Morgunblaðið - 18.03.1989, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLA.ÐIÐ LAUGARDAGUR 18. MARZ 1989
Rýmid skapar
tilfinningar
háir mér oft að geta ekki talað
móðurmál mitt, bæði þegar ég er
að vinna með fólki og svo til þess
að tala um það sem ég er að gera.
Hvemig byijaði þetta? Af hveiju
leiddistu útí leikmyndagerð?
— Það er nú saga að segja frá
því. Pabbi vildi að ég færi útí ein-
hvers konar „alvörunám" eins og
hann kallaði það svo ég fengi gott
starf. Hann var sjálfur prentari og
vildi ekki að ég væri í eilífu basli.
Það eru bara eðlileg foreldravið-
brögð. Honum leist best á að ég
færi í verkfræði. Mér tókst að
sveigja það til aðeins og hafnaði í
arkitektúr.
Ég lauk semsagt fyrst námi í
arkítektúr frá hinum þekkta Ion
Mincu-ríkisskóla í Búkarest. En ég
var samt aldrei ánægður með nám-
ið þó svo að þekking mín á arkítekt-
úr hafí mjög oft komið sér vel síðar
meir. Eftir lokapróf í arkítektúr fór
ég í Listaakademíuna og lauk þaðan
námi árið 1967.
Kvikmyndavinna
Svo er það fyrir hreina tilviljun
þegar ég er að svipast um eftir
vinnu að námi loknu að einn besti
leikmyndahönnuður Rúmena, Ion
Oroveanu að nafni, réð mig sem
aðstoðarmann sinn í kvikmynd.
Dásamleg mynd. Ævintýramynd.
Þannig lenti ég inná kvikmynda-
brautinni og vann sem leikmynda-
hönnuður í kvikmyndum næstu
fímmtán árin.
Ég gerði leikmyndina í einum
tuttugu kvikmyndum. Hins vegar
fékk ég síaukinn áhuga á leik-
myndagerð fyrir ballett, leikhús og
óperur. Kvikmyndavinnan fannst
mér til lengdar dálítið þrúgandi.
Bæði er umfangið gífurlegt og iðn-
aðarlegt og svo er maður ofurseld-
ari auga leikstjórans og hans
manna, tökumanna og annarra. í
leikhúsinu er enginn milliliður milli
hins mannlega auga og verksins
sem er að þróast á sviðinu. Það er
enginn tæknilegur milliliður eins
og kvikmyndavélin. Það er alveg
ótrúlega mikill munur á kvikmynd-
um og leikhúsi. Miklu meiri en
menn halda. í kvikmyndunum kom
sér afar vel fyrir mig þekking mín
á arkítektúr. Eitthvert skemmtileg-
asta verkefni sem ég vann við í
kvikmyndum var þegar ég var að-
stoðarmaður meistarans Wakhew-
itz í mynd René Clair, Les Fétes
Galantes, sem var tekin í Rúmeníu
kringum 1965. Þar voru mikið not-
aðar falskar dýptarmyndir. Sér-
staklega í bakgrunnana.
Falskar dýptarmyndir
Menn halda stundum að falskar
dýptarmyndir séu ekki notaðar í
kvikmyndum þó þær séu auðvitað
einkum tengdar leikhúsi. Mér dett-
ur þetta í hug núna af því ég nota
svona dýptarblekkingar í Fígaró.
Mér hefur alltaf þótt mjög gott
skipta um starfsvettvang og vinna
með nýjum og nýjum leikstjórum,
vinna á nýjum stöðum. Hver ein-
asti nýr leiksljóri veitir mér nýjan
skilning á möguleikum míns eigin
starfs. Meðan ég var enn í Rúm-
eníu vann ég í Júgóslavíu og víðar.
Undir það síðasta á ferli mínum,
þar vann ég með danshöfundinum
Oleg Danowsky. Afburðamaður. Ég
var ágætlega settur, kenndi við leik-
myndadeild Listaháskólans, fékk
verðlaun og viðurkenningar og næg
verkefni. En samt var ferli mínum
brátt lokið í Rúmeníu ... Ég var
staddur erlendis á leikför með rúm-
enskum ballett og ákvað þá að snúa
ekki aftur heim til Rúmeníu og sett-
ist að í París 1981.
Að fara burt...
Viltu greina frá ástæðunum nán-
ar?
Dragan lækkar róminn. Það er
eins og hann fari óafvitandi að tala
í hálfum hljóðum. Hann lagfærir
aðeins fínleg gleraugun og segir
með alvörusvip.
— Þú getur tæplega ímyndað þér
hvað það er að fara í útlegð og
skilja við allt. Ég setti punkt aftan
við starfsferilinn. Ég þurfti að byrja
frá grunni á nýjum stað. Ég kunni
ekki orð í frönsku. Hafði engin
nauðsynleg sambönd. Pjölskylda
mín er austur frá. Ég vil ekkert
gera sem getur komið sér illa fyrir
hana. Með því að fara veldur maður
fjölskyldunni mikilli sorg. Það er
nóg að gera það einu sinni. Ég
verð að reyna að gæta hagsmuna
fjölskyldunnar. Þess vegna hef ég
alltaf neitað að gefa út einhveijar
pólitískar yfírlýsingar. Ég hef ekki
áhuga á pólitík. Engan. í raun kast-
ar maður öllu frá sér þegar maður
yfírgefur föðurland sitt. En ég gat
ekki verið lengur. Þú lest blöðin er
það ekki? Þú getur lesið um ástand-
ið. Mér þótti mjög vænt um að
gefa fengið foreldra mína í heim-
sókn til Parísar fyrir nokkru. Þau
eru orðin mjög öldruð.
Voru þau ekki hissa á París?
— Hvort þau voru! Alveg furðu
lostin. Annars var Búkarest mjög
opin, falleg og skemmtileg borg
fyrir síðara stríð. Hún var kölluð
litla París. Foreldrar mínir þekktu
hana náttúrulega þá en voru búin
að gleyma henni. Gamla Búkarest
riíjaðist upp í París. Þau endurlifðu
andrúmsloft æsku sinnar. Annars
voru þau alltaf að furða sig á því
hveijir gætu keýpt allt sem er á
boðstólum; hvar allt þetta fólk væri!
Þeim fannst svo ótrúlegt úrval og
magn af öllu.
Til íslands
Þú ert sem sagt búinn að vera í
París aðallega frá 1981. Hvemig
kom það til að þú fékkst verkefni
á íslandi?
— Ég var búinn að þekkja Alex-
ander Vassiliev, þann sem gerir
búningana í Fígaró. Hann var búinn
að vinna hér áður. Gerði leikmynd-
ina í Villihunangi í Þjóðleikhúsinu
og það varð úr að við unnum Ævin-
týri Hoffmanns saman í Þjóðleik-
húsinu. Ég gerði leikmynd og hann
búningana.
Mér skilst að hafí orðið umræður
um hvað leikmyndin í Hoffmann
var dýr. Það fer eftir því við hvað
er miðað. Hins vegar langar mig
til þess að geta þess að það er aldr-
ei íjármagn sem býr til leikmynd,
það er alltaf leikmyndahönnuðurinn
og það sem hann getur og kann.
Ég var mjög heppinn að fá mjög
góðan samstarfsmann í Þjóðleik-
húsinu, Gunnar Bjamason. Ég vil
nota þetta tækifæri til að þakka
honum opinberlega. Hann kenndi
Nicolai Dragan leikmyndahönn-
uður.
Stoltastur
af Fígaró í
íslensku
óperunni
mér á húsið og starfshætti þess.
Það er alltaf mjög nauðsynlegt að
læra fljótt á þess háttar, annars
getur maður eytt miklum tíma til
einskis. Hann var afburða sam-
vinnuþýður. Hann ber virðingu fyr-
ir vel gerðum hlutum. Það er
kannski ekki alltaf auðvelt að vinna
með mér. Ég er mjög strangur varð-
andi smáatriði og blæbrigði. Ætli
kvikmyndavinnan hafi ekki spillt
mér svona! Oft fínnst mér erfítt að
skýra fyrir öðmm af hveiju til
dæmis mér fínnst bráðnauðsynlegt
að bæta aðeins gráum tónum á
græna litinn sem verið er að vinna
með. Ég get ekki alltaf gefið skyn-
semdarskýringu á því. Það bara
verður að vera svóna! Ég er mjög
ákveðinn með smáatriði og blæ-
brigði.
Fallegt hús en
tæknilega frumstætt
Ég hef mikla þörf fyrir að takast
á við eitthvað nýtt; það er mér
lífsnauðsyn. Ný verkefni, nýir leik-
stjórar, ný leikhús. Mér finnst þ_að
óskaplegt gott og nauðsynlegt. Ég
hugsa að þessi eiginleiki hafi verið
nauðsynlegur þegar ég tók að mér
að gera leikmynd fyrir íslensku
óperuna. Ég hef aldrei unnið fyrir
jafn óvenjulegt hús. Þjóðleikhúsið
t.d. er mjög „venjulegt“ leikhús.
Það er ekkert venjulegt við íslensku
óperuna. Hún er svo tæknilega
fí-umstæð en þetta hús er mjög fal-
legt. Mjög fallegt og sérstætt. Mér
finnst það í rauninni henta mjög
vel fyrir Mozart.
Ég geng mjög ákveðið út frá eig-
inleikum hússins í leikmyndinni fyr-
ir Brúðkaup Fígarós. Ég nota mikið
falskar dýptarmyndir og kem með
tilvitnanir í skreytingar og annað í
salnum inni í leikmyndina. Salurinn
í óperunni er mjög skrítinn að því
leyti að öðrum megin ertu með
massívan þungan vegg og hinum
megin mikla opnun með svölum.
Eitt af grundvallaratriðunum ef
maður vinnur fyrir þennan sal er
að finna rétta lausn á þessu mis-
ræmi í salarrýminu, fínna nýtt jafn-
vægi.
Kraftaverkaandrúmsloft
Svo byijar ballið fyrir alvöru þeg-
ar á að fara að skipta um svið! Eg
hef aldrei lent í öðru eins. Það er
engin tækni á þessu sviði til þess
að skipta um svið á venjulegan
máta. Ég fann ákveðnar lausnir
sem byggjast á því að bijóta saman
leikmyndina. Ég er nokkuð sáttur
við þær lausnir og ef ég væri spurð-
ur hvaða Ieikmynd ég væri stoltast-
ur af á ferli mínum þá er það þessi.
Fígaró í Islensku óperunni.
Mér var sagt að ATda hafi verið
sviðsett þama. Ég trúði því ekki
fyrr en ég sá myndband af sýning-
unni. Það er illskiljanlegt. En ég
fann að vísu fyrir þessu krafta-
verkaandrúmslofti strax og ég kom
inn í húsið. Það er líka þessi sterka
ijölskyldustemmning.
Hjálpsemi og sterk tilfinning fyr-
ir samábyrgð. Því miður vantar allt-
of oft í stóru leikhúsin og óperurn-
ar þessa tilfinningu fyrir sameigin-
legu átaki að samá markmiði. Eitt-
hvað sem kemur öllum við eins og
allir séu af sömu fjölskyldu. Ég fínn
þetta svo sterkt þarna. Fólk vill
vinna vel og fara fram úr sjálfu
sér. Það kann ég að meta. En ég
held að þyrfti samt að bæta aðeins
tækniaðstöðuna á sviðinu. Það þarf
ekki að kosta nein ósköp. AIls ekki.
Ég vona innilega að Óperan fái
sem flesta og sem íjársterkasta
styrktaraðila. Ég legg áherslu á
þetta: þau eiga það svo sannarlega
skilið.
Fígaróleikmyndin
En ég er líka stoltur af þessari
Fígaróleikmynd minni vegna þess
að nú sjá menn vonandi að það er
ekki fjármagn sem býr til leikmynd-
ir heldur leikmyndahönnuður og
það sem hann getur og kann. Það
er náttúrulega alltaf það sem máli
skiptir á endanum. Menn geta
blekkt aðra dálítinn tíma, nokkur
ár en svo ekki meir. Til dæmis í
Frakklandi byggist allt á sambönd-
um og gífurlegri sýndarmennsku
sem ég kann ekkert á. En þegar
öllu er á botninn hvolft skiptir þetta
minnstu máli. Spurningin er alltaf
hvað viðkomandi getur. Ef menn
hafa komist áfram á samböndum
og sýndarmennsku eingöngu þá
gengur það í nokkur ár. Svo eru
þeir búnir.
íslensk náttúra
Hvað fannst þér einkennilegast
þegar _þú komst fyrst til íslands?
— Ég varð strax furðu lostinn á
leiðinni frá Keflavík til Reykjavík-
ur. Ég er vanur ýmiss konar lands-
lagi og náttúrufari frá föðurlandi
mínu og öðrum löndum en þetta
var einhvem veginn alveg ný teg-
und af náttúru.
Það verkar kannski svona nýtt
af því að vantar svo margt úr nátt-
úrunni, sérstaklega trén auðvitað
og svo margt sem maður er vanur
að telja til náttúrunnar sem bara
er alls ekki á staðnum. Það er eins
og sé búið að klæða náttúruna úr.
Hún stendur nakin eftir.
Svo er birtan ótrúleg. Ég kom í
fyrsta skipti í ágúst í fyrra og var
frammí október og kom svo aftur
núna í janúar. Mér finnst svo sterk
andstæðan milli ljóss og skugga
hérna. Mér fínnst ljósið hér á Is-
landi eins og slípaður demantur.
Skuggamir em álíka afdráttarlaus-
ir.
Reyndar er allt svolítið öfgakennt
héma. Þegar rignir, þá er rigning!
Það er ekki hægt að horfa fram
hjá því. Liturinn á himninum í
heiðskíru veðri er ótrúlega blár!
Þegar snjóar, þýðir ekki að neita
því að það er snjókoma. Ég sé ekki
betur en þessir eiginleikar hafi
mótað persónuleika ykkar.
Nýir o g nýir staðir
Hvert ferðu héðan núna?
— Til Atlanta í Bandaríkjunum
að vinna með gömlum vini mínum,
ballettstjörnunni Rotaru. Hann er
flóttamaður frá Rumeníu eins og
ég-
Svo kem ég hingað rétt fyrir
frumsýninguna á Fígaró og fer svo
til Parísar. Annars langar mig ekk-
ert sérstaklega að vinna þar. Ekki
eingöngu a.m.k. Ég hef ekki tíma
til að standa í þessari samkeppni
sem þar er og ég hef ekki þau sam-
bönd sem þarf til þess. Stundum
finnst mér eins og ég sé í dýragarði
í París. Borgarlífið er allt eitt leik-
svið. En auðvitað hefur skapast þar
fyrir löngu ein helsta miðstöð lista
í öllum heiminum. Vissulega hafa
það alltaf verið útlendingar sem
hafa staðið fremstir í flokki en
París er eigi að síður miðstöð sem
á engan sinn líka.
En mér fínnst líka gott að vinna
á nýjum og nýjum stöðum. Mér
fannst t.d. mjög gott að vinna í
Finnlandi. Ég dáist mjög að finnsk-
um arkítektúr og Alvar Aalto öðrum
fremur. Norræna húsið héma er
algjör arkítektúrperla.
Eg er líka mjög heillaður af Jap-
an og öllu japönsku. Það var einu
sinni dulfróð kona heima í Rúmeníu
sem sagði mér að ég hafi verið
Japani í fyrra lífi. Hún hélt þessu
fram konan. Ég veit það ekki. Ann-
ars er svo margt sem heillar mig.
Ítalía til dæmis. ítölsk tíska finnst
mér til dæmis fremri þeirri frönsku.
Besti leikmyndahönnuður_ í heimi
finnst mér vera Peduzzi. Án nokk-
urs vafa. Það er svo merkilegt með
Ítalíu; það fer ekki fram hjá mánni
að Endurreisnin var ítölsk. Og það
er í gangi stöðug Endurreisn á It-
alíu. Maður finnur það strax.
Rýmið skapar tilfinningar
En þrátt fyfir allt þetta kann ég
eiginlega betur við lífíð hér í norð-
lægari löndum. Ég kann vel við að
vera inni eins og menn verða að
vera hér. Ég kann svo vel við þessa
þlýju í rýminu, þessa mannlegu eig-
inleika húsanna. Ég fór til Þing-
valla og mér fannst kirkjan þar
dásamleg. Alveg dásamleg. Hún
minnti mig svo á margar kirkjur
heima. Við erum grísk-orþódox. Hjá
rómversk-kaþólskum finnst mér
guðshúsin, dómkirkjurnar, oft svo
kaldar og rýmið miðar að því að
gera manninn lítinn. Ekki hjá okkur
og ekki hér. Ekki í Þingvallakirkju.
Þannig guðshús mynda svo sterk
tengsl milli þín og trúarinnar. Þann-
ig getur rýmið skapað tilfinningar.
Það er að segja rýmið skapar alltaf
tifinningar. Vissulega er sú stað-
reynd kjaminn í starfi leikmynda-
hönnuður.
Viðtal: Sigurður Pálsson