Morgunblaðið - 10.02.1990, Síða 3

M0RC,UNftl4DlD LAUftARDAGUR 10, FgBRÚAR ,1990
B 3
^-------------------------------------------------
Ámi Tryggvason Morgunblaðið/Rúnar Þ6r
MaÖur fæðist í heiminn til að
byggja yfir sig dauðann
— segir á einum stad í „Heill séþérþorskur“ ogþab er einmittþad
sem persónan semAmi Tryggvason leikur er aö gera
Árni Tryggvason fer með hlutverk Eiríks Áslákssonar, sögupersón-
unnar úr „Tiðindalaust í kirkjugarðinum", sem dvelur allar stundir
í kirkjugarðiiiuin við að smíða sitt eigið grafhýsi. Árni er sá eini sem
aðeins fer með eitt hlutverk í þessu verki Guðrúnar Ásmundsdóttur,
í uppsetningu Leikfélags Akureyrar, og leikur því um leið stærsta
hlutverkið.
að má segja að ég sé einhvers-
konar tengiliður við önnur at-
riði, innskot sem koma inn á
milli og eru tengd þessu öllu. En
hann (Eiríkur) virðist vera aðal-
þráðurinn í gegnum verkið.
Þessi persóna sem ég leik er
maður sem er að smíða yfir sig
grafhýsi, af því hann vill vera svo-
lítið stærri í dauðanum heldur en
Elli Langdal, þessi mikli maður og
útgérðarmaður, sem var. Honum
hefur verið eitthvað í nöp við hann
gegnum árin. Hann var að vinna
hjá honum fyrir þijátíu árum, og
líkaði ekki hvernig hann plokkaði
náungann. Hann var peningamaður
og útgerðarmaður þarna á staðnum
og það er sagt um suma, en þó
ekki alla, sem voru með stórútgerð
á þessum árum, að þeir hafi hagn-
ast einmitt á því að plokka starfs-
fólkið með því að borga því ekki
nógu mikil laun.“
Nú er dauðinn ansi nálægur í
þessu verki, ekki aðeins af því Eirík-
ur er að byggja sér grafhýsi, heldur
er sagt þarna frá sjómannsekkjum
og þeim hættum sem að minnsta
kosti fylgdu sjómennskunni hér
áður fyrr. Er dauðinn kannski nær
sjómönnum og fjölskyldum þeirra
dags daglega en öðrum starfsstétt-
um?
„Kannski er hann það, eða var
sérstaklega hér áður fyrr þegar
menn réru út á opnum bátum. Eg
man eftir að frá þorpinu þar sem
ég ólst upp, Hrísey, fórust bátar,
en sem betur fer var það fátítt.“
Nú tengir maður dauðann oft
sorg og trega, en það verður ekki
sagt að hann sé sérlega þrúgandi
í þessu verki þótt hann sé nálægur.
„Nei, nei. Það er tekið létt á
þessu fínnst mér. Enda ekki nokkur
ástæða til þess að taka dauðann
alvarlega. Hann er jafn sjálfsagður
og lífið. Að minnsta kosti hugsa ég
svo digurbarkalega í dag, að ég er
ekki hræddur við dauðann. Þótt
annað mál sé hvernig maður bregst
við þegar komið er á höggstokkinn.
Og ekki er Eiríkur hræddur við
dauðann.“
Mörkin milli dans og hreyfínga ekki alltaf ljós
Lára Stefánsdóttir höfundur dansa og sviöshreyfinga
Lára Stefánsdóttir dansari og danshöfundur er höfundur dansa og
sviðshreyfínga í „Heill sé þér þorskur", en hún hefur starfað með
íslenska dansflokknum í rúm tiu ár, samið dansa og sviðshreyfíngar
í nokkrar sýningar í Þjóðleikhúsinu og starfað með ftjálsa dans-
hópnum Pars pro toto. Lára er því reynd leikhúsmannseskja, þó ung
sé að árum, en hún starfar nú í fyrsta sinn með Leikfélagi Akureyrar
og er einnig að leika í fyrsta skipti þótt hún hafí áður tekið þátt í
fjölmörgum sýningum í Þjóðleikhúsinu.
Það vantar alveg eitt ákveðið orð
yfir það sem höfundur dansa og
sviðshreyfinga gerir,“ hefur Lára
mál sitt í spjalli okkar í tilefni þátt-
töku hennar í sýningunni „Heill sé
þér þorskur". „Ég get ekki kallað
mig danshöfund, því það nær ekki
alveg að lýsa því sem ég geri, þó
ekki sé alltaf augljóst hvar setja á
mörkin milli þess sem er dans og
hreyfing.
Eg aðstoða leikstjórann fyrst og
fremst við hreyfmgar í söngatriðum,
sem stundum eru dans og stundum
eru alveg á mörkunum að vera dans.
Þessar hreyfingar eiga að hjálpa
leikaranum við að túlka betur það
sem hann er að syngja, en hann
verður að finna sig í því sem hann
er að gera og hreyfingarnar mega
ekki vinna á móti honum.
Þetta er auðvitað ekki alveg
venjulegt leikrit og það gefur mér
frjálsari hendur til að semja meira
dans, sem slíkan, þvi þetta eru-
meira„númer“.
Dans og sjónræni þátturinn leika
sífellt stærra hlutverk í leikhúsinu,
og þá eru gerðar þær kröfur að það
sem verið er að gera hafi ákveðinn
tilgang og hreyfingarnar jafnvel út-
hugsaðar, en mér finnst að dansinn
megi líka stundum vera eins og þeg-
ar málari málar mynd eða skáld
yrkir ljóð, og lætur tilfinninguna
ráða því hvað gerist næst.“
Leyfirðu tilfinningunum að ráða
í þessari sýningu?
„Ég leyfi tilfinningunum að ráða
þegar ég er að dansa í hlutverki sjó-
mannsekkjunnar. Þar er ég að túlka
tilfinningar eins og trega, söknuð
og tómleika, en ákveðnar hreyfingar
tákna ekki endilega eitthvað eitt
ákveðið. Þetta finnst mér stundum
misskiljast, því fólki finnst að ákveð-
in hreyfing verði að þýða eitthvað
ákveðið."
Nú sérðu ekki aðeins um að semja
dans og hreyfingar, heldur tekur líka
þátt í sýningunni sem ein af leikur-
unum.
„Þetta er voðalega undarlegt hlut-
verk sem ég leik. Persónan hefur
orðið fyrir mikilli sorg og hún er
búin að byggja svo sterka vörn í
kringum sig að það kemst enginn
að henni. Hún eiginlega horfir í
gegnum fólk og er dálítið fljótandi.
Það er tvennt ólíkt, að leika eða
dansa. Ég er vön að tjá mig með
hreyfingum og hef tilhneigingu til
að hreyfa mig með textanum, en
textinn á að geta skilað sér einn og
sér, án hreyfmga, og mér finnst
spennandi að fást við það og trúa
því að textinn skili sér án þess að
maður sé að baða út öllum öngum.“
Lára Stefánsdóttir
Morgunblaðið/Rúnar Þór
Ur Blindingsleik eftir Guömund Daníelsson
ferðasögur, viðtalsbækur, veiðisög-
ur, smásagnasöfn, ádeilurit; að
ógleymdum spítalasögum tveim.
Hann var líka lengi blaðamaður.
Stundum átti hann til að skrifa með
nokkrum galsa þegar sá gállinn var
á honum. Veiðisögurnar í Lands-
hornamönnum eru til dæmis krydd-
aðar með smáglettum eins og títt
er þegar menn vilja hrista af sér
tilbreytingaleysi hversdagsins í
góðra vina hópi. Og í spítalasögun-
um lætur Guðmundur sem eiginn
sjúkleiki sé mest til að spauga með.
Síðari árin var hljóðara en skyldi
um nafn Guðmundar. Fjölmiðla-
menn virtust sjaldan eiga til hans
erindi. Sjálfur gerði hann ekkert til
að vekja á sér athygli — nema semja
bækur sínar og senda þær frá sér.
Engu breytir það um gildi verka
hans. Dægurflugur lifa skamman
aldur. En falslaus list stendur lengi.
Guðmundur Daníelsson hafði
mikinn metnað fyrir hönd listarinn-
ar. Og áherslu lagði hann á að rit-
höfundur yrði að vera ftjáls og
óháður í sköpun sinni. Margar sögu-
hetjur hans eru þróttmiklar, skap-
heitar og atorkusamar. Og þannig
var hann sjálfur. Hann var eljusam-
ur og afkastamikill en jafnframt
listfengur. Nú, þegar hann er allur,
verður fátæklegra um að litast á
vettyangi íslenskra bókmennta.
Erlendur Jónsson
Úr 8. kafla bókarinnar
Birna Þorbrandsdóttir — Birna
Þorbrandsdóttir,“ hugsar maður-
inn, „þú sem leitar æðra lífs úti í
nóttinni, — ekki fannstu það hjá
séra Oddi, þú fannst það ekki hjá
mér og þú fannst það ekki hérna
hinum megin við þilið--“ Torfi
Loftsson situr enn dijúga stund
kyrr á rúmi sínu og hefst ekki að,
nema hvað hann talar þegjandi
við stúlkuna sína, eða kannski öllu
heldur við sjálfan sig um stúlk-
una, sem bjargaðist á land. Svona
ruglar hann og rausar, en það er
engin heil brú í þessum hugsunum:
honum finnst endilega að Birna
Þorbrandsdóttir hafi staðið á sökk-
vandi skipi meðan hún dvaldi inni
hjá Goða og að óvænt brottför
hennar úr þessu húsi tákni björg-
un.
En svo minnist hann þess allt
í einu hvurnig hrímið sindraði í
kvöld og frostið beit, þar sem þau
stóðu úti fyrir læstum kofadyrum
Jóns blinda, og hún sagði við hann:
„Ljúktu upp, Torfi, mér er kalt.“
Hann hafði ekki getað lokið upp
þeim dyrum né heldur neinum
dyrum öðrum, ekki reynst maður
til að ljá það lið, sem kæmi að
gagni, og það hafði ekki heldur
neinn annar gert. Hann reis á
fætur og gekk fram að dyrunum,
rak þar fótinn í eitthvað, sem hann
kannaðist ekki við strax: poki?
Nú þarna hafði Bima þá gleymt
fatapokanum sínum þegar hún fór
út með Goða. Kynlegir straumar
fara um líkama mannsins, einkum
brjóstið, eins og bylgja hlýrrar
birtu fylli skyndilega bijóst hans,
einhvur vermandi bjarmi. Hann
réttir sig gætilega upp, með
óvæntan fund sinn milli beggja
handa: skrautker úr postulíni, eitt-
hvað brothætt og dýrt, þetta er
að minnsta kosti aleiga Birnu Þor-
brandsdóttur — léreftspoki
kannski tíu pund að þyngd.
„Hún þarf á honum að halda,“
umlar hann, — „ekki getur hún
misvirt það við mig þó ég leiti
hana uppi í því skyni að fá henni
aftur fatapokann sinn, úr því hún
gleymdi honum inni hjá mér.“
Þessi hugmynd er ein þeirra, sem
ekki þarf íhugunar við, heldur er
svo sjálfsögð að hún tekur mann
umsvifalaust á vald sitt, yfir-
þyrmandi, almáttug. Honum er
innanbijósts eins og fuglinum, sem
allt í einu finnur að fjarlægt land
kallar á hann handan yfir hafið.
Og brýtur ekki heilann um stefn-
una: hann velur þá sömu og áður:
götuna út í þorpið. En það er ekki
lengur bjart, ský byrgir tungl og
stjörnu, hrímrósin tindrar ekki
meir, heldur er slokknuð burt í
rökkrið.
Síðan er hann þar staddur.
Hann stendur enn við þessar sömu
dyr, en er einn núna, með lítinn
poka í fanginu, sem hann heldur
á eins og barni. Og það hefur ver-
ið gengið í bæinn. Auðvitað. Hún
hefur komið hér rétt á undan hon-
um og brotið lokuna, hurðin hefur
jafnvel skekkst við átakið, hún
fellur ekki alveg að stöfum núna,
Birna Þorbrandsdóttir er sterk,
þegar hún þarf þess með.
Hann lét pokann síga niður á
stéttina og hallaði honum upp að
bæjarþilinu, en hann fór mjög
hægt að öllu, eins og ekkert kall-
aði framar að, erindinu kannski
lokið. í það minnsta að kasta vel
mæðinni, glöggva sig á umhverf-
inu, gá til veðurs. Sannleikurinn
var sá, að það var allt í einu run-
nið upp fyrir honum, að til þess
að ganga inn í þetta hús núna
þurfti þess konar kjark, sem einum
er gefinn ómældur, öðrum skorinn
við nögl: Var líklegt að stúlkan
kærði sig nokkuð um návist hans
eftir það sem á undan var gengið?
Varla mundi hún telja sér mikinn
styrk að nærveru manns, sem rétt
áðan hafði gefist upp fyrir augum
hennar baráttulaust, án viðnáms.
Hann hafði enn ekki sigrast á
þessari andlegu torfæru, þegar ný
utanaðkomandi öfl sópuðu henni
skyndilega á brott: Hann heyrði
fótatak nálgast vestan götuna,
mjög hratt og þó ekki eins og
hlaupið væri, einhvur kom vestan
að eftir dimmum stígnum og flýtti
sér mjög.