Morgunblaðið - 10.02.1990, Qupperneq 7

MORGUNBLAÐIÐ: LAUGAB.DAGEJR 10: FEBRÚAH 1990,: i
B cr7
.+
3
...og Albert (Þór Thulinius) fagnar á
sinn hátt med henni
betur upp á að ekkert fari úr skorð-
um.
„Kúgunin er alls staðar,“ svarar
Helga. Fólkið er hrætt við kúgarana
og kúgaramir em líka hræddir.
Ástandið viðhelst, vegna þess að
allir em hræddir og það kemur
ekkert til með að breytast fyrr en
fólkið kastar af 'sér hlekkjunum,
tekur áhættu og færir fórnir — sem
er það sem er að gerast núna loks-
ins. Auðvitað er fólkið búið að vera
að reyna að beijast í öll þessi ár,
og það hefur verið reynt að bijóta
það á bak aftur, en fyrir hvern sem
hnepptur er í fangelsi, bætist nýr
í uppreisnarhópinn. Sjálfur er Havel
lifandi tákn fyrir þau óþægindi sem
menn hafa orðið fyrir.
Luisa (Helga Jónsdóttir) fagnar gódum fréttum i glebskap...
Menn óttast ekkert minna þótt þeir séu varkárir og
reyni aó hafa skobanir sem samrœmast skobunum stjóm-
valda. Abrir þegja og spila á ftbluna sína; Jón Gunn-
arsson og Sigurbur Sigurjónsson í Endurbyggingu
fólkið og arkitektarnir em orðin
fórnarlömb arkitektúrsins.“
Þetta er mjög sérkennilegt sam-
félag í kastalanum, því auk arki-
tektanna býr þar ritari flokksins,
sem er eins konar eftirlitsmaður,
en einnig koma til sögunnar aðrir
eftirlitsmenn sem eiga að passa enn
Þessi hópur í kastalanum vill
heldur halda sig á mottunni, því
þótt segja megi að þau séu í mik-
illi einangmn, þá em þau ekki fá-
tæk. Þetta em listamenn, með ör-
ugg verkefni og ömggar tekjur; á
vissan hátt forréttindafólk, þrátt
fyrir allt. Og þótt þau trúi ekki á
það sem þau em að gera, þá er
staða þeirra nokkuð örugg á meðan
þau gera ekki athugasemdir. En
allt fólkið f þorpinu kemur með
mótmæli — það skiptir það engu .
máli, það er hvort eð er allslaust
og hefur engu að tapa.“
Nú hafa leikrit Havels verið
bönnuð í Tékkóslóvakíu í rúm 20
ár. Hann hefur verið eins og arki-
tekt sem teiknar án þess að sjá
fram á að hús hans verði reist. Er
ekki hægt að heimfæra leikiútið
beint upp á aðstæður hans?
„Havel velur að láta þetta verk
snúast um arkitekta," svarar
Brynja, „en þetta gætu alveg eins
verið rithöfundar eða leikhópur.
Endurbygging hefur miklu víðari
skírskotun en virðist við fýrstu sýn.
Það lýsir í rauninni lokuðu sam-
félagi, inni í lokuðum kastala, innan
lokaðra landamæra og allir sem þar
lifa eru þrælar eigin ótta. Leikritið
gerist ekkert endilega í Tékkóslóv-
akíu, heldur getur það gerst hvar
sem er í Mið-Evrópu eða bara hér
heima hjá okkur.“
Þið talið um óttann, en svo virð-
ist vera að þetta fólk geri sér enga
grein fyrir við hvað það er hrætt.
„Nei í rauninni ekki, eins og
Luisa segir: „Hvað er það eiginlega
sem ég er hrædd við?“ Þó er það
hrætt við allt og alla. Það veit eng-
inn hveijum er í rauninni treystandi -
og eitt óvarlegt orð getur steypt
hveijum manni í glötun. Og þetta
eru engar hetjur, enda hefur Havel
mikla samúð með andhetjunni. í
hans augum er andhetjan ekki vond
manneskja, hún hefur eingöngu
svikið sjálfa sig þegar hún svíkur
hugsjónir sínar — en það er eina
aðferðin til að lifa af. Og enginn
má eiga neitt frumkvæði. Zdenjek
Bergman (Erlingur Gíslason),
skipulagsstjórinn í hópnum, bíður
eftir skipunum að utan, rétt eins
og ritari flokksins (Jóhann Sigurð-
arson) og hópurinn bíður eftir skip-
unum þeirra og þorpsbúar bíða
síðan eftir þeirra ákvörðunum.
Þetta er bara hversdagslífið sem
fylgir einræði og miðstýringu."
Texti/Súsanna Svavarsdóttir
Hjá Orðabók Háskólans eru í
gangi nokkur sérverkefni. Ber þar
hæst ritröð sem nefnist „Orðfræði-
rit fyrri alda“, en það eru endurút-
gáfur af orðabókum frá liðnum öld-
I um. Sú fyrsta er orðabók Guðmund-
ar Andréssonar, Lexicon Islandic-
um frá 1683. Og sú næsta orðabók
eftir Gunnlaug Oddsson, sem gefin
var út í Kaupmannahöfn 1819. Það
var nýstárleg orðabók um dönsku
með íslenskum skýringum og nefn-
ist „Orðabók sem inniheldur flest
fágæt, framandi og vandskilin orð
er verða fyrir í dönskum bókum“.
Er ráðgert ,að þessar tvær bækur
komi út á þessu ári og í byijun
næsta árs. í framhaldi af því verður
haldið áfram með þessa ritröð."
Orðtíðni í nútímamáli
Annað stórverkefni Orðabókar
Háskólans verður Islensk orðtíðni-
bók, sem fjallar um tíðni orða í
nútímamáli. Greiningin nær til
hálfrar milljónar iesmálsorða sem
valin eru úr 100 textasýnishornum
af ýmsum sviðum. „Við förum
þarna mjög vel ofan í beygingar
orða og tíðni slíkra einstakra
mynda“, segir Jörgen Pind. Þetta
er eitt af þeim rannsóknaverkefn-
um, sem nutu sérstaks styrks í til-
efni Málræktarátaksins sl. ár. Orða-
bókamenn voru raunar byrjaðir á
þessu verki áður. Ætlunin er að
bókin komi út á árinu 1991. Og
alltaf halda þeir áfram að safna,
sérstaklega í sambandi við nútíma-
málið. Helst vantar í safnið upplýs-
ingar um 20. aldar málið, að sögn
Jörgens Pind. En þar hefur verið
komið upp tölvutæku textasafni,
sem má nota til orðtöku á tölvu.
Auk þess bætast alltaf við orð úr
mæltu máli með útvarpsþáttunum,
sem búnir eru að vera í gangi í
áratugi og draga að gífurlegt efni.
Loks má geta þess að Orðabókar-
menn gefa út tímarit um orðfræði,
Orð og tungu. Kom fyrsta heftið
út 1988 og fjallaði um starfsemina.
Að sögn Jörgens Pind er ætlunin
að halda þeirri útgáfu áfram sem
nokkurs konar árbók og er annað
bindi væntanlegt fljótlega.
Og þá kemur stóra spurningin:
Hvenær verður allt orðasafn Orða-
bókar Háskólans komið út? Því
kveðst forstöðumaðurinn ekki geta
svarað. „Viðhorf eru orðin breytt.
Smám saman verður allur efniviður
Orðabókarinnar til í gagnasöfnum
á tölvu. Þá eru tæknibreytingar svo
örar, að spurningar vakna um það
hvort ástæða sé til að gefa út 30
binda verk til að hafa í skápnum
hjá sér. Gæti komið að því að hent-
ugra væri að hafa orðabókina á
geisladiski. Þetta eru enn sem kom-
ið er aðeins vangaveltur og engar
ákvarðanir teknar í þá átt. Næsta
stórverkefnið, Sagnorðabókin, er
að minnsta kosti hefðbundin orða-
bók í skápinn.“
Við víkjum í lokin talinu að nýaf-
staðinni ráðstefnu „Þýðingar á
tölvuöld“, sem hafði orðið til þess
að vekja athygli okkar nú á Orða-
bók Háskólans og spurt er hvort
ráðstefnuhald sé nýjung í starfsemi
Orðabókarinnar. Ekki er það nú
/ húsakynnum Orbabókarinnar eru á 3. milljón orbas-
ebla geymdir i hilluskápum. Hér er Svavar Sigmunds-
son ab leita í gögnum.
alveg, því í júní í fyrrasumar var
efnt til Norrænna mátölvunardaga
í samvinnu við Málvísindastofnun,
sem var norræn ráðstefna. Tilefni
nýafstaðinnar ráðstefnu var sam-
vinna Orðabókarinnar og IBM, sem
staðið hefur í 5 ár. í byijun styrkti
IBM tölvuvæðingu Orðabókarinnar
á árinu 1983. Og 1984 tóku Orða-
bókarmenn að sér það verkefni fyr-
ir IBM að útbúa villuleitarforrit.
Það verkefni náði fram á árið 1985.
í framhaldi af því tók við þýðingar-
starfsemin, þar sem Orðabókar-
menn þýddu hugbúnað og hand-
bækur fyrir IBM. Voru búin til orð
og stuðst við þýðingar sem til eru
og var þetta mikið verk. Ráðstefnan
um þýðingar á tölvuöld tókst mjög
vel, að sögn Jörgens Pinds. Hana
sóttu um 200 manns, sem sátu sem
fastast, og flutt voru íjölmörg góð
erindi, sem koma út í bók í vor.
E.Pá.
Nú fara allar upplýsingar um orb beint inn i tölvu-
feerslu og tölvublöbin hlaóast upp. Hér situr Þórdis Úl-
farsdóttir vib slíka vinnu.
%