Morgunblaðið - 23.09.1989, Qupperneq 6

6 B
MOKGUNBLAÐID LAUGARDAGUR ,23,. SEPJIEMBER 1989
Er tónlistin olnbogabarn
íslenskrar arfleifðar?
íslensk tónverkamiðstöð er stofnun, sem hefiir ýmsum hlutverkum að
gegna. Þar er varðveitt tónlist á nótum eftir núlifandi og látin íslensk
tónskáld, einnig eru verk þeirra skráð þar, en sérstakt tölvuforrit
hefúr verið hannað til að auðvelda skráningu og leit að tónverkum á
margvíslegum forsendum, til dæmis eftir tegund verka, hljóðfæraskip-
an, höfúndum, samningsári og fleiru í þeim dúr. Geta flytjendur feng-
ið út sérprentaða Iista, með tilliti til skilgreindra þarfa. Tónverkamið-
stöðin gefur einnig út nótur og hljóðritanir (hljómplötur og geisladi-
skar), sem dreift er bæði hér og erlendis og fyrir um það bil ári hóf
fyrirtækið útgáfu á íslenskri tónlist til notkunar fyrir tónlistarskóla.
Kynning og dreifing á útgeínu efiii erlendis er einnig hluti af starfsem-
inni og að lokum kynning á íslenskum tónverkum og tónskáldum.
Frainkvæmdastjóri Islenskrar tónverkamiðstöðvar er Bergljót Jóns-
dóttir og dag einn þegar ég rölti inn um dyrnar hjá henni, á horni
Freyjugötu og Óðinsgötu, til að fræðast nánar um starfsemina, stóð
hún hreinlega á haus í kössum, fúllum af íslenskum nótum og bækling-
um, sem hún sagði að væru nýkomnir írá Ríkisútvarpinu. Þeir hefðu
komist að þeirri niðurstöðu að best væri að' tónverkamiðstöðin annað-
ist þessar nótur og sendu henni þær til varðveislu.
etta er nefnilega eins-
konar landsbókasafn
tónlistarinnar," sagði
Bergljót.
Ha?
„Hérna er stærsta safn íslenskrar
tónlistar sem til er. Tónverkamið-
stöðin var stofnuð vegna þess að
tónskáldin, sem voru hér að semja
höfðu ekkert „gallerí" fyrir sig og
þegar flytjendur vantaði tónverk til
flutnings, þurfti að eltast við skáldin
út og suður. Það var enginn einn
staður þar sem hægt var að nálgast
tónlist þeirra. Því var farið út í að
stofna félag, sem sjá skyldi um að
halda þessari tónlist saman. Síðan
er liðið 21 ár.“
Einn veggur er þakinn skjalaköss-
um sem merktir eru tónskáldunum.
Þar sem veggurinn endar, tekur við
stór og mikill gluggi, beint út á
götuna og ég fer að velta því fyrir
mér hvort í honum sé ekki sprengju-
helt gler.
„Nei, ekki aldeilis," svarar Berg-
ljót. „Þetta safn stendur hér á jarð-
hæð, við glugga og er óvarið með
öllu. Það þarf ansi lítið að gerast til
að það eyðist og þar með mundi
tónlistarsaga okkar glatast.
En getið þið ekki tölvuskráð nót-
urnar eða geymt þær á mikrófilmu?
„Það er nú reyndar draumurinn
hér. En eins og er höfum við hvorki
fóik eða fjármagn til þess. Annað-
hvort er ekki skilningur eða áhugi
hjá ráðamönnum á því hvaða menn-
ingarverðmæti standa hér óvarin.
Starfsemin er fjármögnuð úr sjóðum
tónskálda, það er af höfundarlaun-
um og framlag ríkisins sem dugar
ekki til að greiða húsnæði og þeim
starfsmönnum sem hér eni laun.
í rauninni finnst mér þetta dálítið
sérkennilegt fyrirkomulag."
Hvað?
Að tónskáldin þurfi sjálf að fjár-
magna alla útgáfu á sínum verkum.
Hvað heldurðu áð rithöfundar segðu
ef þeir þyrftu að greiða fyrir útgáfu
á bókum sínum sjálfir?"
En ekki styrkir ríkið bókaútgef-
endur?
„Nei, en við gefum heldur ekki
neitt út gagngert til þess að fjár-
magna þá útgáfu sem við kjósum
að gefa út. Ef þú lítur á hversu
margir lesa bækur og hversu marg-
ir lesa tónlist, geturðu séð að sölu-
möguleikar okkar eru miklu minni.
Við erum með miklu minni markaðs-
hóp, vegna þess hversu fáir eru læs-
ir á nótur. Nóturnar sem við gefum
út, spanna þó mjög breitt svið, allt
frá því að vera auðlæsilegar, fyrir
bytjendur, upp í það að vera mjög
erfiðar og aðeins fyrir þá sem lengst
eru komnir í hljóðfæraleik.
Annað sem skiptir máli er að það
efni sem við gefum út er nýtt til
kynningar á íslenskri tónlist erlendis
— sem vill segja að við gefum flytj-
endum, útvarpsstöðvum og bóka-
söfnum okkar efni, með það i huga
að íslensk tónlist verði flutt erlendis.
Reyndin er sú að mikið af því efni
sem fer frá okkur til útlanda er end-
urgjaldslaust. Á sama tíma og við
vinnum svona, reynum við að nýta
dreifingaraðila erlendis. í þýsku-
mælandi löndum í Evrópu er dreif-
ingin orðin mjög sterk og við erum
líka með dreifingaraðila fyrir allt
Bretland og eitthvað á Norðurlönd-
um. Einnig erum við komin með
dreifingaraðila hljómdiska í Banda-
ríkjunum og dreifing þar hefst nú í
október-nóvember. Það er fyrirtækið
„Classical Music“ sem hefur tekið
Bandaríkjamarkað að sér, en það
fyrirtæki sérhæfir sig í dreifingu á
nútímatónlist. Þetta þættu fréttir ef
um væri að ræða Sykurmolana."
En hvað með varðveisluhliðina?
„Málið snýst ekki endilega um það
að við séum að varðveita eitt og eitt
stórkostlegt meistaraverk, heldur
varðveislu á okkar eigin menningu.
Hveijum heldurðu að dytti í hug að
varðveita handrit rithöfundanna
okkar á þennan hátt, til dæmis Lax-
ness?
En af hveiju eru þessi handrit
ekki á Landsbókasafninu?
„Það eru vafalaustýmsar ástæður
fyrir því. Ég vona að íslenskri tón-
list sé ætlaður staður í Þjóðarbók-
hlöðunni og veit að nú er í gangi
nefnd sem vinnur að undirbúningi á
flutningi þeirra safna er þar eiga
að sameinast. Sú nefnd hefur enn
ekki talið ástæðu til að skoða safnið
hér.
Auðvitað á að geyma þessi hand-
rit í eldvörðu húsnæði. Ef við eigum
að þekkja okkar eigin tónlistararf-
leifð, verður íslensk tónlist að hljóma
og ef hún á að hljóma verða að vera
tíl nótur fyrir flytjendurna."
En hvers vegna er útgáfan svona
mikilvæg, ef handritin eru til?
„Frá okkar bæjardyrum séð er
útgáfan mjög mikilvægr vegna þess
að það sem við erum með í safninu
eru afrit af handritum höfunda.
Höfundar hafa mjög mislæsilega rit-
hönd — sem verður til þess, að þeg-
ar flytjendur fara að leita sér að
tónlist til flutnings — og það gildir
jafnt um innlenda sem erlenda flytj-
endur — þá liggur í augum uppi að
val þeirra miðast gjaman við það
hversu læsiieg tónlistin er. En það
segir ekkert um gæði verkanna. Ef
við ætlum að reyna að dreifa tónlist-
inni erlendis, sem er eitt af hlutverk-
um okkar, þá taka dreifingaraðilar
ekkert annað eri útgefna tónlist.
Þetta eru grunnforsendurnar fyrir
útgáfu okkar. Síðan er skólaútgáfa
ein hliðin á þessari útgáfu. Við gef-
um út nótur fyrir tónlistarskóla, til
að gera fólki, sem er að læra tón-
list, kleift að nota íslenska tónlist;
kynnast menningu okkar, en ekki
bara 18. og 19. aldar evrópskri tón-
list. Okkur finnst þetta mjög mikil-
vægt uppeldislegt atriði. Það er nú
svo, að í tónlistarskólum hérna, hef-
ur hingað til, nær eingöngu verið
stuðst við erlendar nótnabækur og
Bergljót Jónsdóttir.
ég geng svo langt að segja að þetta
sé svipað því að kynna bara erlendar
bækur í bókmenntakennslu barna.“
Hver hafa viðbrögð tónlistarskól-
anna verið?
„í flestum tilfellum ágæt, eri þó
breytileg. En ég fæ oft þá tilfinningu
að enginn sé spámaður í sínu föður-
landi. Ég get nefnt þér eitt dæmi.
Fyrir ári síðan gáfum við út „Á tíu
fingrum um heiminn," eftir Elías
Davíðsson. Bókin var gefin út á
íslensku, ensku og þýsku. Við erum
að endurútgefa hana núna og það
sem er sláandi er, að sú endurút-
gáfa er á þýsku og í þýskumælandi
löndum hefur hún hlotið gífurlega
athygli og góða dóma.“
Hvar heldurðu að íslensk tónlist
standi í hlutfalli við erlenda, í
islenskum tónlistarskólum?
„Það er mjög erfitt að meta hve
mikið er notað af íslenskri tónlist.
Ein ástæðan er sú, að mikið er Ijós-
ritað af nótum hér á íslandi, það er
að segja stolið. Svo það er erfitt að
meta hversu mikið er í raun notað
af íslenskri tónlist. En erlenda tón-
listin á tvímælalaust vinninginn. Það
sama má segja um aðra aðila. Ef
þú tekur til dæmis íslenska kóra —
eða tónlist sem er notuð í kirkjum
— þá er mikill meirihluti þeirrar tón-
listar sem þú finnur þar ljósrit.
Við sjáum einnig um að skrifa
út raddir fyrir hljómsveitir, fyrir sin-
fóníuhljómsveitir, það er fyrir þau
hljómsveitai-verk sem geymd eru
hér. Þessi þjónusta er mjög kostnað-
arsöm. Við erum með tvo menn við
raddskrift og það hefur verið rætt
hvort nauðsynlegt sé að flytja þessa
starfsemi úr landi, til að geta klofið
það. Það reynist okkur mjög erfitt
fjárhagslega að veita þessa sjálf-
sögðu þjónustu."
Verðlaunaverk Hafliða
komið út á geisladiski
Í fyrra gaf íslensk tónverkamið-
stöð út geisladisk með Hamrahlíð-
arkórnum og er þar að finna helstu
gullmola kórsins. Nýjasti diskurinn
frá Tónverkamiðstöðinni hefur að
geyma fjögur ný hljómsveitarverk,
meðal þeirra verk Hafliða Hallgríms-
sonar, Poemi, sem hlaut verðlaun
Norðurlandaráðs árið 1986. Verkið
er fyrir einleiksfiðlu og strengjasveit
og er í þremur köflum. Yrkisefnið
er sótt til 1. Mósebókar Gamla testa-
mentisins, nánar tiltekið í sögurnar
um draum Jakobs, fórn ísaks og
glímu Jakobs við engii. Höfundur
notar þó ekki beinlínis sögurnar
sjálfar sem hvata, heldur er verkið
samið undir áhrifum frá málverkum
Marcs Chagalls um áðurnefndar
sögur. Markmið Hafliða er að endur-
skapa í tónlist hin ljóðrænu áhrif,
sem birtast í myndum Chagalls.
Strax í upphafi verksins er ljóst að
mikill hlutverkamunur er á hljóm-
sveitinni og einleikshljóðfærinu og
helst sá munur óbreyttur í gegnum
kaflana þijá. Hþomsveitin virkar
sem umgjörð fyrir athafnir einleikar-
ans; umgjörð sem tekur stöðugum
breytingum. Megináhersla hljóm-
sveitarinnar liggur því ekki í stef-
rænni úrvinnslu á tónaefninu, heldur
felur höfundur henni til meðferðar
ýmist tónmengi eða rytmamengi,
sem gjarnan eru endurtekin eins oft
og þurfa þykir.
Einleiksfiðlan er hinsvegar það
sem allt snýst um, miðpunktur um-
hverfisins. Hún er virk næstum allan
tímann og hlutverk hennat- er fjöl-
þætt, allt frá því að túlka óræðar
draumsýnir upp í það að standa
mitt í Jakobsglímu og hafa betur.
Ef til vill er það táknrænt fyrir hlut-
skipti einleiksfíðlunnar að tónsviðið,
frá upphafstóni til lokatóns, er nokk-
urn veginn það sem hægt er að bjóða
því hljóðfæri. Einleikari er Sigrún
Eðvaldsdóttir.
Önnur verk á disknum er „Kon-
sert fyrir setló og hljómsveit," eftir
Jón Nordal, þar sem einleikari er
Erling Blöndal Bengtsson, „Haust-
spil,“ eftir Leif Þórarinsson og
„Adagio" eftir Magnús Blöndal Jó-
hannsson. Það er Sinfóníuhljómsveit
íslands sem leikur verkin, undir
stjórn Petri Sakari. En hvernig var
þessi útgáfa fjármögnuð?
„Þessi síðasti diskur var fjár-
magnaður með tvennum hætti," seg-
ir Bergljót. „Annarsvegar veitti
Landsbanki íslands okkur stuðning
og gerði okkur reyndar loksins kleift
að koma verki Hafliða í hljómandi
form. Svo fengum við styrk frá
NOMUS, sem er Samstarfsnefnd um
norræna tónlist. Að öðru leyti var
þessi útgáfa fjármögnuð af höfund-
arlaunum tónskálda.
Kynning og dreifing
Þú sagðir að þið kynntuð og
dreifðuð íslenskum nótum og hljóð-
ritunum erlendis. Hvaða skipulag er
á þeirri starfsemi?
„Kynningarþátturinn er mjög
mikilvægur. Það er eitt af okkar
hlutverkum að stuðla að auknum
flutningi á íslenskri tónlist erlendis.
Þar vinnum við í talsvert nánu sam-
bandi við hin Norðurlöndin, þá sér-
staklega þegar um kynningu utan
Norðurlandanna er að ræða. Þá setj-
um við gjarnan upp sýningar í sam-
einingu, til dæmis í kringum alla-
vega tónlistarhátíðir og ráðstefnur.
Sem dæmi um samvinnu af þessu
tagi er Tónlistarmessa í Gautaborg,
sem haldin verður núna á næstunni.
í Gautaborg lauk nýlega Bóka-
messu, sem þar er haldin árlega og
samtök útgefenda standa að. Og nú
á að halda Tónlistarmessu. Við erum
einu hugsaniegu þátttakendurnir frá
íslandi, fyrir alvarlega tónlist — en
við eigum engan pening. Staðreynd-
in er sú, að þessi messa er nú haldin
í fyrsta sinn og norrænu tónverka-
miðstöðvarnar verða þarna með