Morgunblaðið - 16.01.1987, Page 8

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. JANÚAR 1987
8 B
I. GREIN
eftir Arna Blandon
{ Blátt flauel
Ein mest umtalaða mynd í New
York í haust var nýjasta kvikmynd
David Lynch „Blátt flauel“ (Blue
Velvet, 1986). Það sem gerir þessa
mynd svo umdeilda er aðallega
tvennt: Kvalalosti glæpamannsins
Frank (Dennis Hopper) og meðferð
hans á næturklúbba-söngkonunni
Dorothy (Isabella Rosselini). Isabella
verður háð afbrigðilegu kynatferli
Franks og uppgötvar þar með kosti
sjálfskvalalostans. Eitt atriðið sýnir
hina frægu dóttur leikkonunnar
Ingrid Bergman, (sem alltaf lék góð-
ar stúlkur), alsnakta, ráfandi úti á
götu eftir illa meðferð, þar sem hún
veit hvorki í þennan heim né annan.
•, Sumum hefur þótt sem leikkonan
unga hafi látið plata sig út í að leika
slík atriði í kvikmyndinni. En Isa-
bella neitar því, segist geta hugsað
sjálfstætt og hún hafí tekið þetta
hlutverk að sér vegna þess að hún
skyldi aðstæður hinnar ólánsömu
Dorothy. En hneykslunarraddimar
geta ekki annað en hugsað með sér:
Hvað skyldu foreldrar hennar hafa
sagt ef þau væru enn á lífí? Menn
gleyma því þá gjaman að ítalski leik-
stjórinn Roberto Rossellini þótti setja
mikið ofan er hann bamaði þáver-
andi viðhald sitt meðan hann var enn
■ giftur. Það spillti líka fyrir ánægju
kvikmyndaunnenda þegar í ljós kom
að hreinlífisgoðið Ingrid Bergman
skyldi halda við giftan mann og auk
þess eignast með honum bam. Nema
e.t.v. sé hér komin skýringin á hátt-
emi Isabellu; Bastarðar hafa til-
HAUSTMYNDIR I
„Krókódíla-Dundee" — Aðhæfir
nokkra skýjakljúfa á Manhattan að
frumskógasið.
Kanadíska sjónvarpsstjarnan Rick Moranis (Ghostbusters) leikur
Seymour í nýju kvikmyndinni um Litlu hryllingsbúðina. Ástin
hans er leikin af Ellen Green.
hneigingu til að vera samir við sig.
Þannig halda kjaftasögurnar
áfram að spillast í kringum „Bláa
flauelið". Fyrir bragðið hefur mynd-
in fengið svo mikla ókeypis auglýs-
ingu að eftir rúma þrjá mánuði frá
því hún var frumsýnd hefur hún
halað inn nær §órar milljónir doll-
ara. Leikstjóri myndarinnar og
höfundur handrits, David Lynch,
hefur lýst því hvað fyrir honum vaki
með myndinni. Hann ber þá myndina
gjaman saman við aðra mynd sem
hann gerði árið 1980, „Fílamann-
inn“. Aðalpersónan í þeirri mynd er
byggð á sannsögulegri persónu,
John Merrick, sem var talinn hafa
verið einn ljótasti maður sem upp'.
hefur verið, en í mynd Lynch var lög
áherlsa á það að Merrick hafí verið
sjentilmaður með gullhjarta. Þetta
er þema sem fjallað hefur verið um
í „The Beauty and the Beast" og
„Krypplingnum í Notre Darne" en
sjaldan hefur það verið.gert betur
en í „Fílamanninum". Með sköpun
sinni á Frank í „Bláa flauelinu" hef-
ur Lynch tekist að skapa ennþá
ljótari mann, og af þessu gerpi getur
Lynch verið enn stoltari en af John
Merrick, því auðvitað skóp Lynch
Merrick ekki frá grunni, heldur
byggði á leikritinu um fílamanninn
sem aftur byggði á ævisögu John
Merricks. Frank er hin fullkomna
andstæða fílamannsins því Frank er
fallegur að utan, en óhugnanlega
ljótur að innan.
Ekki er laust við að David Lynch
hafí verið hálf smeykur við þennan
Frank(enstein) sinn, því þegar Denn-
is Hopper hafði lesið handritið,
hringdi hann í David og sagðist
verða að fá að leika Frank, því „ég
er Frank!" Ekki svo að skilja að
Davíð hafí byggt Frank á Hopper,
heldur hafí hann hitt á höfuðið á
naglanum með því að lesa sig til í
afbrigðilegri sálarfræði um atferli
kvalalostasinna. Það sem skelfdi
Davíð var auðvitað að þar eð Hopp-
er var Frank, var ekki að vita nema
Davíð og vinnufélagar hans yrðu að
hinum illa settu viðföngum Franken-
Hoppers. Svo við lá að Hopper fengi
ekki hlutverkið vegna þess hvað
höfundurinn var hræddur við líkams-
gervingu hugarfósturs síns. En það
vildi svo vel til að Davíð fréti af því
að Dennis væri nýhættur að vera
Frank. Hann hafði m.a. leikið í
nokkrum kvikmyndum nýlega án
þess að vera fullur eða þá á allt of
miklu kókaíni. Það var sem sagt
fyrir svona tveimur árum að Dennis
ákvað að hætta í dópinu og byrja
nýtt líf. Honum ofbauð sjálfum hvað
hann hafði lítið vald á skynjunum
sínum, ekki síst varð hann ærlega
smeykur þegar hann heyrði símalín-
ur fara að tala saman. Fyrir Dennis
var þetta álíka mikið sjokk og fyrir
Strindberg á sínum tíma þegar hann
uppgötvaði að hin svokallaðá „in-
femo“-geðveiki stafaði fyrst og
fremst af of miklu þambi á absinth.
Hér í New York um þessar mundir
getur að líta nokkur almestu afrek
afbrigðilegrar snilldar, þar sem abs-
intið tók sinn vægðarlausa toll í
niðurfallssýki og afskomum eyma-
snepli: I Metropolitan-safninu em
nú í fyrsta sinn samankomnar allar
helstu myndir van Goghs frá síðustu
tveim ámnum sem hann lifði.
Goðsaga hefur lengi verið á kreiki
um náin tengsl snilldar og afbrigði-
legheita. Það er of flókið mál að
fara út í blæbrigði þeirrar umræðu
á þessum vettvangi, en vert að benda
á að snillingur eins og van Gogh
málaði sínar bestu myndir þegar
hann var í sínum heilbrigða fasa,
en ekki á veikindatímabilunum.
Tengslin milli David Lynch og van
Goch em ekki bara í gegnum af-
brigðilega sálarfræði heldur einnig
í myndlistinni. Davíð hóf feril sinn
sem myndlistarmaður en ekki kvik-
myndagerðarmaður. Því er það að
jafnvel örgustu óvinir „Bláa flauels-
ins“ verða að viðurkenna að litameð-
ferð og myndbygging í Davíðsborg
(reyndar er um að ræða lítið þorp
sem Lynch kallar Lumberton) em
af hinni allra bestu tegund. T.d. er
byrjunaratriði myndarinnar lita-
sprengdar nærmyndir af blómum og
býflugum, sem van Gogh hefði vafa-
laust getað verið stoltur af, nema
hvað hann hefði e.t.v. notað heldur
meira af gula litnum en þeim rauða.
Með þessu upphafsatriði leggur
Davíð áherslu á að ekki er allt sem
sýnist. Undir sakleysislegu yfírborði
blóma og býflugna leynast fítons-
kraftar sem geta vel losnað úr
böndum ef ekki er rétt á málum
haldið.
Titill myndarinnar er fenginn frá
samnefndum söng Bobby Vintons,
og hefur þetta lag tilætlaðan árang-
ur, gefur myndinni skemmtilega
afslappaða en þó eftirvæntingarfulla
stemmningu. Myndin er skemmtileg
blanda af sálfræðilegum pælingum
og vel sagðri sögu. En sumum finnst
að ekki eigi að snerta á neinu í lista-
verki sem komið getur illa við
viðkvæmar sálir. Sérstaklega virðast
það vera konur sem eru óánægðar
með myndina, fínnst óþarfí að vera
að brydda upp á málum sem ekki
fá neina endanlega afgreiðslu, ekki
er lagður siðferðilegur dómur á af-
brigðilegt atferli o.s.frv. Sem betur
fer er David Lynch ekki prestur
heldur vaxandi listamaður sem kann
að taka áhættu, og þorir að krydda
verk sín með atriðum sem oftast
hafa, verið talin eiga heima á af-
viknum stöðum og vernduðum
svæðum. Lífíð er fjölbreyttara en
við þorum að gera okkur í hugar-
lund. Ekki er nema hollt að vera
einstöku sinnum hrisstur út úr hinni
rómantísku glýgju sem er svo þægi-
legt að hafa fyrir lífsförunaut.
Önnur blá
Meðan Bandaríkjamenn hafa rif-
ist út af Bláu flaueli, hafa Frakkar
gamnað sér við það síðan í vor að
berja augum hina nýju Brigittu
Bardot sína. Sú heitir Beatrice Dalle
og fer með aðalhlutverkið í nýjustu
kvikmynd Jean-Jacques Beinex,
„Bláa-Betty“ (Betty Blue, 1986),
sem kom hingað til Manhattan í
nóvember. Beinex hefur mynd sína
á gjörólíkan hátt ef borið er saman
við „Bláa flauelið". í staðinn fyrir
ljóðræna, sakleysislega byijun, þar