Morgunblaðið - 15.07.1988, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. JÚLÍ 1988
C 11
benda nýjar rannsóknir til
þess að um þetta valdi
mestu sú tilfinning sem ein-
staklingurinn hefur varðandi
það að hann hafi stjórn á
lífi sínu. Raunar virðist það
ráða úrslitum hvort streitu-
áhrif fara vel eða illa með
einstaklinginn hvaða augum
hann lítur kröfur sem til
hans eru gerðar eða erfið-
leika sem verða á vegi hans.
„Siíkt stjórnleysi tengist
nær undantekningalaust
dapurleika," segir Franken-
haeuser, „um leið og stjórn
á eigin lífi hvetur til dáða
og slær á neikvæöar tilfinn-
ingar.“ Hún segir ennfremur
að sér virðist sem sú tilfinn-
ing að viðkomandi hafi
stjórn á lífi sinu eigi oft ræt-
ur að rekja til hæfni hans til
að leggja hart að sér, verða
mjög upptekinn af því sem
hann fæst við og af því að
leysa þau vandamál sem
upp koma í tengslum við
érfið verkefni. Slíkur kraftur
og einbeitni eru samfara
hækkandi epínefrín- og nor-
epínefrínstigi, og hugsan-
lega einnig lækkandi kortí-
sól-stigi, segir Frankenha-
euser.
Annað verður uppi á
tengingnum þegar dapur-
leiki steðjar að. Hann hefur
i för með sér aðgerðarleysi
og kvíða en þessu samfara
er aukið flæði kortísóls. í
daglegu amstri kunna nær
allir að finna fyrir vissum
vanmætti og einnig að þeir
hafi aö vissu marki í fullu tré
við það sem þeir standa
frammi fyrir, en Franken-
haeuser telur að það sem
verði yfirsterkara fari að
hafa áhrif á heilsuna.
Snemma á ferli sínum
reyndi Suzanne Oullette
Kobasa, aðstoðarprófessor
í sálfræði við Borgarháskól-
ann í New York, að skil-
greina hvaða skapgerðar-
þættir það væru sem gerðu
sumu fólki fært að standa í
stykkinu. Þegar hún starfaði
við Chicago-háskóla rann-
sakaði hún 200 manns í
stjórnunarstörfum hjá Bell-
símafyrirtækinu á því tíma-
bili þegar móðurfyrirtæki
Bell var að losa sig úr
tengslum við fyrirtæki á
þessu sviði. Þátttakendur í
rannsókninni voru valdir
með hliðsjón af því að þeir
höfðu allir staðið frammi fyr-
ir miklum erfiðleikum um
þriggja og hálfs árs skeiö. í
kjölfarið veiktust hundrað
en hinn helmingurinn hélt
heilsu. Kobasa komst að
þeirri niðurstöðu að þeir
sem héldu heilsu hefðu til
að bera persónubunda
þrautseigju. Þeir voru mjög
klárir á því hverjir þeir voru
og litu á óhjákvæmilega
spennu sem ögrun fremur
en ógn. Hún komst með
öðrum orðum að því að þeir
hefðu í senn til að bera
skyldurækni og þá tilfinn-
ingu að þeir hefðu stjórn á
lífi sínu.
Kobasa rannsakaði einnig
tengsl sjúkdóma og þraut-
seigju, líkamsþjálfunar og
stðnings af hálfu fjölskyldu
og vina. í einni lotunni gaf
hún sér þær forsendur að
hópur þrautseigra einstakl-
inga héldi heilsu næstu tvö
árin og sjá, það kom líka á
daginn að hjá þessum hópi
komu í Ijós helmingi færri
sjúkdómseinkenni en hjá
samanburðarhópi en í hon-
um var fólk sem var veikara
fyrir. „Þrautseigja er þrisvar
sinnum öflugri en félagsleg-
ur bakhjarl og líkamsþjálfun
samanlagt þegar það ræðst
hver verður veikur og hver
ekki á tímum mikillar
streitu," segir Kobasa.
Þar sem skaövænleg
áhrif kortisóls og epínefríns
i miklum mæli ráðast af því
hve lengi þessi efni eru á
háu stigi kann það að vera
lykilatriði varðandi heilsufar-
ið hversu fljótt einstaklingn-
um tekst að jafna sig að lo-
knu mjög miklu vinnuálagi.
Sumir jafna sig auðveldlega
með líkamsþjálfun eða
dægradvöl sem þeir hafa
gaman af, t.d. með því að
sigla eða fara í bíó, en aörir
hafa þörf fyrir öllu formlegri
slökunaraðgerðir, s.s. íhug-
un, jóga eða tækni sem mið-
ar að skýrari vitund um
ósjálfráða starfsemi líka-
mans. Gary Schwartz, próf-
essor í sálfræöi og geðlækn-
ingum við Yale-háskóla, hef-
ur sýnt fram á nytsemi ein-
faldari aðferða, s.s. þess að
loka augunum stutta stund
og beina athyglinni að and-
ardrættinum í því skyni að
gera hann dýpri og hægari.
Kobasa heldur því fram
að á sama hátt og taka þurfi
streitu föstum tökum sé
nauðsynlegt að taka slökun
jafnalvarlega. „Sá sem getur
farið í leikfimi og komið úr
henni reiðubúinn til að kljást
við vandamál í sambandi við
yfirmann sinn er vel settur,“
segir hún, „en sá sem ætlar
að beita þeirri aöferö aö
gera sér grein fyrir ósjálfr-
áðri likamsstarfsemi í þessu
skyni er ekki eins vel sett-
ur.“
Janice Kiecolt-Glaser er
aðstoðarprófessor í sál-
fræði og geölækningum við
Ohio-háskóla. Hún hefur
stjórnað tilraunum með
ákveðnar slökunaraðferðir
meðal roskins fólks og
læknanema og komizt að
því að hjá sumu fólki hefur
virkni ónæmiskerfisins að
sumu leyti aukizt verulega
við sumar kringumstæður.
Á sama hátt og aðrir
vísindamenn telur hún þó
ástæðu til að fara varlega
þar sem við núverandi að-
stæður sé engin leið að
komast að því með öruggri
vissu hvaða áhrif slíkar nið-
urstöður geti haft á heilsu-
farið í heild. Hún vill ekki að
fólk ofmeti hæfni sína til að
hafa áhrif á heilsuna með
réttri afstöðu eða hegðunar-
mynstri. „Ég hef áhyggjur
af því að fólk með alvarlega
sjúkdóma á borð við krabba-
mein kunni að hætta í lyfja-
meðferð eða finni til sektar-
kenndar þar sem því takist
ekki að lækna sjálft sig meö
því að hugsa jákvætt."
(Úr The New York
Times Magazine.)
LÍFSMÁTI
Hverhefurekki
heyrt skrýtl-
una um óþol-
andi ná-
granna sem
sífellt banka uppá til að
kvarta, ef ekki um hávaða
i borvélinni eða útvarp-
inu, þá kannski sóðaskap
í hundinum eða læti í
börnunum. Þeir koma
askvaðandi á ótrúlegustu
tímum og fá lánaða alla
hluti sem nöfnum tjáir að
nefna og svo eru þeir
sífellt að metast um viö-
hald á húsunum, garðinn
eða bara blessaðan
bílinn.
Fjölskylda ein er þessa
dagana að flytja í vest-
urbæinn og hefur hún
verið að dytta að íbúð-
inni. Það vakti furðu þeg-
ar viðbrögð vinsamlegra
nágranna fóru að gera
vartvið sig.
Sonurinn á heimilinu,
fjögurra ára gamall, kem-
urhlaupandi inneinn
daginn þegar verið er að
mála og spasla, veifandi
vænum sælgætispoka og
skrautlegum blöðrumfrá
konunni í hinu húsinu
eins og hann orðaði það.
Viðbrögðin voru, eins og
við er að búast með allar
nágrannasögurnar í hug-
anum, hjónakornin áttu
ekki aukatekið orð og
skipuðu drengnum
umyrðalaust að vísa sér
að staðnum þar sem
hann hefði fundiö sæl-
gætið. En þetta var að-
eins byrjunin. Skömmu
síðar mættu nefnilega
foreldrarnir slíku viðmóti
líka. Hjónin í næsta húsi
buðu þeim, rykugum og
með málningarslettur út
um allt, upp á hressingu,
konan í kjallaranum í heit-
an tesopa og nágranninn
á móti rétti hendina yfir
girðinguna og bauð
heimilisfólkið hjartanlega
velkomið í hverfið. Ekki
nóg með það, heldur
stoppa nágrannarnir á
götu og segjast vona að
fjölskyldan eigi eftirað
kunna við sig á þessum
stað því á Melunum sé
gott að búa. Einn grann-
inn gerðist meira að
segja svo hjálpsamur að
slá blettinn að framan-
verðu því það hafði ekki
enn komist í verk vegna
anna né heldur að fjár-
festa í sláttuvél.
Þegarvinirog vanda-
menn heyrðu reynslu fjöl-
skyldunnar af nýju ná-
grönnunum trúðu þeir
vart sínum eigin eyrum
og einstaka gengu svo
langt að væna heimilis-
fólkið um auðugt ímynd-
unarafl.
Kannski eru þetta ekki
einsdæmi þegar allt kem-
ur til alls, en víst er að
þarna fundust indælir
nágrannar og það er
virkilega notalegt að
flytja i vesturbæinn.
Með þessu áframhaldi
eru líkur á að fjölskyldan
flytji seint í annað hverfi
og hún segist ákveðin í
að taka þátt í að bjóða
næstu nágranna vei-
komna á Melana... GRG