Morgunblaðið - 09.11.1986, Blaðsíða 10

10 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 1986
r
Eg er eins og
ástfangin
manneskja...
Rætt við Steinunni Sigurðardóttur um fyrstu
skáldsögu hennar, Tímaþjófínn
i
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Steinunn SigurÖardóttir.
„Heldurðu,“ spyr Steinunn
Sigurðardóttir áhyggjufull,
„að Tímaþjófurinn sé gott
nafn á ástarsögu?"
„Já, er það ekki bara?
Jújú, herra minn trúr!“
„Ágætt,“ segir Steinunn
ákveðið. Eg er reyndar að
hugsa um að nota
„ástarsaga" sem undirtitil,
svo fólk haldi ekki að þetta
sé Tímavélin eftir H.G.
Wells eða eitthvað álíka.
Nafnið á bókinni er hins
vegar réttnefni á fleiri en
einn hátt. Hún var óttalegur
tímaþjófur fyrir mér í mörg
ár, svo það má segja að ég
haf i náð mér niðri á
skruddunni með þessu nafni.
En hún fjallar líka um
stolinn tíma, stolna lukku,
og söguheljan kallar þennan
himnaríkiselskhuga sinn
einhvers staðar Tímaþjóf,
Friðþjóf. Þá hefur ástin að
visu snúist upp í þjáningu
og ég held að bókin sé um
það. Hún er um þjáninguna
U
Tímaþjófurinn er fyrsta skáldaga
Steinunnar Sigurðardóttur en hún
er kunnari en frá þurfí að segja
fyrir ljóð sín, smásögur og sjón-
varpsleikrit. Ég þykist vita að
Tímaþjófurinn eigi eftir að þykja
heldur óvenjuleg bók, jafnvel á okk-
ar margbreytilegu og hvikulu
tímum þegar það þykir næstum
goðgá ef ungur höfundur sendir frá
sér bók og lætur hjá líða að geta
þess reglulega að söguhetjumar séu
bara persónur á bók og blekking
og fírra. Tímaþjófurinn byggist
m.a. á því að það er skotið inn í
bókina ljóðum og ljóðrænum hug-
leiðingum, sendibréfum og þess
háttar og þetta kemur heim og sam-
an vegna þess að bókin er um ástina
og ástin er órökrétt og lætur ekki
að stjóm. Steinunn segir mér að
bókin sé ekki um fólk, eða síður
um fólk og fremur um fyrirbæri,
hugarástand. Ég skrifa það bak við
eyrað en bið hana í bili að segja
mér frá því hvenær þessi bók hafí
fyrst farið að ræna hana tíma.
Byrjaði á því að skrifa
lokakaflann
„Ég byijaði á henni meðan ég
bjó í Svíþjóð árið 1980. Þá var að
vísu langt síðan ég hafði lent í ást-
arsorg en mér fannst samt að slíku
efni mætti alveg gera skil. Nú, þessi
bók hefur verið eins konar ferð án
fyrirheits hjá mér; ég vissi lengst
af ekkert hvert ég var að fara. Eg
byrjaði á því að skrifa lokakafíann
og svo hlóðst upp hjá mér efni
næstu árin — ljóð, sendibréf og
svoleiðis — og þetta kom alls ekki
í réttri röð. Ég sagði að bókin væri
um þjáninguna og ég þjáðist svo
sannarlega meðan ég var að glíma
við hana. Það var eiginlega ekki
fyrr en í vor sem ég vissi að ég
gæti klárað hana. Ég tek náttúrlega
áhættu með þessari bók; hún er
ansi glannaleg að formi, en mér
fannst þegar upp var staðið að ég
hefði valið henni rétt form, þrátt
fyrir allt. Mér fannst hún ganga
upp. Endirinn er til að mynda alveg
réttur þótt ég hafi skrifað hann
fyrst, og ég held núna — undirstrik-
aðu núna — að bókarskömmin sé
rétt sköpuð. Og það var enginn leik-
ur. Ég þurfti að slaufa eiginlega
öllum reglum sem ég var búin að
læra og búa til nýjar. Ég veit að
vísu ekkert hveijar þær eru en
ætla rétt að vona að þær séu ein-
hveriar! En heyrðu, ert þú ekkert
fyrir ost?“
Við sitjum við stofuborðið hennar
Steinunnar og snæðum brauð og
osta og salat og sötrum Gewurtz-
traminer — Tinna Traustadóttir,
sem er tólf ára gömul dóttir Stein-
unnar, fær að sönnu ekkert hvítvín.
Úti blaktir ekki strá en tindrar á
kristallana í snjónum, og við erum
hálfpartinn í eltingarleik við sólar-
geislana sem hella sér óaflátanlega
inn um gluggann; þurfum sífellt að
færa okkur til svo við blindumst
ekki. Merkilegt veður. Og ég er
ekkert sérstaklega mikið fyrir osta.
Umsóknirnar til
launasjóðsins voru að
verða óþægilegar
„Nú er það deginum ljósara,"
segi ég og borða í staðinn brauð
með reyktum laxi, „að þú hefur
gert ýmislegt fleira en að skrifa
þessa bók síðan 1980.“
„Jájá, ég hef gert heila dobíu;
skrifað tvö smásagnasöfn, tvö sjón-
varpsleikrit og sitt af hveiju í
viðbót. Ég hef líka oft lagt Tíma-
þjófínn til hliðar og ekkert vitað
um framtíð hans. Þær voru famar
að verða ansi óþægilegar, þessar
umsóknir mínar til launasjóðsins
út af þessari bók. Svo fékk ég dá-
góð laun um síðustu jól og fór þá
í að ljúka þessu. Ég þjáðist, sagði
ég, út af þessari bók, en þetta var
líka á sinn hátt lúxus; ég leyfði
mér að skrifa hana sísona eftir því
sem andinn kom yfír mig.“
„Bókin er um ástina, þjáninguna,
en hvemig er söguþráðurinn?"
„Heyrðu," spyr Steinunn sár á
svipinn, „ertu ekki búinn að lesa
hana?“
í sumar fékk Steinunn mér hand-
ritið, ófrágengið, og ég átti að segja
henni hvemig mér litist á. Af því
varð svo ekkert, af ýmsum ástæð-
um, en nú flýti ég mér að taka fram
að samt hafí ég lesið handritið, en
það hafí lesendur Morgunblaðsins
hins vegar fæstir gert ennþá.
„Jæja,“ segir hún rórri. „í sem
skemmstu máli segir bókin frá
manneskju sem lendir í því að verða
ástfangin — ég held að „lendir í“
sé rétt orðalag — en henni er hafn-
að og eftir það er líf hennar meira
og minna ónýtt. Hún leggst í ferða-
lög til þess að reyna að flýja
þjáninguna en er aldrei nógu snör
í snúningum. Fall hennar er mikið
því hún var býsna köld fyrirfram.
Ég hallast að því að þetta sé sál-
fræðilega sennilegt; þegar múrar
þess sem er tilfínningalega kald-
lyndur rofna þá er það meira áfall
en þegar opin og blíðlynd mann-
eskja verður ástfangin. Þetta er nú
eiginlega það sem fyrir hana kem-
ur, blessaða konuna."
Svífum á rósrauðu
skýi þessa daganal
„Og hvemig fer fyrir henni?"
„Illa, fínnst mér. Hún hafði
reyndar lifað í ansi lokuðu sam-
félagi áður, með systur sinni og
dóttur hennar, en svo gerist það
að hún verður alveg ein og þolir
að lokum ekki einu sinni heimsókn-
ir systurdóttur sinnar sem var í svo
miklu uppáhaldi. Hún er fegin þeg-
ar frænkan fer því það er miklu
auðveldara að setja bara mynd í
vídeóið en halda uppi samræðum
við annað fólk. Þessi kona lifír í
þjáningunni og er til í gegnum hana
og svo situr hún að lokum ein uppi
og veltir því fyrir sér hvað hafí
gerst. Það var ægilega erfitt að
lýsa þessu og ég þurfti að grípa til
alls þess sem ég kann og hef lært
á tuttugu ámm í þessum bransa.
Stundum fínnst mér næstum því
að þessi bók sé eins og konar
„show-off“ af því formið er svo
margvíslegt en Tímaþjófurinn er
þó alls ekki líkur neinu því sem ég
hef áður færst í fang. Þetta er svo
miklu stærra prójekt, ef svo má
segja, og ég vona að útkoman sé
eins og efni stóðu til.“
„Þú varst að enda við að segja
að þú værir harla ánægð með út-
komuna."
„Jájá, ég er það! Mér fínnst þetta
alveg einstök bók og ég svíf eigin-
lega um á einhveiju rósrauðu skýi
þessa dagana. Mér er til dæmis
nokkuð sama hvemig viðtökur bók-
in fær, að minnsta kosti núna. Ég
veit að það er algengt að rithöfund-
ar segi eitthvað í þessa áttina til
þess að brynja sig gegn slæmum
móttökum, en ég held að ég meini
þetta í raun og veru. Ég er eins
og ástfangin manneskja sem veit
að hinn heittelskaði er alveg galla-
laus og fullkominn! Svo get ég
auðvitað átt eftir að reka mig
harkalega á, eins og söguhetjan í
bókinni minni, og þess vegna þakka
ég guði í hljóði fyrir að minn Tíma-
þjófur er bara bók en ekki mann-
eskja!“
Er það ekki þetta sem
heitir karlmennska?
„Þú sagðir áðan að bókin fjallaði
síður um fólk en fyrirbæri; ástina,
þjáninguna. En er hægt að skilja
þama á milli? Það er þó fólk sem
lendir í þessum hremmingum öll-
um.“
„Jájá, ég veit það auðvitað —
láttu mig vita það! En það sem ég
átti líklega við er að hún er afskap-
lega huglæg, þessi bók, og gerist
svo til eingöngu í hugarheimi kon-
unnar. Við vitum lítið um það sem
kemur fyrir þessa konu hversdags-
lega. Hún er að hugsa um ástina
og hún virðist ekki hugsa um margt
annað; ef hún gerir það þá fféttum
við alla vega ekki af því.“
„Mér fannst maðurinn sem hún
elskar heldur leiðinlegur."
„Já, fannst þér það,“ segir Stein-
unn áhugasöm og hissa. „Það er
merkilegt. Konunni fínnst það
nefnilega alls ekki. Frá henni séð
eru eiginleikar hans nákvæmlega
þeir sem hún hefur alltaf leitað að,
hvort sem hún vissi það eða ekki.
Þetta er reffilegur maður og meiri
bógur en þeir karlmenn sem hún
hefur áður kynnst; hann er glæsi-
legur útlits og hlýtur skjótan frama
í pólitík sem þýðir að hann getur
greinilega hrifið fólk með sér. Jafn-
vel áður en hann kemst til þessara
metorða líkir konan honum við Jón
Sigurðsson svo hún sér hann fyrir
sér sem skörung. Þeir menn sem
hún þekkti áður voru líklega mildir
og mjúkir, en þessi hefur voðalega
töff hlið. Hann er líka hrifínn af
henni en slítur sig frá henni með
hörkunni og það er þessi harka sem
hún féll fyrir — og verður fall henn-
ar. Bíddu — er það ekki þetta sem
heitir karlmennska? Eftir á sér hún
auðvitað á honum löst ekki síður
en kost, en þá er það bara of seint;
þá verður engu tauti við hana kom-
ið og henni fínnst enginn geta
komið í staðinn fyrir hann.“
Hún hefnirsíná
honum í huganum
Steinunn færir sig í þriðja sinn
undan sólargeislunum og segir svo
dálíltið stúrin: „Þér fannst hann
sem sagt leiðinlegur?"
„Já, en ekki vegna þess að hann
væri illa gerður," flýti ég mér að
segja. „Mér fínnst bara menn eins
og hann yfirleitt heldur hvimleiðir
Steinunn grípur andann á lofti.
„Mér líka," segir hún og hlær dill-
andi hlátri. „En þú þekktir hann
sem sé? Það er gott. Eins og konan
segir sjálf seint í bókinni: Það er
alltaf sagt um svona menn að þeir
séu sterkir en það er aldrei sagt
að það vanti eitthvað í þá. En þá
er hún náttúrlega farin að heftia
sín á honum í huganum, reyna að
fínna á honum veiku blettina. Hún
er jafn ástfangin af honum eftir sem
áður eða sleppur að minnsta kosti
ekki út úr söknuðinum."
„Ástin er fyrirbæri í þessari bók,“
og nú er komið að mér að færa
mig. „Hefði hún þá eins getað orð-
ið ástfangin af einhveijum allt
öðrum og öðruvísi manni?"
„Veistu, ég held ekki,“ svarar
Steinunn hugsandi. „En hann kom
náttúrlega á réttum tíma fyrir hana.
Hún er á þeim aldri þegar mörgum
konum fínnst að nú fari hver að
verða síðastur. Hún hefur í raun
og veru aldrei reynt ástina fyrr né
orðið fyrir alvarlegu sjokki. Svo
gengur elskhugi hennar — auðvitað
ekki sá eini sanni — í sjóinn út af
henni og þó hún taki því kuldalega
þá er það samt sem áður ákveðið
sjokk. Um svipað leyti verður hún
ástfangin og eftir það veit þessi
yfírvegaða kona aldrei hvað gerist
næst.“
Kannski tugur manns
fari með veggjum er
bókin kemur út
„Er mikið af sjálfri þér í þessari
konu?“
Steinunn hlær en hugsar svo
málið vel og lengi. „Sko,“ segir hún
með þungri áherslu, „í allri hrein-
skilni þá held ég ekki. Eða, ef svo
væri, þá kysi ég að viðurkenna það
ekki — og þar fór hreinskilnin fyrir
lítið! En úr því þú spyrð: Ég hef
náttúrlega lent í því sama og hún
en aldrei á sama skala. Ég hef ekki
lent í svona sjö ára ógæfu ennþá —
ég bíð spennt!! Við söguhetjan eig-
um ýmislegt sameiginlegt; báðar
höfum við vamarmúrana í þokka-
legu lagi, en getum átt það til að
taka áföllum heldur illa. Ég er hins
vegar fljót að jafna mig en hún
jafnar sig alls ekki. Sennilega er
ég að taka ákveðna áhættu með
þessari bók; að fólk leggi okkur
konuna algerlega að jöfnu."
„Og fari að velta því fyrir sér
hvaða maður hafí leikið þig svona
grátt ...“
„Ég hafði varla hugsað út í það,“
hlær Steinunn. „Kannski svona tug-
ur manns fari nú með veggjum eftir
I