Morgunblaðið - 15.04.1989, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. APRÍL 1989
ást mjög stutt. Áhrifa þeirra gætir
mjög á yngri listamenn; þeir þora
ekki að taka sjálfstæðar ákvarðan-
ir í Iistsköpun sinni, heldur leitast
þeir við að gera myndir sem þeir
halda að falli umræddum listsagn-
fræðingi í geð.“
— Ertu að segja að myndlistar-
menn séu hættir að móta myndlist-
arsöguna, en í staðinn séu komnir
listfræðingar sem búa til myndlist-
artískur?
„Akkúrat!
Því miður sér maður það nú þegar
um allan hinn vestræna heim,
hvaða áhrif þetta hefur haft. Menn
þurfa ekki að skoða nema eitt nút-
ímalistasafn í Evrópu eða Ameríku
til þess að sjá þau öll, vegna þess
hve lík þau eru orðin. Sem betur
fer er maður þó að byrja að sjá
merki þess að menn séu farnir að
átta sig á því að þjóðleg einkenni
geti verið alþjóðleg og að verð-
mæti geti fundist víðar en á mark-
aðstorgum galleríanna.
Þegar við íslendingar lyftum af
okkur oki núverandi stjórnmála-
ástands og endurreisn efnahags-
og menningarlífs hefst er ég viss
um að við munum enn á ný, sem
svo oft áður, sækja okkur kraft í
þjóðleg menningarverðmæti til að
byggja endurreisnina á.“
— Viltu meina að þegar stjóm-
málaástandið er svona ótryggt,
efnahagsstaðan slæm og óöryggi
fólks eins mikið og nú virðist vera
endurspeglist það í listsköpun þjóð-
arinnar á þann hátt, að menn verði
ekki eins stoltir af sinni þjóðlegu
arfleifð?
„Já, Hstsköpun speglar oft það
ástand sem ríkjandi er hveiju sinni.
Við bara sjáum það aldrei fyrr en
seinna."
Viðtal:
Súsanna Svavarsdóttir
ALLNÝSTÁRLEG myndlistarsýn-
ing verður opnuð á Kjarvalsstöðum
í dag. Á sýningunni verða sýnd
19 „emaléruð“ myndverk eftir Ein-
ar Hákonarson, en verk af
þessu tagi hafa ekki verið
sýnd hérlendis áður. Emal-
éruð myndverk eiga sér þó
ævalanga sögu og til eru
verk frá því um 3000 fyrir
Krist á sumerískum menn-
ingarsvæðum og í Egypta-
landi. Aðferðin gengur út á
það að unnið er á málmplöt-
ur, sem grunnaðar eru með
fínmöluðu gleri, blönduðu
með vatni. Platan er síðan
hituð í sérstökum ofni í 860
gráður. Mismunandi efna-
sambönd mynda litina og er
aðallega um að ræða ýmis
oxíð-efni.
Aðferðin hefur orðið
mjög vinsæl í Evrópu til
skreytinga utanhúss sem
innan vegna þess hve veður-
þolin hún er og þess frjálsa
tjáningarmáta sem hún
býður upp á.
Einar dvaldi fyrir nokkru
í Gautaborg, þar sem hann
nam þessa tækni undir leið-
sögn eins þekktasta lista-
manns Svía á þessu sviði,
Knut-Yngva Dahlbach, en
emaléruð myndverk hans
skreyta nú fjölda bygginga
í Svíþjóð. Einar var spurður
að því hvort þessi nýja
tækni hefði einhveijar
breytingar í för með sér
hvað varðaði myndefni.
litirnir ekki mikið á þeim í tímans
rás. Þess vegna held ég að við séum
hér komin með aðferð sem hentar
mjög vel fyrir íslenskar aðstæður,
til skreytinga utan á byggingar.“
Stendur það til?
„Það hefur verið gert. Fyrir
nokkrum árum var sérstökum List-
skreytingasjóði ríkisins komið á
laggirnar. Meiningin var að láta
gera, eða kaupa, listaverk á opin-
berar byggingar og á grunnskóla.
Mig minnir að lögin kveði á um
að 1% af A-fjárlögum ríkisins skuli
renna í þennan sjóð. En lögunum
hefur aldrei verið framfylgt upp
að því marki, þótt eitthvað hafi
verið keypt og nokkur verk gerð
eftir að sjóðurinn var stofnaður.
Lögin kveða á um að forstöðumenn
stofnana sæki um fjárveitingu úr
sjóðnum til myndskreytinga, þann-
ig að hann varð breyting til batnað-
ar, þótt vissulega mætti gera meira
af þessu.
En ég tel líka alveg tímabært
að koma fram með nýja tækni, sem
hentar vel íslenskum aðstæðum.
Reyndar þarf að laga lög þessa
sjóðs, vegna þess að það vantar
millistig, þannig að þeir sem sækja
um styrk úr sjóðnum geti sótt um
fjárveitingu til að láta listamenn
gera tillögur. Núna verða listamenii
að gera tillögur upp á von og óvon.
Ef tillögunni er hafnað fær hann
ekkert fyrir sína vinnu.
Það mundi enginn koma til arki-
svör um það hvort þeir vildu mynd-
ina eða ekki. Ekki einu sinni hvort
þeir vildu prófa myndina á þessum
stað.
Þannig að ég hugsa að þetta sé
eina listaverkið á íslandi, sem hefur
verið dæmt óhæft af fimm hæsta-
réttardómurum.
Sem betur fer er ég nú ekki eini
málarinn á íslandi sem hefur orðið
fyrir þröngsýni landans, því hver
man ekki eftir viðtökum altaristöfl-
unnar sem Kjarval gerði og við-
komandi sóknarnefnd hafnaði.
Myndinni var hafnað vegna þess
að umhverfi Krists og persónurnar
í myndinni voru sótt í íslenskan
veruleika; íslensk bændaandlit
prýddu andlit Krists og lærisvein-
anna...
. .. Heyrðu annars, þú mátt ekki
skilja þetta sem svo að ég sé að
setja mig á stall með Kjarval. Þetta
eru fremur sögur um hliðstæð við-
brögð fólks en okkur sem málara.
En ég hafði óskaplega gaman af
að gera þessa mynd og hún er full
af táknum. Ég var allur í symbolis-
manum þá og þessi mynd leiddi
mig inn í fleiri myndir. En nú er
ég aftur komin frá symbolisman-
um.“
— Já, þú sagðist leggja áherslu
á tilfinningaflæði. Einhveijar sér-
stakar tilfinningar öðrum fremur?
„Það er nú það. Veistu það, að
þegar íslendingar fjalla um mynd-
list hættir þeim til að setja alla
hluti upp í söguform, sérstaklega
hin seinni ár. Það hefur eiginlega
komið fram ný stétt manna hér og
þá meina ég hina ungu listsagn-
fræðinga. Það er mjög sjaldgæft
að sjá þá fjalla um myndina sem
slíka, heldur er oftast leitast við
að setja myndir í samband við ein-
hveija listastrauma og -stefnum
sem ganga yfir listaheiminn — oft-
Rætt vii Einar Hákonar-
son sem opnar sýningu
á emaléruium mynd-
verkum í dag
tekts og biðja hann að teikna fyrir
sig hús án þess að hann fengi
greitt fyrir það. Það sama á að
gilda um listamenn, vegna þess að
sjálf sköpunin á Iistaverkinu fer
fram í höfði listamannsins. Út-
færslan er annað mál og stundum
ekki unnin af listamönnunum sjálf-
um.
Það mætti líka segja að meiri
samvinna mætti vera milli arki-
tekta og myndlistarmanna, ef
skreytingar eiga að koma til — og
þá meina ég alveg frá byijun.
Sumir arkitektar hafa fullan
skilning á þessu, en það fer ansi
mikið eftir því hvar þeir hafa hlot-
ið sína menntun. Á árum áður,
þegar ég var við nám í Svíþjóð,
voru sameiginleg verkefni lögð fyr-
ir myndlistar- og arkitektanema,
einmitt í því augnamiði að kenna
okkur að vinna saman. Það var
mjög gefandi fyrir báða aðila. Ég
hef aðeins einu sinni átt kost á slíku
samstarfi hér og það var við Gunn-
ar Hansson arkitekt sem nú er því
miður látinn, langt fyrir aldur fram.
Það var á Hólabrekkuskóla og Öld-
uselsskóla. Þá vann ég mósaikverk,
sem ég reyndar vann algerlega
sjálfur. Venjan er hinsvegar að
mósaikverk séu unnin á verkstæði
í Þýskalandi og ég held að þetta
séu einu mósaikverkin sem hér
hafi verið unnin.
Þessi emaléraða tækni hefur
ýmsa kosti umfram glermósaik. Til
dæmis er miklu léttara að eiga við
þetta efni. En hér á íslandi er auð-
vitað ekki til neitt verkstæði til að
vinna þau. Ég gerðist hinsvegar
félagi í verkstæðinu úti í Svíþjóð
og get farið þangað að vinna hve-
nær sem ég vil.
Ég held að þessi tækni passi
minni myndgerð mjög vel, vegna
þess að ég get beitt penslinum á
mjög fijálslegan hátt og mín mynd-
tæknin er fyrst og fremst notuð til
skreytinga. Á þessari sýningu er
ég hinsvegar með lítil verk; að einu
verki undanskildu eru þau ósam-
sett. Hinsvegar er alveg öruggt að
svona sýningu held ég aldrei aftur,
því áframhaldiff verður fyrst og
fremst skreytingar. Þessi sýning
er kynning á tækninni."
— Hvað er svona spennandi við
að vinna verk til skreytinga?
„Það er fyrst og fremst stærðin.
Það er mjög sjaldgæft að málarar
fái tækifæri til að gera stór mál-
verk, nema til skreytinga.
En ég er sámt með fullan kjall-
ara heima hjá mér af stórum mál-
verkum sem ég hef gert í gegnum
árin. Meira að segja gríðarstórt
verk, sem var gert í samráði við
Húsameistara ríkisins, fyrir
Hæstarétt."
— Af hveiju er það ekki í
Hæstarétti?
„Það er nú saga að segja frá því.
Þannig var, að ég hitti húsa-
meistara ríkisins einn dag á förnum
vegi, rétt eftir að búið var að koma
Listskreytingasjóði á. Ég spurði
hvort hann hefði ekki áhuga á að
láta skreyta byggingar sem í hans
umsjá væru. Hann varð strax mjög
áhugasamur og stuttu seinna bauð
hann mér að skoða nokkrar bygg-
ingar, þar á meðal Hæstarétt.
Þegar ég kem inn í Hæstarétt
verð ég strax fangaður af því dra-
matíska andrúmslofti sem mér
fannst vera þar og varð gagntekinn
gerð hefur þróast meira og meira
yfir í fijálslega tjáningu, þar sem
liturinn spilar æ meiri rullu. Teikn-
ingin hefur alltaf átt stóran sess í
verkum mínum, en nú ekki eins
greinilega, heldur á bak við. Nú
órðið má segja að ég sé meira á
höttunum eftir tilfinningaflæði.
Emaléruð myndverk eru yfirleitt
samsett og feykilega stór, því
af þeirri hugmynd að þarna hefðu
oft örlög verið ráðin. Ég féll fyrir
þessari stemmningu og segi við
húsameistara: „Hér væri spennandi
að gera verk.“ Það verður svo að
samkomulagi að ég geri skissur
fyrir stigaganginn; á vegg sem
hefur mjög fallega norðurbirtu. En
þegar ég byija að skissa kemst ég
fljótt að þeirri niðurstöðu að hug-
myndin gæti aldrei skilað sér í
skissu og geri, upp á mitt ein-
dæmi, mynd í fullri stærð.
Þessa mynd sýndi ég svo húsa-
méistara og hann verður strax hrif-
inn, enda mjög listelskur maður.
Síðan skoðaði forseti Hæstaréttar
myndina, sem þá var Magnús
Torfason, ásamt fjórum öðrum
hæstaréttardómurum. Ég fékk nú
lítil viðbrögð frá þeim og engin
Uti
mályerk
í austur
Iraun og veru hef ég yfirfært
mín málverk á þessa tækni.
Þegar ég kynntist henni fyrst
komst ég fljótt að raun um
að hún var mjög nálægt vatns-
litamálun, að því leyti að hægt var
að vinna mjög fijálslega, einnig að
maður gat málað yfir og látið undir-
litinn koma í gegn. Það er einmitt
alþekkt með vatnslitinn að hann
heldur svo tærleika sínum. Við það
að sjá hvað litimir urðu tærir og
að það var hægt að mála þetta
fijálslega með þeim, auk þess sem
þeir gætu haldið við hvaða veður-
skilyrði sem er, var auðvitað mjög
spennandi að prófa þetta.
Hingað til hefur maður bara vit-
að að litir í glermósaik héldu
íslenskri veðráttu. Engin önnur
aðferð, með öðrum litum hefur
haldið; litimir hafa alltaf upplitast.
En ef menn muna eftir gömlu
emeléruðu götuskiltunum, sem
voru hvít og blá og ég býst við að
enn séu til á húsum, þá breytast