Morgunblaðið - 29.11.1989, Blaðsíða 4

4 B
MQRGUNBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 29. NÓVEMBER 1989
Kona listamannsins
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Augljóslega hlýtur ævisöguritun
konu sem gift hefur verið mikil-
hæfum og fyrirferðarmiklum lista-
manni að vera nokkuð erfið. Ekki
síst hafi hún alla tíð lifað í skugga
hans ef svo má segja, gert metnað
hans að sínum eigin og lifað lífi hans.
Gera má ráð fyrir því að eigin-
maðurinn taki nokkuð mikið rúm í
ævisögunni og stundum áhöld um
hvors ævisögu sé verið að rita.
Óneitanlega flaúg mér þetta í hug
við lestur ævisögu Tove Engilberts,
eiginkonu Jóns Engilberts listmálara.
Tove ólst upp á miklu menningar-
og myndarheimili í Danmörku. Hún
fær bersýnilega hið besta uppeldi og
þessi glaðværa, heilbrigða og vel.
gerða stúlka á vafalaust margra
kosta völ. Hún ákveður að ganga í
myndlistarskóla. Það er þar sem hún
mætir örlögum sínum í gervi Jóns
Engilberts, sem var við nám í sama
skóla. Eftir það er líf hennar helgað
Jóni. Hún leggur listamannsmetnað
sinn á hilluna, fylgir manni sínum
til íslands og gerist íslendingur.
Þó að þessi sé umgerðin og eigin-
mannsins sé getið á svo til hverri
síðu eftir að fundum þeirra bar fyrst
saman og mestöll reynsla þeirra sé
sameiginleg, tekst sögumanni engu
að síður að greina sjálfa sig svo vel
frá eiginmanninum, að hún verður
ekki skuggi hans og endurspeglun,
heldur sjálfstæð persóna. Sú mynd
sem við fáum af henni er heilsteypt
og skýr. Áhyggja mín í upphafi lestr-
ar var því óþörf. Hinu geta menn svo
velt fyrir sér hvernig hægt sé að
halda persónuleika sínum við þær
aðstæður. Enginn vafi sýnist mér
leika á því að þessi kona hefut' verið
gædd sterkum vilja. Hún hefur átt
sér stefnumark og mjög hefur hún
mótað heimilislíf og andrúm í sínum
anda. Svo vei vildi til að það féll að
smekk eiginmannsins. Kannski var
galdurinn sá, að allt var gert undir
merkjum ástarinnar.
Við kynnumst hér mjög hlýrri,
veiviijaðri, listhneigðri og félags-
lyndri konu. En fremur öðru þó konu
sem kunni að elska af allri sálu sinni
og kalla til sín ást og virðingu. Þessi
ást var nógu sterk til að sigra ýmis-
legt mótlæti, sem ég hygg að sumum
hefði reynst ofviða. Þá fer ekki hjá
því að maður hljóti að dást að hinni
miklu aðlögunarhæfni hennar, því
að naumast hefur verið auðvelt fyrir
unga Kaupmannahafnardömu frá
ríksimannsheimili að hefja líf með
bláfátækum listamanni hér heima.
En allt blessaðist þetta vel. Líf þeirra
varð í sameiningu auðugt og þróttm-
Sinfónían í
Borgarleikhúsinu
_________Tónlist_____________
Ragnar Björnsson
Fróðleg var sú tilraun að láta Sin-
fóníuhljómsveitina reyna hljómburð-
inn í nýfuligerðu Borgarleikhúsi.
Fullyrða má að of þröngt er þar.um
fullskipaða sinfóníuhljómsveit. Bæði
er að leiksviðið rúmar ekki hljóm-
sveitina og að áheyrendasalurinn er
of lítill fyrir hljómburð stórrar sin-
fóníuhljómsveitar. Fyrir kammertón-
list gætu aðstæður í Borgarleikhús-
inu aftur á móti hentað og á það
reyndi nokkuð á tónleikunum á laug-
ardaginn. Tónleikarnir hófust á „Sin-
fóníum fyrir blásturshljóðfæri" eftir
Stravinskí, skrifað á fyrsta tímabili
tónsköpunar hans, ef skipta má skrif-
um hans í þijú tímabil, sem stundum
er gert. Eins og yfirleitt í verkum
sinum lætur Stravinskí tískufyrir-
brigði ekki binda hendur sínar en
notar þau eins og honum hentar til
þess að skapa magnþrungin verk.
Blásararnir í Sinfóníunni skiluðu erf-
iðu og mjög viðkvæmu hlutverki
feikna vel svo og stjórnandinn Petri
Sakari, sem af tónleikunum að
dæma, virðist henta vel að stjórna
seinnitíma tónlist, og Stravinskí er
alltaf erfiður og hættulegur stjórn-
andanum. Draumnökkvi Atla Heimis
fyrir strokhljómsveit, sembal og ein-
Grúví Grettir -
vöðvafettir
__________Lelklist______________
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Leikfélag Keflavíkur . sýnir í Fé-
lagsbíói í Keflavík söngleikinn
Gretti
Höfúndar: Egill Ólafsson, Ólafur
Haukur Símonarson og Þórarinn
Eldjárn.
Aðstoðarleikstjóri: Hjördís Árna-
dóttir.
Leikstjóri: Edda Þórarinsdóttir.
Útlaginn Grettir og örlög hans
hafa mörgum manninum verið hug-
stæð í gegnum aldirnar. Hann er sá
sem er í sífelldri andstöðu við sam-
félagið og á eilífum flótta. Grettir
barðist við drauginn Glám og fór
með sigur í þeirri viðureign en upp-
frá því ásóttu hann augu draugsins
svo hann mátti hvergi eira. Þetta var
Grettir sögualdar en hvar er Grettir
nútímans? Sagan endurtekur sig í
sífellu og nú hittum við Gretti fyrir
í Breiðholtinu, ungling í sífelldri bar-
áttu yið stofnanir samfélagsins;
heimilið, skólann, dómsvaldið o.fl.
Glám hittum við í heimi fjöimiðl-
anna, í flöktandi ljósi sjónvarpsaug-
ans og ljósmyndavélum hinnar gráð-
úgu pressu.
Söngleikir eru vinsælt form og
njóta alþýðuhyili. Sumir hafa gengið
í leikhúsum stórborganna árurn sam-
an. Það er ekki erfitt að skiija í
hverju vinsældir þeirra felast, tónlist-
in spilar stórt hlutverk og sýningarn-
ar eru oft og tíðum mikii „show“;
marglit ljós og tæknibrellur sem
gleðja augað. Söngleikurinn Grettir
býður upp á slíka uppfærslu ef að-
staða er fyrir hendi, sem er ekki í
Félagsbíói þeirra Keflvíkinga. Mér
finnst leikhópurinn hafa valið skyns-
ama leið í uppsetningunni. Leik-
myndin er einföld, stiilansar málaðir
í frísklegum litum og er .það ágæt
lausn en þung og mikil leiktjöld bak-
sviðs eru hins vegar tii baga. Þau
eru alltof þrúgandi.
Það er líf og fjör í söngleiknum
um Gretti. Textinn (bæði ieik- og
söngtexti) er fullur af sniðugum
orðatiltækjum og tilsvörum, deilt er
á hina ýmsu þætti mannlífsins. Atrið-
in eru flest stutt og gerast á nokkr-
um stöðum s.s. á heimili Grettis, í
skólanum, sjoppunni, fangelsi og úti
á þekju! Þetta er býsna fjölmenn
sýning, hún krefst góðra söngvara
sem og leikara og svo þarf að stjórna
öllum hópnum. í flestum hlutverkum
eru ungir og óreyndir leikarar og bar
sýningin þess óneitanlega stundum
merki.
Titilhlutverkið er í höndum Hólm-
geirs Hólmgeirssonar og hann var
bara býsna góður Grettir. í byijun
aumingjalegur og misheppnaður i
alla staði en svo verður heldur betur
breyting á og Grettir verður karl-
menni hið mesta. Mér fannst Hólm-
geiri takast mun betur upp með
væskiimennið Gretti þó óneitanlega
hafi hann verið stæðilegur í Batman
búningnum, grúvi Grettir — vöðva-
fettir eins og segir í einu laganna.
Foreldra Grettis, Ásdísi og Ásmund,
Jónína Michaelsdóttir
ikið, fullt af glaðværð, list og ástúð.
Ekki virðist mér að dregin hafi
verið upp glansmynd í þessari bók,
þó að stundum hefði e.t.v. mátt seil-
ast dýpra eftir rökum og skýringum.
(En ég tel að það sé ritarans að
ákvarða hversu nærri hann vill ganga
söguhetju sinni í þeim efnum.) Frá-
sögnin er ósköp einföld, að því er
virðist hreinskilin, ákaflega viðfelldin
og hlý. Þau Jón hafa verið vinmörg
mjög. Er margt frá vinum þeirra
sagt, einkum listamönnum, og á hún
mörg góð orð um þá að segja, þó
að hverjum sé lýst með sínu móti
eins og vera ber.
Æviminningar Tove Engilberts er
því falleg bók og lestur hennar
ánægjulegur.
leiksfiðlu, var í fyrsta skipti fiutt hér
heima, en var frumflutt í Finnlandi
á sl. ári, og þá með ungum finnskum
fiðluleikara sem einleikara; Jari Valo,
sem einnig lék einleikshlutverkið nú
í Borgarleikhúsinu. Jari Valo virtist
skilja ævintýraheim Atla Heimis og
skilaði vel bæði tæknilegum og ljóð-
rænum þáttum í fiðlukonsert Atla.
Eins og nafnið ber með sér er hér
um einskonar draumsýnir að ræða.
Eftirfarandi hendingabrot eiga að
iýsa innihaldi verksins „við siglum,
— í sólarátt, — á draumnökkva, —
gegnum miðnætti, — syngur, — fljot-
andi, bjartar nætur, — og einmana
vindur djúpsins". Vonandi eigum við
oft eftir að ferðast með Draum-
nökkva Atla, myndir hans eru oftast
þrungnar lífi, spennu og heiðarleik.
I þetta skiptið er spurning undirrit-
aðs hvort iopinn hafi verið teygður
aðeins um of. Hljómburðurinn klæddi
vel þessi tvö „kammermúsíkverk".
Eftir hlé komu tvö verk fyrir stóra
hljómsveit. Sex verk fyrir hljómsveit
Einsemdin í mann-
legum samskiptum
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Kristín Omarsdóttir: í ferðalagi
hjá þér, sögubók
Utg. Mál og menning 1989
Togstreitan og ástin í mannleg-
um samskiptum má sjálfsagt segja
að sé viðfangsefni þessarar yfirlæt-
islausu bókar Kristínar Ómarsdótt-
ur. Höfundur hefur vakið á sér at-
hygli seinni ár með skrifum sínum;
þau skrif hafa mér fundist bera
keim af því að Kristín væri að feta
sig áfram og þreifa fyrir sér og
reyna að beita nýjum tökum til að
segja það sem er auðvitað búið að
segja frá örófi alda og menn munu
halda áfram að velta fyrir sér um
ókomna tíð. Því alltaf má finna
nýjar leiðir til að segja það sem
aldrei verður ofsagt.
Sögurnar í bókinni heita Margar
konur, Ein kona, Sofandi nótt, Önn-
ur kona og Stúlka frá tungli þarsem
vaxa tré og margar sólir og kona
frá landi. Langsamlega væri ein-
faldast að segja að þessar sögur
snúist um ástina, milli karls og
op. 6 eftir Anton Webern eru hvert
fyrir sig örstuttar stemmningar, að
öllum Iíkindum skrifaðar og tengdar
dauða móður hans. Þótt öll hijóm-
sveitin hafi verið mætt á sviðið eru
þættimir ekki þannig skrifaðir að
reynt hafi á hljóðmúrinn en hugsan-
lega hefði verkið skilað sér hreinna
og skýrar til áheyrenda ef færri
strokhljóðfæraleikarar hefðu mætt
til leiks. Óvenjulegt og nokkur bjart-
sýni er að ljúka tónleikum á frum-
flutningi verks, en Spjótalög Hjálm-
ars H. Ragnarssonar voni síðast á
efnisskránni. Gömul, margreynd og
ágæt hugmynd virðist hafa legið til
grundvailar spjótalögum blásaranna
að strokhljóðfærunum. Kannski var
það einmitt misráðið að hafa Spjóta-
lögin svona seint á efnisskránni og
kannski þess vegna fann undirritaður
því miður aldrei tilganginn í aug-
ljósri hugmyndinni. Hjálmar Ragn-
arsson flutti kynningar á milli flutn-
ings verkanna og voru þær skilmerki-
lega og skemmtilega fram settar.
Kristín Ómarsdóttir
konu, konu og barns, konu og konu
og allar þessar sögur kæmu saman
í þeim púnkti þegar togstreitan tek-
ur við. Hið óræða og hljóða mynd-
mál sagnanna dregur meira að sér
athygli en hinn beini söguþráður
enda eru tilraunir með nýjan hátt
til að tjá sig ofarlega í huga og
hönd Kristínar. Það er nær að kalla
fyrstu fjórar sögurnar prósa en sög-
ur og er það ekki sagt í neikvæðri
merkingu. Fyrsta sagan Margar
konur er dregin af hagleik og vand-
virkni og hefur í sér hrynjandi og
fegurð. Mikið unnin saga að því er
virðist og ber að mínum dómi af
þessum fimm sögum.
Stúlka frá tungli þarsem vaxa
tré og margar sólir og kona frá
landi er úr allt annarri átt. Þar er
á ferðinni natúralisk saga, segir frá
ástum milli tveggja kvenna. Hún
er þrungin af líkamlegum tilfinn-
ingum og einhverskonar nálægð og
örvæntingu sem dregur úr mætti
hennar; brýtur upp heildaráhrifin
sem hafa verið að safnast saman
þegar lesinn er þessi vandaði prósi.
Kannski það sé með ráðum gert
þegar allt kemur til alls.
Grettir hæddur og spottaður af sjoppuklíkunni.
leika þau Halla Sverrisdóttir og Jó-
hann Smári Sævarsson. Halla er eldri
en flest hinna og átti oft góðan leik
í hlutverki hinnar síþrífandi húsmóð-
ur í Breiðhoitinu, hún passaði sig á
því að ýkja ekki um of og virkaði
örugg á sviði. Jóhann var öllu stirð-
ari og framsögn stundum óljós en
hann hefur sterka og hljómmikla
rödd sem naut sín vel í söngvunum.
Júlíus Guðmundsson leikur Atla
bróður Grettis. Hann er sá sem hefur
allar aðstæður á sínu valdi og svífst
einskis til þess að koma sér áfram,
sendir bróður sinn í fangelsi og af-
neitar foreldrum sínum. Júlíus var
oft stórgóður og hafði hinn djöfullega
og útsmogna Atla alveg á valdi sínu,
svipbrigði hans voru hin skemmtile-
gustu og taktarnir við sönginn þann-
ig að ekki kæmi mér á óvart þó
hann hefði einhvern tímann komið
nálægt roi.khljómsyeit. Gullauga,
systir Gi'ett. er leikin af Rakel
Garðarsdóttur. Gullauga er á kafi í
félagsskapnum Úti á þekju en það
fólk vill afneita nútímanum og lifa í
andans samlyndi. Þetta hlutverk býð-
ur svo sem ekki upp á nein tilþrif
en Rakel er mátulega gufuleg Gul-
lauga sem sér í gegnum holt og
hæðir og gengur í gegnum veggi ef
gefst ekki önnur leið. Hafsteinn
Gíslason er sjónvarpsdraugurinn
Glámur. Það reynir ekki mikið á
hæfileika hans því Glámur er yfir-
leitt ekki á sviðinu nema þegar hann
syngur eða þá hann fylgist álengdar
með hljóður. Hafsteinn hefur mjög
fallega söngrödd og bar að mínu viti
af öðrum í þeim málum. Ástina í lífi
Grettis, hana Siggu, leikur Guðný
Kristjánsdóttir. Hún er hress og
frískleg á sviði en hreyfingarnar voru
stundum svolítið stífar, einkum í
danssporunum. Guðný er með frekar
háa rödd og skemmir það fyrir henni.
Auk þessara leikara komu flölmargir
fram í aukahlutverkum og þá í fleiri
en einu.
Mig langar að geta eins þeirra sem
skar sig úr hópnum hvað leikhæfi-
leika varðar. Sá heitir Sigurður Jó-
hannsson. Hann var t.d. alveg frábær
í hlutverki kvikmyndaleikstjórans,
þess sem uppgötvar Gretti og gerir
hann að vinsælli sjónvarpshetju. Það
var ekki það að Sigurður léki með
einhveijum bægslagangi, þvert á
móti hafði hann lag á því að sýna
og túlka persónur sínar með smæstu
líkamshreyfingum og svipbrigðum
og, það sem meira var, hann hélt
fullri einbeitni allan tímann. En það
var einbeitnin sem margir aukaleik-
ararnir flöskuðu á. Þeir gleymdu sér
stundum og augun vildu þá hvarfla
Út í sal eða upp í loft. Eins voru
sumir undarlega áhugalausir í hóp-
söngvunum, dönsuðu sín spor og
sungu sinn texta að því er virtist
fullkomlega tilfinningalaust. Það er
erfitt að stjórna svona mörgum og
óreyndum leikurum en leikstjóri hefði
þurft að brýna betur fyrir þeim
hversu mikilvægt það er að haida
athyglinni allan tímann. Það getur
auðvitað vel verið að sumir hafi ver-
ið eitthvað óvenju þreyttir á þessari
sýningu sl. laugardagskvöld en þetta
er samt ein af þeim giy§um sem
allir leikarar ættu að forðast að falla
í.
Tónlistarflutningur var allur í
höndum ungra manna úr Tónlistar-
skólanum í Keflavík. Ég er enginn
sérfræðingur í tónlist en mér virtist
að þeir skiluðu sínu hlutverki ágæt-
lega. Tónlistin er kraftmikil og hress-
andi og minnir um sumt á Þursa-
flokkinn sem var og hét enda samin
á hans tíma.
Það var mikið klappað á þessari
sýningu og greinilegt að Keflvíkingar
voru ánægðir með sitt fólk og ekki
að ósekju.
kJ