér að hefja sviðsleik að nýju?
MS: Já, ég hef nú þegar rætt við
nokkra leikstjóra en ég skil ekki
að neitt geti orðið af því fyrr en
bamið er fætt. Mig langar mjög til
að leika létt gamanhlutverk. Eg hef
svo gaman af því að koma fólki til
að hlæja eins og ég hef raunar>
áður gert. En ég viðurkenni það
að ég er dauðhrædd við gagnrýn-
endur. Þeir hafa velgt mér undir
uggum, einkum eftir að ég varð
ftæg. Kvikmyndin veitir ákveðna
vemd, hún er einskonar eyja örygg-
is í hillingum. Á sviðinu er maður
á hinn bóginn berskjaldaður og ég
veit ekki hvort ég er nógu hugrökk
til að fara þangað aftur.
Viðtal:
Alessandra
Farkas
NEGRASÁLMAR?
Simon Estes.
Sígildar skífur
Konráð S. Konráðsson
Simon Estes.
Howard A Roberts Chorale.
Stjórnandi: Howard E. Roberts.
Philips 412631-1;1984.
Ekki er laust við að undirrituð-
um fínnist jafnvel jaðra við
kynþáttahroka þegar fjjalla skal
um skífu þar sem hömndsdökkur
söngvari flytur trúarljóð kyn-
bræðra sinna, þrælanna af
bökkum Mississippi. í daglegu
tali er oft lýsing slíkrar tónlistar:
Negrasöngvari syngur negra-
sálma!
Ef gluggað er í orðabækur
skýrir orðabók Menningarsjóðs
(útg. ’83) „negrasálm", sem „trú-
arsöng negra í Bandaríkjunum
(oft með efni úr Gamla testament-
inu) sunginn undir sérkennilegu
lagi“. Ensk-íslensk Orðabók For-
lagsins Öm & Örlygur (útg. ’84)
skýrir „spiritual" sem m.a. „ne-
grasálm, trúarlegt ljóð eða sálmur
eftir negra eða fluttur af negra
frá suðurríkjum Bandaríkjanna“.
Skýring Webesters New World
Dictionaiy (útg. ’70) er hins vegar
nokkuð af öðmm toga: „A religio-
us folk song of American Negro
origin“. M.ö.o. er um að ræða
andleg þjóðlög, uppmnnin meðal
þeldökkra Ameríkumanna.
Þrælahald mun vera ósómi
jafngamall mannskepnunni og má
síst ætla uppfinningu þess hvíta
kynstofninum. Það rýrir þó í engu
skömm þá er Evrópu- og
Ameríkubúar höfðu af þrælatöku,
-flutningum og -haldi Afríkubúa
á 16. til 19. öld.
Þeir andans söngvar sem en-
skir nefna „spirituals" vom
afsprengi menningar sem skapað-
ist er mættust vestrænir og
afrískir menningarstraumar.
Söngur og dans, hljómfall, var
snar þáttur í þeirri menningararf-
leifð, sem Afríkumaðurinn flutti
með sér í ánauðina í Ameríku, þar
sem honum mættu svo söngvar
íra, Breta og annarra Evrópubúa.
Kristnitakan, sem oftast var
vegna trúboðs hinna frjálslyndari
mótmælendatrúarmanna, ól síðan
af sér þá sérstöku trúartónlist,
sem hér er til umræðu og er raun-
ar að skilningi margra sú ein
tónlist Norður-Ameríku sem fellur
undir skilgreininguna þjóðlaga-
tónlist í þröngum skilningi þess
orðs.
Hinn hlekkjaði Afríkumaður
mun hafa átt auðvelt með að fínna
hliðstæðu í eymd sinni með ísra-
elsþjóðinni ánauðugri hjá Egypt-
um eða í Babýlon og lofsyngja
hreysti og afrek þeirra Mósesar
og Júsúa. Sömuleiðis fundu þræl-
amir sér sína eigin eymd að
yrkisefni. í bók M.M. Fisher „Ne-
gro Slave Songs In The United
States" svarar leysingi eftirfar-
andi, aðspurður hvemig trúartón-
list þeirra hafí komið til: „I’ll tell
you. It’s this way. My master
calls me up and order me a short
peck of com and a hundred lash.
My friends see it and is sorry for
me. When they come to the praise
meeting that night they sing abo-
ut it.“
Hversu rómantískt yfírbragð
söngvar þessir virðast hafa þegar
litið er til fortíðarinnar em þeir
að sönnu sprottnir úr biturri eymd
þrældómsins með trúarlegan ein-
faldleika og einlægni að aðals-
merki. Það er þessi einfaldleiki
sem því miður fer að miklu for-
görðum f þessari útgáfu söngv-
anna. Tónsetning Howards A.
Roberts er íburðarmikil, jafíivel
um of, og Qærri sál þeirrar tónlist-
ar sem hér er sungin, s.s. í „Ride
on, King Jesus". Hrynjandinn,
sem er svo ríkur þáttur tónlistar-
innar er á köflum vart hrifmeiri
en sálmanna úr gamla grallaran-
um. Flókin tónsetningin máir og
þann einfaldleika sem er tónlist
þessari eiginlegur. Er t.d. titrandi
hljómur bíóorgelsins fremur hjá-
róma í útsetningu söngsins „Go
down, Moses".
Simon Estes hefur mikla og
þjálfaða rödd. Sá tilfínningaofsi
og ákafai sem býr í mörgum
þeirra laga sem hér eru flutt nær
þó vart fyllilega fram að ganga í
túlkun hans. Er helst að honum
takist vel upp í rólegri söngvun-
um, sem um leið eru gullkom
skífu þessarar. Má þar nefna heill-
andi túlkun hans á „Sometimes I
feel lika a motherless child“.
Upptakan er hljómmikil, en
veldur samt nokkrum vonbrigð-
um, þar sem hljómmyndin er
sannfærandi hvað varðar dýpt, en
nokkuð óskýr og er því oft á tíðum
erfitt að greina frambuð söngv-
ara. Pressun og frágangur er hins
vegar S góðu lagi.