Morgunblaðið - 23.04.1988, Síða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. APRÍL 1988
ATLI HEIMIR SVEINSSON:
Vikivaki
hefur lengi
heillaÖ mig sem
óperuefni
Sjónvarpsóperan
Vikivaki er
sameiginlegt verkefni
Norrænu
sjónvarpsstöðvanna
og er undirbúningur
að vinnslu verksins
þegar hafinn. Saga
Gunnars
Gunnarssonar er
undirstaðan,
höfundur tónlistar
verður Atli Heimir
Sveinsson, höfundur
óperutextans verður
Thor Vilhjálmsson og
leikstjóri verður
Finninn Hanno
Heikinheimo. Áætlað
er að upptökur og
vinnsla fari fram á
næsta ári og
sjónvarpsóperan verði
tilbúin til sýninga um
áramótin 1989-1990.
í ár er tími
höfundanna, þeirra
Atla Heimis og Thors,
og samkvæmt áætlun
verða tónlist og texti
óperunnar að liggja
fyrir í lok ársins.
Morgunblaðið tók hús
á Atla Heimi á
dögunum og
forvitnaðist um
hugmyndir að þessu
rammíslenska, en þó
samnorræna,
verkefni.
— Hvers vegna varð Vikivaki
Gunnars Gunnarssonar fyrir
valinu þegar gerð sjónvarpsó-
peru var ákveðin?
„Hugmyndin að gerð samnor-
rænnar sjónvarpsóperu er komin
frá Hrafni Gunnlaugssyni hjá
íslenska ríkjssjónvarpinu og það
var ákveðið að höfundar bæði tón-
listar og sögu skyldu vera (slensk-
ir. Ég lagði síðan til að saga Gunn-
ars Gunnarssonar yrði uppistaða
óperunnar. Finnski leikstjórinn
Hanno Heikinheimo og sænski
leiklistarráðunauturinn Gunilla
Jenson voru þessari tillögu hjart-
anlega sammála eftir að hafa
kynnt sér Vikivaka.
Ég var reyndar búinn að ganga
lengi með þá hugmynd að skrifa
óperu við þessa mögnuðu sögu.
Ég heyrði söguna fyrst endur-
sagða í samkvæmi fyrir mörgum
árum og var strax gagntekinn af
henni. I millitíðinni kom svo óp-
eran mín, Silkitromman, til sög-
unnar og reyndar einnig tónlistin
við söngleikinn Land míns föður.
Vikivaki lá því á hillunni en ég
kom alltaf aftur að honum þegar
ég velti fyrir mér nýju óperuefni.
Vandinn var að ég náði sögunni
aldrei heim og saman sem leik-
húsverki. Frásagnartækni Gunn-
ars Gunnarssonar er svo erfíð við-
fangs — hann hleypur fram og
aftur í tíma — og landslagslýsing-
ar hans eru einnig mjög mikilvæg-
ar. Mér tókst aldrei að koma þessu
heim og saman fyrr en byijað var
að tala um gerð sjónvarpsóperu
við mig. Þá sló Vikivaka aftur
niður í kollinn á mér og ég sá að
sjónvarpið væri einmitt rétti mið-
illinn fýrir þessa óperu. Gunnar
lýsir landslaginu t.d. úr lofti og
það getur sjónvarpið vel ráðið við.
Sagan nálgast súrrealisma sem
við reynum að koma til skila.
Sagan er einhvers konar sam-
bland af hefðbundinni íslenskri
draugasögu og því nútímalegasta
sem var að gerast í bókmenntum
Evrópu á þeim tíma sem Gunnar
skrifaði söguna. Það er skemmti-
legt hvemig sagan tengir saman
rammíslenska frásagnarhefð og
alþjóðlega framúrstefnu."
— Um hvað fjallar Vikivaki?
„í sem stystu máli ijallar sagan
um rithöfund sem fyrir hræðileg-
an misskilning vekur upp hóp af
dánu fólki. Hinir framliðnu halda
að kominn sé dómsdagur, að rit-
höfundurinn sé guð almáttugur,
að landareign rithöfundarinn sé
himnaríki og ibúðarhús hans
paradfs. Rithöfundurinn gengst
upp í hlutverki dómarans og hlýð-
ir á skriftir hinna framliðnu. Þetta
er ákaflega margræð saga og
hlaðin alls kyns táknum. Þetta
fólk er komið í hræðilega klípu
og boðskapur sögunnar á svo
sannarlega erindi við okkur í dag.
Gunnar sýnir okkur miskunnar-
laust að við emm ekki þeir guðir
sem við höldum og tími okkar er
ekki það himnaríki sem við höld-
um, né em þægindi og tækni
nútímans paradís á jörðu. Sagan
býr því yfír breiðri skírskotun til
okkar allra og endir hennar er
bæði táknrænn ogdramatískur."
Sagan er upphaflega skrifuð á
dönsku en er til í tveimur
íslenskum þýðingum. Þýðingu
Halldórs Laxness og Gunnars
sjálfs. Hefur þetta skipt þig
máli?
„Mér fínnst frumgerðin á
dönsku best. Mér fínnst vera yfír
henni einhver léttleiki sem hefur
farið forgörðum í íslensku þýðing-
unum. Þetta er mín persónulega
skoðun, því auðvitað em þýðing-
amar góðar hvor á sinn hátt. Mér
finnst mikilvægt að gamansemi
verksins fái að njóta sín. Það er
þessi stórkarlalega fyndni og hálf-
kæringur sem hreif mig mjög.
Allt þarf þetta að koma fram í
tónlistinni í ópemnni. Það er þetta
sem ég á við með þyí að tala um
trúnað við verkið. Trúnaðurinn við
verkið felst einnig í því að koma
til skila táknum verksins án þess
að leggja á þau ofuráherslu. Hin-
ir framliðnu em t.d. 12 og rithöf-
undurinn Jaki Sonarson sá þrett-
ándi. Þetta er engin tilviljun frá
hendi höfundar. Þama verður að
finna jafnvægi svo margræðni
sögunnar fái að njóta sín. Við
höfúm þurft að sleppa úr en það
hefur ekkert verið samið inn — í
engu bætt við. Við höfum einfal-
dað svo áhorfendur geti skilið á
augabragði hvað er að gerast.
Þetta er vandi svo vel fari. Trún-
aður okkar við verkið felst í því
að þrátt fyrir einföldun þá reynum
við koma öllum umþenkingum
Gunnars Gunnarssonar til skila.
Ég kalla það einnig trúnað við
verkið að þegar eitthvað er að
vefjast fyrir mér, þá leita ég í
sögunni sjálfri og undantekning-
arlaust finn ég svarið þar. AUar
góðar sögur hafa þennan eigin-
leika. Allt er tekið fram, jafnvel
smæstu atriði.
— Hvernig finnst þér að vinna
fyrir sjónvarp?
„Ég er alls ekki ósáttur við
það. Það krefst mikils skipulags
og nákvæmni og það hentar mér
vel sem er hálfgert möppudýr f
vinnubrögðum. En það er náttúm-
lega eitt atriði sem aUir vilja vita
fyrst, þegar um svona stórt sam-
starfsverkefni er að ræða. Það er
kostnaðurinn. Hann verður að
liggja fyrir í upphafí. Hver sjón-
varpsstöð leggur fram ákveðinn
hluta af kostnaði og þær þurfa
allar að vita hversu stór sá hluti
verður. Þetta snertir mig þannig
að ég verð strax að áætla hversu
stóra hljómsveit ég muni nota,
hversu marga söngvara og hversu
stóran kór. Þetta er svo haft til
hliðsjónar við gerð kostnaðaráætl-
unar. Ég verð síðan að halda mig
innan þessa ramma og það setur
mér ákveðnar skorður. Það út-
heimtir líka meiri nákvæmni að
semja fyrir sjónvarp. Lengd óper-
unnar er ekki nema klukkutfmi
sem krefst þess að hver sekúnda
sé nýtt til hins ýtrasta. Klukkutfmi
er reyndar of stuttur tími fyrir
ópem.
Hins vegar er ég ekki sáttur
við sjónvarpið sem flölmiðil að
öllu leyti. Ég er óánægður með
margt sem ég sé í sjónvarpi. Það
er kostur að ná til milljóna f þessa
einu klukkustund, en þegar stund-
in er liðin gefst ekki annað tæki-
færi. Þegar ég segi miUjóna á ég
við áhorfendur á öllum Norðurl-
öndunum. Samanlagður fyöldi
þeirra er 32 milljónir. Ég geri
mér alltaf betur og betur grein
fyrir þeim takmörkunum sem ég
vinn með, eftir því sem ég hugsa
lengur um verkið. Smæð skjásins
er mjög takmarkandi. Hljómgæði
sjónvarpstækja em sjaldnast eins
og best verður á kosið. Þetta em
atriði sem hafa þarf í huga við
óperaflutning í sjónvarpi. Þetta
era áberandi ókostir. En eftir því
sem ég velti þessu lengur fyrir
mér sem sjónvarpsverkefni opnast
möguleikamir í huga mfnum fyrir
Vikivaka sem leikhúsópem."
— Á hvaða stigi vinnslunnar
er verkið statt núna?
„Undirbúningsvinnu er lokið.
Það þýðir að atriðaröð er frágeng-
in og ég er í startholunum með
að semja tónlistina. Tímaáætlun
verksins er f grófum dráttum eft-
irfarandi: Ég þarf að vera búinn
að semja tónlistina um næstu ára-
mót. Tíminn frá áramótum til
vors verður nýttur til æfínga á
tónlistinni og upptökur fara fram
í Kaupmannahöfn f maf 1989. í
sumar mun leikstjórinn velja töku-
staði hérlendis og næsta sumar
verða útiatriði tekin hér heima."
— Thor Vilhjálmsson verður
höfundur óperutextans. Hvern-
ig er samstarfi tónskálds og
textahöfundar háttað við óper-
usmíði?
„Yfirleitt er því þannig háttað
að textinn er saminn fyrst og tón-
listin á eftir. Ég hygg gott til glóð-
arinnar í samstarfíð við Thor.
Hann hefur alla kosti til að bera.
Hann ræður yfir öllum stflbrigð-
um í texta sem hægt er að óska
eftir. Hann er einnig vei að sér í
tónlist sem er nauðsynlegt texta-
höfúndi ópem. Texti í ópem hefur
geysimikla þýðingu. Hann verður
að vera einfaldur og í hálfgerðum
simskeytastfl. Það er misskilning-
ur að halda að góður óperutexti
eigi að vera bókmenntir. Ég hef
alltaf verið á móti því sjónarmiði.
Textinn við Don Giovanni Mozarts
er t.d. frábær sem slfkur en ég
vildi samt ekki þurfa að lesa hann
á bók. Mér fannst Ömólfur Áma-
son leysa þetta mál mjög vel í
Silkitrommunni og ég efast ekki
um að Thor geri það líka. Af sam-
tölum okkar Thors er greinilegt
að hann hefur góðan skilning á
samspili texta og tónlistar f ópem.
Það má samt vel vera að það sé
vanþakklátt verk að semja ópem-
texta."
— Textinn verður á fslensku.
Þýðir það að flytjendur verði
allir íslenskir?
„Nei, ekki endilega. Ég geri ráð
fyrir að söngvarar verði ráðnir frá
fleiri Norðurlandanna en íslandi
einu. Annars verður ekki farið að
athuga þau mál fyrr en f haust
svo það er ekki tfmabært að ræða
þetta núna.“
— Hefurðu ákveðið sjónvarps-
óperunni Vikivaka sérstakan
tónlistarstfl?
„Tónlistin í Vikivaka verður
eins konar samantekt á þvf sem
ég hef verið að semja á undanf-
ömum misserum. Silkitromman
var þess háttar summa og Viki-
vaki verður það líka. En þó verður
mjög greinilegur munur á þessum
tveimur ópemm tónlistarlega.
Silkitromman var einsöngvaraóp-
era en Vikivaki verður kórópera.
Ég ætlaði mér alltaf að semja
kórópem á eftir Silkitrommunni."
H. Sig.