Morgunblaðið - 18.10.1986, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1986
en að lokum strandaði á kröfu
þeirra um breytingu á mikilvægasta
grundvallaratriðinu og ég held við
getum verið sammála um, að það
mátti sjá það fyrir, að á það gætum
við ekki fallist. Ég vil ekki segja,
að þeir hafi ekki komið hingað í
góðri trú því að þeir unnu mikið
starf í viðræðunum.
Sp.: Geturðu skýrt út þessa
breytingu, sem Sovétmenn sóttust
eftir?
Shultz: Breytingin á ABM hefði
einskorðað rannsóknir, tilraunir og
þróun SDI við rannsóknarstofuna.
I sáttmálanum er ekkert ákvæði
um það og því hefði verið um raun-
verulega beytingu að ræða. í þeirra
munni hét það nánari útlistun en
að okkar mati voru þeir að krefjast
takmörkunar, sem hefði útilokað
rannsóknir og gert okkur ókleift
að koma upp þessu vamakerfí, sem
svo miklar vonir eru bundnar við
og við verðum að vinna að.
Sp.: Herra ráðherra. Hvenær
fóru þeir að kreij'ast þessarar breyt-
ingar? Gerðu þeir það strax eða
komu þeir með hana núna síðdegis?
Shultz: Nei, nei. Um þessi mál
var vitað og um þau rætt báða
dagana. Nefndir beggja sátu á löng-
um fundi í fyrrinótt og á gruindvelli
þess, sem fram kom í gær, urðum
við ásáttir um mikilvæg samkomu-
lagsdrög, einkum hvað varðar
langdræg lqamavopn. Ég vil því
ekki taka þannig til orða, að þeir
hafi krafist breytingarinnar á
síðasta augnabliki. Sovétmenn hafa
lengi rætt um hana og við höfum
jafn lengi sagt, að við gætum ekki
samþykkt hana.
Sp.: Herra ráðherra. Þar sem
Reagan og Gorbachev gátu ekki
náð samkomulagi nú, er þá nokkur
ástæða til að ætla að það náist í
Genf? Kemur ekki þessi niðurstaða
raunverulega í veg fyrir, að það
náist á kjörtímabili Reagans?
Shultz: Ég vona vissulega, að við
fáum önnur tækifæri til samninga
en um það veit ég ekki á þessari
stundu. Það, sem ég veit hins veg-
ar, er, að samningamenn okkar og
Sovétmanna munu fara aftur til
Genfar og þar munu þeir byggja á
því, sem rætt var um hér. Við
munum taka þátt í viðræðunum þar
af sanngimi og einlægni og gera
það, sem við getum, til að þoka
málum áfram. Þið minnist þess
kannski, að tilgangur þessa fundar
í Rerykjavík var að auðvelda Gen-
farviðræðumar, gefa samninga-
mönnum okkar í þeim og öðmm
viðræðum vísbendingar og leiðar-
merki, sem unnt er að fara eftir.
Af Reykjavíkurfundinum varð eng-
in afdráttarlaus niðurstaða en í
viðræðunum urðum við ásáttir um
margt, sem þó er komið undir sam-
komulagi í öðrum efnum. Ég tel
því, að enn séu góðar horfur á mikil-
vægum samningum en vil ekki slá
neinu föstu.
Sp.: Herra ráðherra. Ef við gef-
um okkur, að horfumar séu ekki
slæmar, munu þá Genfarviðræðum-
ar byija þar sem frá var horfið hér
eða þar, sem þær voru fyrir fund-
inn?
Shultz: Við vildum gjama taka
upp þráðinn frá Reykjavíkurfundin-
um en við verðum að bíða og sjá
hvað fyrir Sovétmönnum vakir. Þið
sjáið af því, sem ég hef sagt ykk-
ur, að mikill árangur varð í mörgum
málum en vegna þess, að tíminn
er orðinn naumur að þessu sinni
get ég ekki skýrt frá honum í smá-
atriðum.
Sp.: Herra ráðherra. Eins og
kunnugt er hefur verið nokkur
ágreiningur um túlkun ABM-sátt-
málans, ýmist talað um þrönga
skilgreiningu hans eða rúma. Getur
þú sagt okkur hver er afstaða
Bandaríkjastjómar? Styður þú
rúma túlkun hans, sem þú heftir
alltaf sagt, að sé lagalega rétt -
a.m.k. á síðustu árum?
Shultz: Um þessa túlkun var
ekki deilt. Ásteytingarsteinninn var
tillaga um að breyta sáttmálanum
- ekki að túlka hann á einhvem til-
tekinn hátt. Breytingin var sú að
takmarka rannsóknir við rann-
sóknastofuna. Okkar afstaða var
sú, sem forsetinn lagði áherslu á,
að á þessum tíma stunduðum við
okkar rannsóknir eins og leyft er í
ABM-sáttmálanum. Kampelmann
hefur rætt um það og við erum að
sjálfsögðu tilbúnir að fjalla um það
í Genf hvaða skilning við leggjum
í sáttmálann og um það efni liggur
reyndar fyrir geysimikið rannsókn-
arstarf. Deilan snerist því ekki um
túlkunina heldur um breytingu. Það
var ekki aðeins skoðun forsetans
eða mín, heldur allra sérfræðinga
okkar hér, að breytingin hefði gert
okkur næstum ókleift að stunda
þessar rannsóknir í vamarskyni.
Sp.: Herra ráðherra. Má skilja
orð þín svo, að engin ástæða sé til
að vænta leiðtogafundar í Was-
hington á næstunni?
Shultz:Ég sé engar líkur á leið-
togafundi á næstunni með tiiliti til
niðurstöðunnar hér en ég lærði það
fyrir löngu að útiloka ekkert.
Sp.: Herra ráðherra. Fannst þér
að viðræðunum loknum sem afstaða
Sovétmanna til ABM væri ósveigj-
anleg? Telur þú unnt að taka aftur
upp viðræður um einhver þeirra
mála, sem þú hefur talað um?
Shultz: Við ræddum vissulega
um þessi mál fram og aftur og -
ég veit ekki lengur hvað tímanum
líður, ég veit ekki einu sinni hvað
klukkan er núna - en við komum
saman í Höfða, bárum saman bæk-
umar, fórum yfír tillögur og lögðum
fram gagntillögur. í þetta mál var
lögð geysimikil vinna og á síðasta
fundinum, sem stóð lengi, ég veit
ekki hve lengi, lögðum við okkur
alla fram en án árangurs. Ég veit
ekki hvað ég á að segja um ósveigj-
anleika en afstaða Sovétmanna
virtist vera hörð.
Sp.: Herra ráðherra. Þú komst
til þessa fundaer og sagðist ætla
að ræða mannréttindamál. Gerðirðu
það eða gleymdust þau í umræðun-
um um SDI og takmörkun vígbún-
aðar?
Shultz: Mannréttindamálin voru
rædd nokkmm sinnum og við létum
Sovétmenn fá mjög mikilvæg skjöl
um það efni. Þar komu ekki aðeins
fram okkar skoðanir heldur einnig
nákvæmar upplýsingar um brott-
flutning gyðinga frá Sovétríkjun-
um, um fjölda fólks, sem hefur beðið
um brottfararleyfi, skrá yfír fólk
og fleira. Um þetta allt var rætt og
í yfírlýsingu, sem hugsanlega hefði
getað komið frá fundinum, er þetta
tekið skýrt fram. Að sumu leyti
voru jafnvel horfur á, að viðræðum
um þessi mál yrði komið á fastan
grundvöll. Að sjálfsögðu verðum við
nú að bíða og sjá hverju fram vind-
ur.
Sp.: Herra ráðherra. Er það rétt,
að mikill árangur hafí náðst í samn-
ingum um meðaldrægu eldflau-
gamar, en að Sovétmenn séu nú
aftur famir að tengja það mál við
SDI?
Shultz: Ég vil ekki kveða alveg
svo fast að orði. Eftir því sem við-
ræðunum miðaði áfram tók að hilla
undir mjög mikilvæga samninga -
um meðaldrægu eldflaugamar, um
langdræg kjamorkuvopn, um hugs-
anlega útrýmingu allra langdrægra
árásarflauga, um geimvamir - og
við höfðum það á tilfinningunni, að
þessi mál væru tengd. Að lokum
náðum við ekki saman og þá var
ekki ákveðið að byija aftur og
greina þessa málaflokka að. Það
verðum við hins vegar að gera í
Genf.
Sp.: Herra ráðherra. Var allt á
einu blaði? Þegar viðræðumar
strönduðu á ABM voru Sovétmenn
þá á móti því að samþykkja önnur,
einstök atriði? Mig langar til að
vita hvers vegna allt var spyrt sam-
an. Við töldum, að búið væri að
taka meðaldrægu eldflaugamar út
úr.
Shultz: Ég held að best sé að
svara þessu með því að lýsa viðræð-
unum. í þeim var rætt um öll þessi
mál og í nótt reyndu báðir vinnu-
hópamir að koma saman samkomu-
lagsdrögum, sem byggðu á orðum
og yfírlýsingum beggja leiðtog-
anna. Það tókst okkur hvað varðar
START, viðræðumar um fækkun
langdrægra kjamorkuvopna, og
mörg mál, sem snerta gagnkvæm
samskipti, svæðisbundin mál og
mannréttindamál. Það tókst ekki í
nótt, sem leið, varðandi meðal-
drægu eldlaugamar en í viðræðun-
um í dag breyttist staðan og við
komumst að mínu áliti að mjög
góðu samkomulagi. Við náðum ekki
svo langt að festa það endanlega á
blað en ég held, að það hefði ekki
átt að reynast erfítt.
Það sama á við um kjamorku-
vopnatiiraunimar. Við lögðum
niður fyrir okkur það, sem hugsan-
lega gæti komið út um þær, og ég
trúi því, að hefðum við haldið áfram
hefði niðurstaða fengist. Um ABM
og geimvamimar höfðum við í
höndunum skjöl, sem við unnum
út frá, skjöl um eðli viðræðnanna,
en það var um orðalagið, sem leið-
togamir tveir gátu að lokum ekki
orðið sammála. Þar með lauk við-
ræðunum. Með öðmm orðum þá
sögðum við ekki sem svo, nú skulum
við staldra við og athuga hvað hef-
ur áunnist í þessu máli eða hinu.
Þegar við tökum þráðinn upp aftur,
og það ætlum við a.m.k. að gera,
munum við reyna að meta ávinning-
inn af þessum mjög svo óvenjulegu
viðræðum hér í Reykjavík.
Sp.: Herra ráðherra. Geturðu
sagt okkur nákvæmlega frá þessu
hugsanlega samkomulagi um
START?
Shultz: í grundvallaratriðum að
fækka um helming langdrægum
árásareldflaugum, jafnt flaugunum
sjálfum sem kjamaoddum. Ég gæti
útlistað það nánar en þetta er kjam-
inn.
Sp.: Herra ráðherra. Varð ein-
hver árangur í viðræðunum um
eftirlit með kjamorkuvopnatilraun-
um? Sumir munu vafalaust gagn-
rýna Bandaríkjastjóm og segja, að
hún hafí tekið SDI fram yfír tak-
mörkun vígbúnaðar. Er það rétt-
mæt gagnrýni?
Shultz: Það er alrangt. Stað-
reyndin er sú, að rannsóknir okkar
á raunverulegri vöm gegn kjam-
orkuárás eiga mikinn þátt í að
viðræðumar náðu jafn langt og
reyndin er. Ég er líka viss um, að
áframhaldandi rannsóknir hefðu
verið besta tryggingin fyrir því, að
við samninga um fækkun kjam-
orkuvopna hefði verið staðið. Við
skulum hugsa aðeins lengra en til
eftirlitsins, veltum því fyrir okkur
hvað þarf til, að við samninga sé
staðið. Horfumar á, að unnt sé að
veijast kjamorkuárás er það, sem
til þarf. Það er mín skoðun og
líklega gera báðir aðilar sér fulla
grein fyrir því. Það er meginatriðið.
Sp.: Herra ráðherra. Lét for-
steinn einhver orð falla um það við
Gorbachev hvaða afleiðingar niður-
staða fundarins hefði?
Shultz: Þeir voru báðir vonsvikn-
ir og báðir vonuðust þeir eftir betri
niðurstöðu fyrir almenning í Banda-
ríkjunum, almenning í Sovétríkjun-
um og allt mannkyn, sem lætur sig
dreyma um að útiýma öllum kjam-
orkuvopnum. Vonbrigðin vom ekki
síst sár fyrir það hve við náðum
langt án þess að komast í mark.
Sp.: Gætti einhverrar óvildar með
leiðtogunum að lokum?
Shultz: Þeir vom báðir vonsvikn-
ir en viðræðumar vom allan tímann
mjög einlægar og það missti enginn
stjóm á skapi sínu þrátt fyrir allt
erfíðið, sem menn lögðu á sig.
Fundimir fóm vel og kurteislega
fram allt til enda þrátt fyrir von-
brigðin.
Sp.: Herra ráðherra. Geturðu
sagt okkur nánar frá samkomulag-
inu um meðaldrægu flaugamar,
sem þú sagðir, að hefði næstum
því legið á borðinu? Féllust Sovét-
menn á að ræða um eldflaugar sínar
í Asíu, um hvað var rætt?
Shultz: Já. Fyrst vil ég nefna,
að við töldum allir, að leiðtogamir
hefðu komist að samkomulagi en
við náðum ekki svo langt að festa
það endanlega á blað. Með þann
fyrirvara í huga tel ég, að við höfum
náð vel saman hvað varðar eftirlit,
hvað varðar meðaldrægar eldflaug-
ar og gildistíma og að niðurstaðan
hefði orðið samkomulag um tak-
marka fjölda meðaldrægu eldflaug-
anna við 100 kjamaodda. Það hefði
verið stórkostleg fækkun frá því,
sem nú er. Þessum kjamaoddum
skyldi komið fyrir í Asíuhluta Sov-
étríkjanna annars vegar og í
Bandaríkjunum hins vegar. Hér
hefði verið um að ræða gjörbreytt
ástand miðað við það, sem var fyr-
ir fjórum eða fímm árum og verður
nú kannski aftur. Ég vil ekki segja,
að þessir samningar séu ekki enn
hugsanlegir en sem stendur eru
þeir úr sögunni nema okkur takist
að komast að sama marki aftur.
í viðræðunum tókum við fullt til-
lit til bandamanna okkar í Evrópu
og í Asíu. Ég held ég megi einnig
segja og það var mjög athyglisvert,
að í umræðum um öll mál hafí báð-
ir aðilar lagt mikla áherslu á virkt
eftirlit og að sjálfsögðu fögnuðum
við því.
Sp.: Herra ráðherra. Hvers vegna
vildu Sovétmenn breyta ABM-sátt-
málanum og banna tilraunir utan
rannsóknastofunnar?
Shultz: Þú verður að spyija Sov-
étmenn þessarar spumingar, ég
veit ekki svarið.
Sp.: Var rætt sérstaklega um að
halda viðræðunum í Genf áfram?
Gáfu Sovétmenn eitthvað í skyn
um, að þeir ætluðu ekki að snúa
aftur til Genfar?
Shultz: Eins og ég hef áður sagt
var ekki rætt um framhaldið. Við
náðum ekki samkomulagi og í lokin
reyndist ekki tími og ekki löngun
til að ræða það sérstaklega. Ég get
þó sagt, að samningamenn Banda-
rílqanna munu fara aftur til Genfar
reiðubúnir að ræða þessi mikilvægu
mál.
AFSTAÐA
3ANDARÍKJANNA
Nóv. 1985 Haldiö
áfram með geimvarnir.
Rannsóknum og tilraun-
umhaldiðinnanramma
ABM-samningsins.
Fyrir Reykjavík
Geimvarnakerfi ekki tek-
in í notkun næstu 7 'h
ár en rannsóknum og til-
raunum haldið áfram.
Nóv. 1985 Hámark 6.000
kjarnaoddar i langdraegum eld-
flaugum og stýriflaugum. Nær ekki
til sprengjuvéla. Ekki fleiri en 3.000
sprengjur í langdrægum landflaug-
um (ICBM). Hvoraöili eigi 350
langdrægar sprengjuvélar.
Fyrir Reykjavík
Hámark 7.500 kjarna-
oddarílangdrægum
eldflaugum og stýri-
flaugum, 3.300
hámarkilCBM. Engin
mörkástýriflaugari
skipum.
Eftir Reykjavík
Geimvarnarkerfi ekki
tekiðínotkunilOár.
Langdrægum eldflaug-
um útrýmt á sama tima.
GEIMVAR
MIR
r
Eftir Reykjavík
Hámark 6.000 kjarna-
oddar i langdrægum
skotkerfum. Ekki fleiri en
1.600 skotkerfi.
Eftir Reykjavík
Geimvarnarkerfi ekki
tekiðinotkunMOár. .
Rannsóknir og tilraunir
bannaðarnemaírann-
sóknarstofum. Niður-
staðaíöðrummálum
ráðist af slíku banni.
Eftir Reykjavík
Hámark 6.000 kjarna-
oddarilangdrægum
skotkerfum. Ekki fleiri en
1.600 skotkerfi.
Fyrir Reykjavík
ABM-samningurinn
framlengist um 15 ár.
Rannsóknirleyfðaren
engartilraunirígeimn-
um.
AFSTAÐA
SOVÉTRÍKJANNA
Nóv. 1985Bann
við geimvörnum. Nið-
urstaða í öðrum
málum ráðist af slíku
banni.

LANGDRÆG KJARNORKUVOPN
Fyrir Reykjavík Hámark 8.000 kjarna- oddarílangdrægum eldflaugum, sprengju- vélum og stýriflaugum í skipum. Hámark 4.800 kjarnaoddarí ICBM.
Nóv. 1985 Hámark 6.000 kjarnaoddar í langdrægum eld- flaugum, stýriflaugum og sprengju- vélum - meðaldrægar eldflaugar Bandaríkjanna flokkaðar undir þetta. 3.600 kjarnaoddar í ICBM.
T
1982 „Núll-lausnin“.
Bandaríkin setja ekki
upp Evrópuflaugar, ef
Sovétmenn fjarlægja
SS-20flaugarnareinn-
igíAsiu.
Nóv. 1985Báðir
aðilarsetji mörkinvið
140 eldflaugar í Evr-
ópu, 420 sovéskir
kjarnaoddar. Breskar
ogfranskarsprengjur
ekkitaldarmeð.so-
véskum SS-20 fækkað
i Asiu.
Fyrir Reykjavík Eftir Reykjavík Eftir Reykjavík
Báðiraðilartakmarki 100kjarnaoddari 100kjarnaoddarí
fjöldann viö 100 sovéskum flaugum i Asiu sovéskum flaugum í Asíu
kjarnaodda i Evrópu. Sovéskum oddum í Asíufækkaö úr 600 í um 100. og lOOÍBandarikjunum. og 100 í Bandaríkjunum.
MEÐALDRÆG KJARNORKUVOPN
Morgijnblaóió/ GÓI
Fyrir Reykjavík
Báðlr aðilar eigi 100
kjarnaodda í Evrópu.
Takmörkun á SS-20 i
Asíu.
Nóv. 1985 Banda-
rikjamenn hafi 120
stýriflaugar í Evrópu
en engar Pershing II.
Sovétmenn takmarki
odda, sem beint er
gegn Evrópu, og miði
við fjölda í banda-
riskum, breskum og
frönskum flaugum.
1982 Ef Bandaríkja-
mennsettu ekkiupp
Evrópuflaugarnar,
myndu Sovétmenn
ekki hafa fleiri en 150
kjarnaodda i SS-20 i
Evrópu.