Morgunblaðið - 10.02.1990, Síða 6

6 TB a
MORGUNSLÍÖIÐ LAUGARDAGUR. 10. FEBRÚAK19900».
4
Hvaö er þaó
eiginlega
- sem ég er hrædd við?
í Þjóðleíkhúsinu er nú verið að leggja síðustu hönd á uppfærslu
á leikritinu „Endurbygging“ eftir Václav Havel. Frumsýningin
verður næstkomandi föstudag, 16. febrúar — og daginn eftir verð-
ur sérstök hátíðarsýning, þar sem höfúndurinn verður sjálfur
viðstaddur. Æfingatíminn hefúr verið óvenjulega stuttur, að sögn
leikstjórans, Brynju Benediktsdóttur, vegna þess að ákveðið var
að hafa fyrstu átta sýningarnar á stóra sviði Þjóðleikhússins, en
yfir vofir lokun vegna endurbyggingar og viðgerða hússins. Stutt-
ur tími var því til stefiiu, „en það skapaði engin vandkvæði,“
sagði Brynja „því listamennimir í þessu húsi eru reiðubúnir að
vinna hvenær sem er — og undir miklu álagi.“
Endurbygging gerist í mið-
aldakastala í nútímanum. Þar
hefur starfsfólki teikni- og
skipulagsstöðvar verið valinn
staður. Hlutverk þeirra er að und-
irbúa endurskipulagningu og rif
húsa á staðnum, einkum gamals
þorps, sem umlykur kastalann. Mik-
il togstreita myndast á milli vernd-
unarsjónarmiða og sjónarmiða vald-
hafa.
Áhorfandinn er sem sagt staddur
á vinnustað arkitekta, sem eru að
* skipuleggja nútíma lifnaðarhætti,
samkvæmt miðstýrðum formúlum.
En Havel er ekki að fást við tækni-
leg eða verkfræðileg vandamál. Það
sem hann fjallar um í Endurbygg-
ingu er hinn mannlegi þáttur —
hvar sem er. Bæði í þorpinu sem á
að rífa og meðal arkitektanna sem
starfa að verkefninu. Það hafa allir
skoðun á endurbyggingu landsvæð-
isins og þýðingu hennar; hvort hús-
in sem byggja á eru eitthvað mann-
eskjulegri, en þau sem fólkið býr
þegar í, hvort rétt sé að þröngva
„nútímanum" upp á þorpsbúa og
hvað geri fólk ánægt. Það myndast
togstreita milli allra ytri þátta og
þorpsbúar, arkitektahópurinn og
stjórnvöld mynda þríhyming — sem
á sér hliðstæðu inni í kastalanum,
þar sem einkalíf arkitektanna litast
af þeirri einangrun sem þeir búa
við og af nánu sambýli í langan
tíma. Ég hitti leikstjórann, Brynju
Benediktsdóttur, og þau Erling
Gíslason og Helgu Jónsdóttur, sem
eru í veigamestu hlutverkunum,
eftir æfíngu einn daginn og spurði
þau hvort þessi arkitektahópur
Þjódleikhúsid
frumsýnir
Endurhyggingu
eftir Václav Havel
hversu mikið þeir láta bæla sig eða
hvort þeir eiga uppreisnar von.“
„Okkur er sveiflað inn í líf þessa
fólks,“ bætir Brynja við, „sem,
vegna aðstæðna sinna skemmir
sjálft sig og hvort annað. Sumt af
því gengur ekki lengur upprétt. En
þetta er ekki slæmt fólk — það er
aðeins að reyna að lifa af. Allir
nema Albert (Þór Thulinius), ungur
og óspilltur. Hann hefur ekki sam-
lagast skoðunum valdhafanna og
því er hann ógnun við þá — og
hópinn, enda er hann dustaður til
af báðum, svo um munar.
Það er líka verið að tala um þetta
skrímsli, sem tæknin er orðin. Jafn-
vel þeir sem fínna hana upp eru
hættir að geta stjómað henni. Bæði
(Morgunblaðið/Sverrir)
Bergman skipulagsstjóri (Erlingur
Gtslason) veltir vöngum yftr fram-
tíiarlíkaninu
væri ekki í rauninni í útlegð í kast-
alanum á þessum afskekkta stað.
„Jú,“ svaraði Erlingur, „það má
segja að hópurinn sé í hálfgerðri
útlegð. Það er ljóst að hann hefur
verið lengi við vinnu þama og arki-
tektarnir eru alltaf að teikna hús,
sem ekki verða reist — vegna þess
að það em ekki til nein tæki til þess.
Við þessar kringumstæður verða
til spumingar um mannlega reisn;
hvort menn eru bældir eða ekki;
Þórunn Magnea, Jóhann Sigurðarson og Öm Ámason í Endurbyggingu
Sagnorðabók næsta stórverkefnið
Orðabók Háskólans er hljóðlát stofiiun, sem er til staðar þegar
tU hennar er leitað um islenskt mál og útvarpshlustendur þekkja
af reglulegum þáttum í áratugi. Þó hefúr hún orðið sýnilegri á seinni
árum, eðli málsins samkvæmt. „Fyrstu þijá áratugina var þar aðal-
lega fengist við orðtöku og orðasöfinun. En um 1983 urðu með tölvu-
væðingunni þáttaskil og fyrir tveimur árum önnur þáttaskil þegar
farið var að huga að útgáfii, sem að vísu átti sinn aðdraganda. Og
nú er áherslan í starfseminni meira að færast yfir í útgáfii- og rit-
stjórnarþáttinn.“ Eitthvað á þessa leið fórust dr. Jörgen Pind, for-
stöðumanni Orðabókarinnar, orð, þegar fréttamaður Morgunblaðsins
lagði leið sína í höfúðstöðvar Orðabókarinnar í Árnagarði til að
frétta af því hvað þeir væru þar að sýsla. Þarna er unnið að langtíma-
verkefnum. Útgáfúrnar, sem nú eru að koma út, byggjast á áratuga
eljustarfi við heimildasöfiiun, sem enn heldur áfram, og horft er
fram á áratuga störf við útgáfúr á einstökum þáttum.
Jörgen Pind, forstöðumaður Orðabókar IJáskólans. Morgunblaðið/Emilia
Aþriðju og fjórðu hæð í Árna-
safni blasir við gesti afrakstur-
inn af þessu eljustarfi, skápar
með upplýsingaspjöldum, á 3.
milljón orðaseðlar, og bunkar af
tölvublöðum, sem sífellt hækka. Dr.
Jörgen Pind hóf einmitt störf 1983,
um svipað leyti og töivuvæðingin
hófst, og má segja að hann hafí
haft hana í sínum höndum. Fram
að þeim tíma voru orð og upplýsing-
ar vélrituð á seðla. Nú fara allar
upplýsingar beint inn í tölvufærslu.
„Vandi okkar er að ná eldra efni
inn á tölvurnar. En við höfum kom-
ið okkur upp yfirlitsskrá yfir orðin
í eldra safninu og erum smám sam-
an að auka við upplýsingar í hana“,
útskýrir hann og dregur upp skrá,
þar sem má lesa orðið, orðflokkinn,
aldur elsta og yngsta dæmis,
dæmafjölda, orðgerð og fyrstu
heimild. Eftir því virðist auðvelt að
fletta upp í tölvunni almennum
upplýsingum um orð, og síðan má
fara í seðlasafnið ef áhugi er á
meiri upplýsingum. Þarna má á
skammri stundu finna afraksturinn
af 40 ára starfi orðabókarmanna.
Þótt starfsferill hennar sé í raun
um 40 ár, teygir saga Orðabókar-
innar sig með nokkrum hætti nær
70 ár aftur í tímann, allt aftur til
þess er ísland varð sjálfstætt ríki
og hugmyndir komu fram um nauð-
syn þess að semja íslensk- íslenska
Viótal vid
dr. Jörgen Pind\
forstöóumann
Oróahókar
Háskólans.
orðabók. Dr.Jakob Benediktsson
var 1948 ráðinn til að veita for-
stöðu Orðabók Háskólans, en árið
áður voru þeir Árni Kristjánsson
og Ásgeir Blöndal Magnússon
fastráðnir til orðabókarverksins.
Árni lét af störfum 1952 og var Jón
Aðalsteinn Jónson ráðinn í hans
stað 1955. Nú eru þar aðeins fimm
fastráðnir sérfræðingar, auk nokk-
urra lausráðinna. Fastráðnu sér-
fræðingarnir eru auk dr. Jörgens
Pind, dr. Guðrún Kvaran og magist-
erarnir Jón Hilmar Jónsson, Gunn-
laugur Ingólfsson og Ásta Svavars-
dóttir, er kemur í stað Jóns Aðal-
steins, sem nýlega lét af störfum.
Segir forstöðumaðurinn að afköst
markist að sjálfsögðu af þessum
litla mannafla.
Vinna útgáfúr í eigin
tölvubúnaði
Við ræðum um helstu verkefni
Orðabókarinnar um þessar mundir
og Jörgen Pind segir:,, Siðan 1985
höfum við verið mjög upptekin af
Orðsifjabókinni, sem tók nokkur ár
og er nýkomin út, sem kunnugt er.
Hún er að því leyti merkilegur
áfangi að hún var öll unnin hér
með okkar eigin tölvubúnaði, allt
frá innslætti til lokaumbrots. Þessi
fyrsta orðabók, sem stofnunin gefur
út, er höfundarverk Ásgeirs Blön-
dals Magnússonar og tileinkuð
heimildarmönnum Orðabókar. Nú
getum við unnið hér allt sjálfir og
munum gera það í næstu útgáfum.
Það eru allt önnur vinnubrögð að
geta stjórnað öllu ferlinu og miklu
skilvirkara. Næsta meginverkefni
okkar, sem stjóm Orðabókarinnar
hefur samþykkt, er útgáfa Sagn-
orðabókar. Orðabókarmenn eru
ekki lengur neyddir til þess að gefa
út orðabók í stafrófsröð." Þegar
spurt er af hveiju, útskýrir hann
að vinnulagið sé annað, með þessu
móti sé hægt að fást við skyld orð.
Sagnirnar séu lykilhluti orðaforð-
ans og þar eð verkið sé unnið í
tölvum, er það ekki lengur bundið
í röð stafrófsins. Og þegar gengið
er á hann um það hvenær Sagn-
orðabókin geti komið út, segir hann
'að undirbúningsvinna sé komin vel
af stað og með skilningi fjárveit-
ingavaldsins megi kannski nefna
næstu aldamót. En áform eru um
að gefa út sýnihefti á árinu 1991.
I
t