Morgunblaðið - 16.07.1988, Síða 3

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JUU 1988
því verið mjög þarft framlag í rétt-
indabaráttu Sama og fólk er farið
að líta þá, og arfleifð þeirra, öðrum
augum. Það hefur aldrei þótt sér-
lega fínt að vera samískur, en nú
virðist fólk hafa gert sér grein fyr-
ir því að hugmyndafræði þessarar
þjóðar og siðfræði er ákaflega falleg
og á virkilega erindi við okkur í
dag. Ég get bara nefnt dæmi um
eitt unglingatímarit, sem fjallaði
um myndina, hafði hana reyndar
að meginefni eins tölublaðs, að sam-
hliða norska textanum höfðu þeir
textann á samísku. Þetta hefur
aldrei gerst áður. Þetta var ekki
gert til að auka dreifinguna, eða
til að ná í samíska áskrifendur, því
þeir yrðu hvort eð er svo fáir, held-
ur var þetta fyrsti votturinn um
virðingu fyrir tungumáli samísku
þjóðarinnar.“
Er þetta þá bara einföld saga?
„Nei, hún er ekkert einföld,"
svarar leikstjórinn. „Hún er ein af
fáum munnmælasöguin sama sem
hefur varðveist í heild sinni. Það
má segja að meðal sama hafi hún
svipað vægi og Hamlet hjá Bretum,
eða Egilssaga hjá ykkur íslending-
um. Þetta er einhvers konar goð-
sögn sem varðveitir mörg leyndar-
mál. í henni er mikil og sterk sið-
fræði og hefur upphaflega verið
sögð til að kenna unglingum þessa
siðfræði. Samar gerðu sér nefnilega
snemma grein fyri því að það þýðir
ekkert að reyna að kenna ungling-
unum með því að setjast niður og
prédika yfír þeim. Þegar þurfti að
koma skilaboðum til þeirra voni þau
sett inn í sögu. í grundvallaratriðum
má segja að í sögunni sé siðfræði
um það hvernig við sjáum okkur
sjájf.
í dag hefur kvikmyndin komið í
staðinn fyrir sagnamenn fortíðar-
innar. Á meðan þú horfir á kvik-
mynd ertu að hlusta á sögu. Ég
vona bara að ég hafi komið þessari
sögu eins vel til skila og gömlu
sagnamennirnir gerðu.
Samar eiga sér mjög sérstæða
siðfræði. Þeir bera mikla virðingu
fyrir lífinu. Sem dæmi get ég nefnt
eitt atriði úr myndinni. Þegar for-
ingi samahópsins hefur drepið
bjarndýr er það kenning þeirra að
ekki megi horfa á foringjann, nema
í gegnum hring, í fjóra daga. Það
er vegna virðingar við lífið. Þegar
maður hefur drepið dýr kallar það
á „ritúal.“ Þetta virðist okkur
kannski sérkennilegt í dag vegna
þess að við höfum alveg gleymt
sannleikanum um sambandið milli
manns og jarðar."
„Leiðsögumaðurinn" er fyrsta
samíska kvikmyndin sem fram-
leidd hefur verið, en áður hafa
Finnar gert finnskar kvikmyndir
um líf þeirra. Hvernig leist fram-
leiðandanum á hugmyndina, þeg-
ar Nils Gaup kom með handritið
til hans?
„Mér leist ekkert á hana, en var
undir töluverðum þrýstingi að lesa
handritið og það strax. Á síðu þtjú
var strax orðið augljóst að þarna
var á ferðinni maður með sérlega
næma myndskynjun og ég gat eng-
an veginn lagt handritið frá mér,
fyrr en ég hafði lokið við að lesa
það. Að vísu leist mér strax vel á
þá hugmynd að sækja í eigin smiðju,
vinna úr sinni ai-fleifð, því mín skoð-
un er sú að það sé alltaf árang-
ursríkara að leita fanga í eigin
menningu og hugsun, heldur en að
reyna að apa eitthvað eftir banda-
rískri kvikmyndagerð,
En svo við snúum okkur aftur
að Ieikstjóranum, þetta er fyrsta
kvikmynd þin. Varstu aldrei
hræddur um að þú réðir ekki við
þetta verkefni?
„Nei, ég var alltaf viss um að
ég gæti þetta — ekkert vandamál
— þar til ég sá leikarana stánda í
40 stiga frosti, daginn sem við byij-
uðum að mynda. Þá hugsaði ég:
„Ég á aldrei eftir að gera aðra
mynd.“
En nú er ég með aðra mynd í
burðarliðnum. Hún er gerólík þess-
ari og verður mynduð í umhverfi
sem er líklega 80 gráðum heitara,
eða í Ástralíu. Þetta er ævintýra-
mynd fyrir alla fjölskylduna og seg-
ir frá strák sem gerist farmaður á
skipi og lendir í miklum ævintýr-
um.“
En hvað kom til að þú fórst
alla leið til íslands til að sækja
leikara í hlutverk tsjúdenaleið-
togans?
„Ég þurfti tvo leiðtoga fyrir hóp-
inn, en fann bara einn i Noregi.
Ég þurfti mjög strangan og sterkan
leikara og leitaði í Noregi, Svíþjóð
og Finnlandi, en fann engan og var
í rauninni í miklum vanda staddur.
Það höfðu allir of mjúkan svip. Þá
sá ég „Hrafninn flýgur“ og þar var
Helgi. Ég vissi strax að hann var
minn maður. Ég þurfti ekki að leita
lengra."
Hefurðu einhveijar sérstakar
væntingar í sambandi við sýn-
ingu myndarinnar hér?
„Ég vona auðvitað að fólk komi
að sjá hana. íslendingar eru, eins
og samar, að beijast við að halda
menningu sinni og ég held að saga
af þessu tagi sé eitthvað sem íslend-
ingar skilja. Ekki svo að skilja að
sagan sé óskiljanleg öðrum en þeim
sem standa í einhvers konar bar-
áttu fyrir sérstöðu sinnni og sjálf-
stæði. Ég held að hún skírskoti til
fólks alls staðar í veröldinni, því
þetta er fyrst og fremst saga um
manneskjur og baráttu þeirra fyrir
lífi sínu.“
ssv