Morgunblaðið - 29.11.1989, Blaðsíða 3

2 B
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. NÓVEMBER 1989
MORÓUKrÉtíÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29.: NÓVEMBER £$89
B 3
íslendingar þurfa ekki...
vegna fór hann þá braut?
„Það var vegna þess að þar
voru fallegar stelpurn. Sú vai1 nú
eina ástæðan. Mig langaði ekkert
til að skrifa þá. Það var nóg, eins
og ég segi, af sætum stelpum og
ég giftist þeirri alfallegustu."
Sérkennileg ástæða.
„Kannski, en mjög íslensk. Mér
finnst íslendingar alltaf hafa mjög
sérkennilegar ástæður fyrir öllu
sem þeir gera. Svo ræður bara
tilviljunin.“
En hvernig er hægt að kenna
fólki að skrifa skáldverk?
„Einn mikilvægur þáttur er
„innræting“. í landi sem byggt er
upp á innflytjendamenningu og
fólk hefur ekki leyfi frá sögunni
til að skrifa, er mjög nauðsynlegt
að vinna með innrætingu. Börn
innflytjenda eru gjarnan alin upp
í því að fara snemma að vinna,
fá sér starf sem gefur vel af sér,
eignast hús og bíl. Innrætingin frá
blautu barnsbeini er efnishyggja,
til að sýna að þótt þeir séu innflytj-
endur, sem komu með tvær hend-
ur tómar, séu þeir ekkert verri en
aðrir — jafnvel betri. Þetta er
auðvitað ekkert vandamál með
íslendingana, því í rauninni eru
allir íslendingar rithöfundar. Það
er alveg sama hvar maður kemur
til Islendinga í Kanada, hversu
afskekktir sem þeir eru; þeir hafa
alltaf verið að puða við að skrifa
sögu ætta sinna og útfæra þær,
auk þess sem þeir eru nær undan-
tekningalaust hagmæltir og stöð-
ugt að segja sögur.
Annar mikilvaígur þáttur er
þekking. Á Íslandi hefur alltaf,
fram á þessa myndbandaöld, verið
svo mikil þekking á sögu lands
og þjóðar. Sú saga hefur borist
mann fram af manni og kynslóð
fram af kynslóð. Þessi þjóð byggir
á sameiginlegum grunni og þú
þekkir arfleifð mannsins í næsta
húsi. í Kanada er það ekki þann-
ig. Maðurinn í næsta húsi er
kannski franskur, í þarnæsta
þýskur og því næsta portúgalskur.
Það er enginn skyldleiki milli
þeirra og þeir eiga engan sameig-
inlegan uppruna — reynsluheimar
þeirra snertast ekki. Sumir þeirra
koma frá heimshornum þar sem
smásagan er ekki hluti af arfleifð-
inni, aðrir þaðan sem skáldsagan
þekkist ekki og svona gæti ég
haldið áfram endalaust. Þessvegna
er áríðandi að víkka sjóndeildar-
hringinn og færa þeim meiri þekk-
ingu á bókmenntum."
Þriðji þátturinn er að kenna
vinnubrögð. Það er alveg ljóst að
sköpunina, sjálfa listina, verður
aldrei hægt að kenna nokkrum
manni sem ekki hefur hana í sér
— en það er hægt að kenna vinnu-
brögð. Ég ferðast mjög mikið og
held ijöldann allan af fyrirlestrum
ár hvert og ég er alltaf spurður
að því hvernig hægt sé að kenna
fólki að skrifa skáldverk og hvern-
ig ég geti tryggt það að nemendur
mínir verði góðir rithöfundar.
í stuttu máli, þá get ég ekki
tryggt eitt eða neitt. Ég get að-
eins kennt vinnubrögð.“
Nú eru sögur þínar mjög is-
lenskar og sérstaklega persónurn-
ar. Þær eru úthaldsgóðar í raun-
um, heiður þeirra og fjölskyldunn-
ar er mikilvægur og þær eru
móðgunargjarnar á íslenska vísu.
Að mörgu Ieyti eru þær skyldar
íslendingum fornsagnanna.
Varstu alinn upp við lestur íslend-
ingasagna?
„Nei, þeim kynntist ég ekki fyrr
en ég var um 21 árs. Þar rakst
ég til dæmis á þetta séríslenska
fyrirbæri, sem er það að íslending-
ar segja ekki sögur, þeir „dra-
matísera" þær. íslenskur frásagn-
arháttur er mjög frábrugðinn því
sem maður finnur annars staðar.
Áhugi minn vaknaði smátt og
smátt upp frá þessu. Ég fór að
verða forvitinn um ólíkar aðferðir
í bókmenntunum. Ég var ekkert
viss um að ég sjálfur ætti eftir
að skrifa, en ég var þó viss um
að ég gæti það,“ segir þessi höf-
undur, sem erlendir gagnrýnendur
hafa borið saman við Tolstoj og
Turgenéf.
Þá erum við enn komin að arf-
leifðinni. Til að verða trúverðugur
varð ég að skrifa um venjulegt
fólk — ekki konunga og hirðlíf.
Það gera Englendingar. Og venju-
legt fólk, samkvæmt minni arf-
leifð, eru fiskimenn og bændur og
það er fyllilega áhugavert fólk.
Ég held kannski að það sé ástæð-
an fyrir því að sögur mínar eru
eins vinsælar og raun ber vitni í
Sovétríkjunum.
Maður hlýtur alltaf að skrifa
um það sem maður þekkir. Ég
veit ekki hvernig ég ætti að skrifa
sögu um milljónera — ég þekki
engan. Sem er reyndar lýgi, því
einn af nemendum mínum sló í
gegn með fyrstu sögunni sinni —
svo rækilega að í dag er hann stórt
nafn — mokar inn seðlum og kem-
ur stundum og býður gamla próf-
essornum sínum út að borða. Það
er skemmtilegt — en fljótlegt að
segja frá því. Svo finnst mér bara
venjulegt fólk vera heiðarlegra,
göfugra og siðsamara og það hef-
ur eins stórar tilfinningar og ríkt
og valdamikið fólk.“
Það er enn ein saga á leiðinni
frá þér. Um hvað íjallar hún?
„Hún er um mann af Snæfells-
nesi og gerist að hálfu á íslandi
og að hálfu í Kanada. Hún fjallar
um þessa hringrás, að maður yfir-
gefur landið sitt og skýtur rótum
á erlendri grund og svo kemur
einhver til baka. Þetta er saga um
ferðalag og þann sársauka sem
því fylgir — kannski byggð á minni
eigin ættarsögu. Um langalangafa
minn sem fór og ferð ættarinnar
hefur haldið áfram, allt þangað til
ég kem hingað heilli öld síðar og
fullkomna ferðalagið."
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir
Dúfan í
skugganum
Bókmenntir
Súsanna Svavarsdóttir
Dúfa töframannsins - sagan af
Katrínu Hrefnu, yngstu dóttur
Einars Benediktssonar skálds
Höf: Gylfi Gröndal
Útg. Forlagið
Við lestur „Dúfunnar“ komu orð
skáldsins mér í huga: „Við hefðum
getað vakað lengur og verið betri
hvort við annað.“ í bókinni lýsir
Hrefna uppvexti sínum hjá goð-
sögninni, föður sínum og ævi hans
— með hennar augum — á milli
þess sem hún tæpir á sínu eigin
lífshlaupi.
Ég held að fáir mótmæli því að
Einar Benediktsson sé goðsögn og
um hann hefur margt verið ritað
og rætt. Þó er það svo að í vitund
manns er hann fremur eins og
skáldsagnapersóna en manneskja
af holdi og blóði. Hrefna lýsir föð-
ur sínum af mikilli væntumþykju,
en um leið trega — og hann verð-
ur ljóslifandi á spjöldum þessarar
bókar. Þar fyrir utan get ég ekki
séð að neitt nýtt komi fram um
Einar. Hann var alltaf á ferð og
flugi og svo Ijarrænn virðist hann
hafa verið á heimili að maður get-
ui' nánast ímyndað sér að Hrefna
þekki þennan trega frá fæðingu.
Minningar eni alltaf spurning
um val og Hrefna hefur valið að
minnast aðeins góðra stunda, þótt
hún tæpi á því að ekki hafi allt
verið sem skyldi. Fyrir bragðið er
bókin hlýleg og skemmtileg og
maður hefur það á tilfinningunni
að Hrefna sé í þessari bók raunar
að segja föður sínum allt sem hún
vildi hafa sagt honum meðan hann
lifði. Hún segir á einum stað í
bókinni að sér hafi aldrei þótt
móðir sín vera nógu góð við Ein—
ar, „hinsvegar ferst mér ekki að
dæma hana fyrir það. Ég var sjálf
ekki nógu góð við hann,“ segir
Hrefna.
Hrefna segir frá endalausum
flutningum fjölskyldu sinnar og
stórbrotnum lifnaðarháttum, án
þess þó að smáatriði séu að flækj-
ast fyrir. Frásögnin er byggð á
minningabrotum i réttri tímaröð
sem mynda ramma utan um per-
sónuleikalýsingu Einars. Frásögn-
Katrín Hrefna
in er knöpp og aðgengileg, kafl-
arnir stuttir og minningabrotin eru
tengd saman með stuttum frá-
sögnum af þjóðfélagsaðstæðum
og stærri ytri atburðum.
Einhverra hluta vegna er
Hrefnu mikið í mun að koma sinni
mynd af Einari á framfæri. Svo
rammt kveður að því að hún dreg-
ur sig í hlé. Saga hennar sjálfrar
er nánast á enda, þegar hún yfir'-
gefur föðurhúsin, 19 ára gömul —
stingur af til Suður-Ameríku með
Guðmundi Eiríkssyni, fráskildum
tveggja barna föður. Hér heldur
lesandinn að eitthvað líflegt og
nýtt fari að gerast, en nei, þeim
tólf þrettán árum sem hún dvelut'
í Suður-Ameríku; í Argentínu,
Brasilíu og Frönsku Guiönu eru
lítil skil gerð. Mestur hlutinn af
þeim köflum fara í að gefa stutt
sögulegt yfirlit landanna. Þó segir
hún frá aðskilnaði þeirra Guð-
mundar við dauða hans og að hún
hafi síðar gifst portúgölskum
blaðamanni — hjónaband sem stóð
stutt. Það er mikið miður að ekki
er betur unnið úr þessum köflum,
því það skín í gegnum þá að
Hrefna befur um sína ævi ekki
verið minni ævintýramanneskja en
karl faðir hennar.
Hrefna segir einnig frá því að
hún giftist öðru sinni árið 1945,
en út í nánari frásagnir af því er
ekki farið. Það er aðeins eins og
hún sé að brúa bilið fram að þeim
tíma þegar barátta hennar og fjöl-
skyldunnar hefst fyrir höfundar-
rétti á verkum Einars Benedikts-
sonar. í annars skemmtilegri bók,
staðsetur hún sig í skugganum af
honum og virðist ekki átta sig á
að lífið er utan þess skugga.
Tónleikar í desember
— stiklað á stóru
Árið 1983 hófst tilraun til að halda skrá yfir tónleikahald í borginni,
ekki síst vegna þess að fjöldi tónleika var orðinn svo mikill að oft voru
margir tónleikar á sama tíma. Markmiðið var að safna sem víðtækustum
upplýsingum um það sem um var að vera, reyna jafnframt að koma í veg
fyrir óheppilega árekstra og komaþessum upplýsingum á framfæri m:a.
við flölmiðla. I ljós kom að í hverjum mánuði eru haldnir 25-30 tónleikar
aðjafnaði. Þessi starfsemi lagðist niður sl. haustogfljótlega sannaðist
máltækið: Enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur. Nú hefur verið
ákveðið að taka aftur upp þráðinn og er hægt að tilkynna tónleika í síma
17765.
Ég hefði kosið að hefja þessa tilraun til að koma upplýsingum um tón-
leikahald mánuðinn sem framundan er á öðrum tíma, því í desember eru
skráðir hvorki meira né minna en 38 tónleikar og að auki verða aðventukvöld
í kirkjum og tónleikar í tónlistarskólum og öðrum skólum borgarinnar.
Eru skáld óhlýðnir
þj óðfélagsþegnar?

íslensk ritsnilld, fleygir kaflar
úr íslcnskuin bókmenntum,
nefnist bók sem Guðmundur
Andri Thorsson ritstýrir og Mál
og mcnning gefur út. Bókin
skiptist í sjö hluta með eftirfar-
andi efnisflokkum: Ástin,
Bernskan, Dauðinn, Island,
Mannlifið, Mannlýsingar og
Skáldskapurinn.
Þetta er snotur bók að frá-
gangi og efnið um margt
umhugsunarvert. Ritsnilld er stórt
orð og gildir að mínu mati tæp-
lega um allt sem í bókinni stend-
ur. Val efnis er „málsogmenning-
arlegt", þeas. gamlir og ungir
höfundar tengdir Máli og menn-
ingu eða á svipaðri línu og for-
svarsmenn bókafélagsins eru
áberandi.
Þegar prentað er upp úr tíma-
ritum eru það aðeins Fjölnir og
Tímarit Máls og menningar (nú-
verandi ritstjóri er Guðmundur
Andri) sem verða heiðursins að-
njótandi. En svo einkennilega vill
til að sýnishornin tvö úr síðar-
nefnda ritinu eru með þeim
skemmtilegri í íslenskri orðsnilld.
í báðum tilvikum er vitnað í
greinar eftir Guðberg Bergsson.
Guðbergur skrifar ekki um bók-
menntir og listir í þeim tilgangi
einum að fá viðhlæjendur. Það er
yfirleitt auðvelt að vera ósammála
honum. En skrif hans eru vekj-
andi og hvetja til skoðanaskipta
svo framarlega sem þau eru ekki
alveg vígð fáránleikanum.
Ég sé á dæmunum tveimur að
Guðbergur er góður í smá-
skömmtum. í hinu fyrra er ljóðlist
á dagskrá og komist að þeirri nið-
urstöðu að skáld séu óhlýðnir
þjóðfélagsþegnar og einhver upp-
reisn sé í öllum ljóðum: „Og sér-
hvert Ijóðskáld er að einhveiju
marki afbrotamaður. Það að yrkja
er að bijóta gegn einhveiju sem
þegar hefur verið ort. Ef málum
væri ekki þannig háttað væri eng-
in ljóðlist til.“
Ég er að vissu leyti sammála
Guðbergi. Þetta gæti staðist með
hliðsjón af Arthur Rimbaud og
Steini Steinarr, en væri umdeilan-
legra hugsuðum við til Tómasar
Guðmundssonar. Tómas var að
vísu nýjungamaður (Reykjavík
verðugt yrkisefni, mælt mál, þver-
sagnir), en lagði áherslu á að
koma reglu á óskapnaðinn eins
og lesa má um í Svo kvað Tóm-
as, bók sem er gott dæmi um
íslenska ritsnilld.
Síðara dæmið um snilld Guð-
bergs á vel við þessa dagana. Það
er um ótta listamannsins við
gagnrýnandann sem eftir því sem
Guðbergur skrifar stafar af „ótta
listamannsins við nekt sína, þótt
hann hampi henni gjarna í verkum
sínum“. Óttinn við þekkinguna er
líka með í dæminu: „Listamaður-
inn óttast að annar en hann sjálf-
ur komist að innsta kjarna efnivið-
arins.“
Þetta stangast á við gagnrýni
sem stundum kemur frá rithöf-
undum. Rithöfundar eiga það til
að kvarta yfir því að í umsögnum
um bækur sé ekki kafað nógu
djúpt.
J.H.
■ Fyrstu tvo daga mánaðarins
gefast síðustu tækifærin til að
heyra ogsjá hina áhrifamiklu
sýningu á Tosca í íslensku ópe-
runni og 1. desember gefst áhug-
sömum áheyrendum tækifæri til að
hlýða á hljómsveit Tónlistarskól-
ans í Reykjavík undir stjórn Ing-
vars Jónassonar í Bústaðakirkju
kl. 18.00, áður en leið liggur niður
í íslensku óperuna kl. 20.00.
M Laugardaginn 2. desember
mun Paul Zukofsky taka þátt í
flutningi Oktetts í F-dúr eftir Schu-
bert með Kammersveit
Reykjavíkur í Áskirkju kl. 17.00.
Sunnudaginn 3. desember verður
mikið annríki, áheyrendur geta val-
ið á milli tónlistar eftir Vagn
Holmboe með Guðnýju Guð-
mundsdóttur og Gunnari Kvaran
kl. 17.00 í Norræna húsinu eða
Lúðrasveitarinnar Svans í Lang-
holtskirkju og geta síðan endað
daginn með jazz-tónleikum Ellenar
Kristjánsdóttur og Flokks manns
hennar í Duus húsi kl. 21.30.
■ Mánudaginn 4. desember býð-
ur Kammermúsíkkklúbburinn
upp á tónleika með Blásarkvintett
Reykjavíkur og Guðríði Sigurð-
ardóttur í Bústaðakirkju kl. 20.30
og tónlist eftir Reicha, Hindemith
og Mozart.
■ Alla miðvikudaga í aðventu
verður haldinn Náttsöngur - tón-
list og tíðarsöngur í Hallgríms-
kirkju og í hádeginu eru Háskóla-
tónleikar í Norræna húsinu þann
6. og 13. desember. Gítarleikarinn
Josef Fung spilar verk eftir Villa
Lobos fyrri miðvikudaginn, en á
seinni tónleikunum eru Signý Sæ-
mundsdóttir sópran og Þóra
Fríða Sæmundsdóttir píanóleik-
ari.
■ Fimmtudaginn 7. desember
verða stórtónleikar hjá Sinfóníu-
hljómsveit íslands og Petri Sak-
ari í Háskólabíói. Kór Langholts-
kirkju, einsöngvararnir Soile Iso-
koski, Guðbjörn Guðbjörnsson og
Viðar Guúnarsson flytja með hljóm-
sveitinni Sköpunina eftir Haydn, og
sunnudaginn 10. desember kl.
14.30 verða haldnir íjölskyldutón-
leikar þar sem flutt verður eitt af
vinsælustu verkum fyrir hljómsveit,
Hnotubrjóturinn eftir Tsjajkovskíj
og verður tónlistin myndskreytt
með 300 vatnslitamyndum eftir
Snorra Svein Friðriksson.
■ Úr Háskólabíói, sama sunnu-
dag, liggur leið tónlistarunnenda
annaðhvort í Norræna húsið, þar
sem yngri nemendur Tónskóla
Sigursveins láta til sín heyra kl.
17.00 eða þá í Laugarneskirkju á
opnun tönlistarviku í tilefni þess
að kirkjan á 40 ára afmæli. Kirkju-
kórinn, strengjahljómsveit, orgel-
leikari og einsöngvararnir Sigríður
Gröndal, Dúfa Einarsdóttir, Guð-
mundur Þ. Gíslason og Halldór Vil-
helmsson munu flytja Missa Brevis
eftir Mozart og Gaudete, sem er
útsetningar á jólalögum eftir Andr-
es Uhrwal, undir stjórn Ann Toril
Lindstad. Um kvöldið kl. 20.30 mun
Sigrún Hjálmtýsdóttir syngja ein-
söng með Söngsveitinni Fílharm-
óníu undir stjórn Úlriks Ólasonar
í Kristskirkju, og dagurinn endar
síðan með jazz í Duushúsi ásamt
Kristjáni Magnússyni og hljóm-
sveit.
■ Á tónlistarviku Laugarnes-
kirkju verður haldinn ijöldi tónleika.
Ann Toril Linstad mun halda org-
eltónleika í kirkjunni í hádeginu
alla daga vikunnar, þriðjudaginn
12. desember mun Blásarakvintett
Reykjavíkur og félagar halda hin-
ar árlegu Kvöldlokkur á jólaföstu
með tónlist eftir Mozart, Beethoven
og Haydn, fimmtudaginn 14. des-
ember mun Mótettukór Hallgrí-
mskirkju syngja undir stjórn Harð-
ar Áskelssonar með Ann Toril Lind-
stad við orgelið og kl. 17.00, laugar-
daginn 16. desember mun Ann
Toril leika á orgelið verk eftir Wid-
or, Reger og Franck.
Laugardaginn 16. desember í
Langholtskirkju kl. 17.00, munu
samtök um íslensku hljómsveitina
undir stjórn Guðmundar Emilssonar
flytja Poemi eftir Hafliða Hall-
grímsson, þar sem Guðný Guð-
mundsdóttir leikur einleik, Til-
brigði eftir Vaughan Williams um
tema eftir Tallis og nýtt verk eftir
Hróðmar Sigurbjörnsson þar sem
Jóhanna Þórhallsdóttir syngur
einsöng.
■ Daginn eftir mun Kamrner-
sveit Reykjavíkur halda sína ár-
legu jólatónleika í Áskirkju kl.
17.00 þar sem fluttir verða fjórir
konsertar fyrir tvö hljóðfæri, þ.e. 2
horn, 2 óbó, 2 flautur og 2 fagott
eftir Vivaldi, Albinoni, Quantz og
Wanhal. Dagurinn endar síðan með
Tríói Guðmundar Ingólfssonar í
Duus húsi.
■ Þriðjudaginn 19. desember
verða það eldri nemendur Tón-
skóla Sigursveins sem láta til sín
heyra í Norræna húsinu kl. 20.30
og fimmtudaginn 21. desember
leika Munkarnir jazz í Duus-húsi.
M Eftir að búðum verður lok-
að tostudaginn 22. desember
gefst tækifæri til að komast í
jólaskap með því að hlusta ájóla-
lög sungin af Dómkórnum undir
stjórn Marteins H. Friðrikssonar í
Dómkirkjunni kl. 22.00 eða jóla-
söngva Kórs Langholtskirkju kl.
23.00.
■ Þá ganga jólin í garð, en á
annan í jólum munu tveir ungir
hljóðfæraleikarar, sellistinn Sig-
urður Halldórsson og píanistinn
Daníel Þorsteinsson láta til sín
heyra í Norræna húsinu kl. 16.00
og daginn eftir munu ungir hljóð-
færaleikarar úr tónlistarskólum
landsins koma saman í Hagaskóla,
því þá hefst námskeið Sinfóníu-
hljómsveitar Æskunnar undir
handleiðslu Paul Zukofskys. Tón-
leikar þeirra, hinir fyrstu á nýju
ári, verða sunnudaginn 7. janúar
kl. 14.00 í Háskólabíói þar sem
flutt verður Pelleas und Melisande
eftir Schönberg.
M Síðustu tónleikamir á þessu
ári verða í Hallgrímskirkju
fimmtudaginn 28. desember íd.
20.30, þegar Mótettukórinn,
hljómsveit og einsöngvarar flytja
Jólaoratoriu eftir Saint-Seéns og
Ensk jólalög í útsetningu David
Wilcox undir stjórn Harðar Áskels-
sonar og seinna sama kvöld leika
þeir Sigurður Flosason og Arm
Scheving jazz í Duus húsi.
■ Eins og sést gefast mörg tæki-
færi til að hvíla sig á jólaösinni,
hlýða á fagra tónlist og liugleiða
um leið að jólahátíðin er annað
og meira en innkaup og góður
matur.
Ritsafti Dags
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Dagur: GLÍMUSKJÁLFTI
(Ijóð 1958-1988). 339 bls. Mál
og menning. 1989.
Fyrsta bók Dags, Hlutabréf í
sólarlaginu, kom út 1958. Síðan
eru liðin hvorki fleiri né færri en
þijátíu og eitt ár. Dagur kynnti
sig sem vandræðabarn i ljóðlist-
inni. Orðfæri hans — gripið hrátt
úr óhefluðu talmáli — sýndist
stefna að því meðal annars að
storka borgaralegum skáldskapar-
hefðum; og raunar flestu sem þá
var talið gott og gilt í skáldskap.
Það tókst og tókst ekki. Eldri
kynslóðin hafði spurnir af Degi
og gerði sér þá ekki það ómak að
opna bækur hans. Róttæklingar
hugsuðu sem svo: Gott á borgar-
ana fyrir alla sína tilgerð og snobb.
Með sjálfum sér tvíluðu þeir þó
að samsetningur drengsins gæti
talist til raunverulegs skáldskapar.
Nú er svo sköpum skipt að'
virðulegt forlag sendir frá sér rit-
safn þessa forðum utangarðs-
manns í ljóðlistinni, Dagur er orð-
inn viðurkennt skáld, stillt upp við
hliðina á virðulegum höfundum
sem góðborgurum er boðið upp á
að koma fyrir í hillum sínum.
Sá, er þetta ritar, hefur alltaf
haft gaman af ljóðum Dags og
aldrei efast um að þau stæðust
samjöfnuð við margt þáð sem
meira er hampað. Og nú, þegar
hægt er að fletta heildarútgáfu,
má gleggst greina að Dagur hefur
jafnan verið sjálfum sér sam-
kvæmur. Ljóð hans líkjast engum
öðrum. Nema hvað ung skáld eiga
til að stæla hann, einkum á seinni
árum. Varist eftirlíkingar, má
segja í því sambandi. Því skáld-
skap, sem svo er sérstæður, tjóir
ekki að stæla, það verður aldrei
gert með árangri.
Sjálfum sér samkvæmur! Svo
mikið er víst. En kannski einum
um of. Maður er ekki ungur nema
einu sinni. Leikaraskapur Dags
hefur orðið þunglamalegri með
aldrinum. Og skyldi engan furða.
Erfitt reynist að látast vera ungl-
ingur eftir að komið er á miðjan
aldur. Það hafa þó fleiri reynt og
sjaldan tekist.
En Dagur og allir hans líkar
eiga sér afsökun: Þegar listamað-
ur er búinn að koma sér upp ímynd
er ekki nema mannlegt að hann
óttist að glata henni og þar með
öllu sem hann hefur byggt upp
Dagur
um ævina. Hann verður því að
halda áfram að vera eins og hann
er, eins og ímyndin.
Þýðingar eru allnokkrar í safni
þessu, flestar á ljóðum Pablo
Neruda sem var ljúflingur og ljós-
beri róttækra menntamanna á ára-
tugunum eftir stríð en endaði sem
sendiherra, man ég það ekki rétt?
Og nú eru þeir sem sagt báðir
orðnir hilluskraut, Dagur og
Neruda, og uppreisn þeirra orðin
kapítuli í sögunni sem enginn þarf
að óttast framar. Sie transit gloria
mundi, eins og Steinn sagði.
Frá vettvangi
inn í nóttina
Nóttin, já nóttin" er titill á
nýrri íslenskri sjónvarps-
mynd sem frumsýnd
verður í Ríkissjónvarpinu næst-
komandi fostudagskvöld, 1. des-
ember. Myndin hefst þegar aðal-
persónan, Arthúr, er nýkominn
til Reykjavíkur úr ferðalagi um
hálendið með erlenda ferða-
menn. Hann er með liópnum á
Ásmundarsafni borginni þegar
honum er færð andlátsfregn sem
er honum stórt áfall.
Handritið að „Nóttin, já nótt-
in“ skrifaði Sigurður Pálsson rit-
höfundur sem jafnframt er leik-
stjóri myndarinnar. Undirrituð
leit inn hjá Sigurði í vikunni til
að horfa á myndina og ræða um
hana við höfundinn.
„Myndin gerist á tólf tímum. Hún
er ferðalag úr dagsbirtu inn í nótt-
ina. Og vonandi aftur inn í nýjan
dag,“ segir Sigurður.
„Aðalpersónan, Arthúr, stendur
ekki föstum fótum í lífinu, hvorki
starfslega né tiifinningalega. Hann
hefur beðið skipbrot í öllum tilraun-
um sínum til að finna sér fastan
grundvöll. En áfallið sem hann
verður fyrir leiðir til uppgjörs og
viss endapunkts, sem vonandi gerir
honum fært að endurskoða líf sitt
og byija upp á nýtt.“
Síðari hluti myndarinnar gerist á
Rætt við
Sigurð
Pálsson
handritshöfund
og leikstjóra
sjónvarpsmyndarinnar
„Nóttin, já nóttin"
Sigurður Pálsson.
Arthúr þýðir nöfhin á verkum Ásmundar fyrir Það er ekki allt sem sýnist á Hótel Luna. Valdi-
enska ferðakonu. Valdimar Örn Flygenring og Ása mar Örn sem Arthúr og Pétur Einarsson í hlut-
Hlín Svavarsdóttir í hlutverkum sínum. verki þjóns.
Hótel Luna þar sem furðulegustu
persónur verða á vegi Arthúrs og
undarlegir hlutir gerast. „Ég vildi
ekki láta þessa atburði gerast á
einhveiju ákveðnum skemmtistað
eða hóteli í Reykjavík,“ segir Sig-
urður „þar sem þeir geta eins verið
ferðalag Arthúrs í gegnum hans
eigið áfall.“
Fjöldi leikara bæði þekktra og
nýútskrifaðra koma fram í mynd-
inni. Valdimar Örn Flygenring fer
með aðalhlutverkið, en aðrir í helstu
hlutverkum eru Tinna Gunnlaugs-
dóttir, Pétur Einarsson, Elva Osk
Ólafsdóttir og Steinunn Ólafsdóttir.
Kvikmyndatökumaður er Páll
Reynisson, Hilmar Örn Hilmarsson
samdi tónlistina, Stígur Steinþórs-
son hannaði leikmyndina, en klipp-
ing var í höndum leikstjórans.
Sigurður Pálsson er líklega best
þekktur sem rithöfundur, en hann
menntaður í leikhúsfræðum og
kvikmyndaleikstjórn og hefur áður
leikstýrt tveimur sjónvarpsmynd-
um. Þetta er þó í fyrsta sinn sem
liann skrifar handritið sjálfur og
segir hann það hafa ýmsa kosti.
„Þegar ég skrifaði handritið að
„Nóttin, já nóttin“ var ég með sjón-
varp í huga. Það er því hugsað,
skrifað og leikstýrt fyrir þann mið-
il. Söguþráðurinn er skýr, en mér
finnst það skipta miklu máli í sjón-
varpi."
Hvers vegna?
„Vegna þess að þú nærð aldrei
sömu tökum á áhorfendum í gegn-
um sjónvarp og hægt er að gera í
kvikmynda- eða leikhúsi. Bæði er
bíótjaldið þúsund sinnum stærra og
áhrifameira og þegar þú ert í bíó
siturðu í myrkri og kemst ekki auð-
veldlega út, en þegar fólk horfir á
sjónvarp er það sér alltaf meðvitað
um ýmis áreiti í umhverfinu. Það
getur alltaf átt von á því að síminn
hringi eða dyrabjallan og svo fram-
vegis.
Ég reyndi að gera mér grein fyr-
ir þessu og hafa það í huga við
gerð myndarinnar. Það þarf að fara
aðra leið inn á ákveðin tilfinninga-
svið í sjónvarpi en öðrum miðlum,
meðal annars með því að hafa skýr-
an söguþráð.“
Þrátt fyrir skýran söguþráð,
skýrar útlínur liggur margslunginn
merkingarvefur undir yfirborðinu?
„Það má auðvitað segja að allt
hafi merkingu. Hótel Luna er auð-
vitað tunglið og tunglið er tákn
fyrir nóttina. Luna tengist líka orð-
inu lunatískur, og þar með ferða-
lagi Arthúrs gegnum eigið hug-
arvíl, gegnum eigin nótt.
Og svo er það tvískipting manns-
ins, dagur og nótt. Maðurinn vakir
og sefur, vinnur og hvílist, hann
er með meðvitund og undirmeðvit-
und. Og þá er ekki síst að nefna
tvískiptingu mannkyns, karlkyn og
kvenkyn.
Við sjáum móðurina og ástkon-
una, konurnar í lífi Arthúrs ekki
oft í myndinni, en þær eru samt
alltaf til staðar því þær hverfa aldr-
ei úr huga hans.“
Og svo er nóttin tími þess
óvænta...
„Já, nóttin er sá hluti sólar-
hringsins sem tilheyrir hinu
óþekkta, kynjamyndum og kynlífs-
myndum." MEO