Morgunblaðið - 10.03.1990, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. MARZ 1990
+
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. MARZ 1990
B 5
Sjónmenntavettvangur
Myndlist
BragiÁsgeirsson
Áfram skal haldið, þar sem frá
var horfið í síðasta sjónmenntavett-
vangi, en enginn skyldi halda, að
myndlistin sé sokkin ofan í það
kviksyndi að vera einungis verðbréf
í ramma uppi á vegg eða í eld-
traustum geymslum. Ei heldur, að
hún sé alfarið leiksoppur kaupa-
héðna og þeirrá, er vilja miðstýra
markaðnum sér í hag og telja sig
geta ákvarðað, hvað teljist til nú-
lista og átt hafa þátt í að gera
núlistir að kerfisbundnum og aka-
demískum vettvangi.
Myndlistin heldur áfram að vera
í senn forvitniiegur og ferskur þátt-
ur mannlífsins og er ekkert nema
flest gott um það að segja, að and-
leg verðmæti og hugvit séu metin
rétt til peninga. Gildi hugvits verður
í mörgum tilfellum margfalt á við
steinsteypu og yfirhöfuð allt, sem
eyðist í tímans rás.
Svo við lítum okkur nær, þá eru
byggingar forfeðra okkar löngu
horfnar og hér höfum við einungis
í mörgum tilvikum óljósar hug-
myndir við að styðjast, en hins veg-
ar lifa sögumar og skáldskapurinn,
sem við njótum enn í dag og ungir
sækja til fijótt mál og eru í raun
lífgjafi okkar og kjölfesta þjóðar-
innar.
Mönnum hættir til í nútíma efnis-
hyggju að leggja rangt mat á verð-
mæti, og á það við um fjölmargt,
sem við höfum tekið í arf frá upp-
sprettu menningarinnar, en sem
hefur verið afbakað í aldanna rás.
Að vísu eru öfgarnar miklar og
verð á listaverkum í sumum tilvik-
um fráleitt og þróunina hefur á sér
afar vondar og hættulegar hliðar.
En jafnframt halda ævintýrin
áfram að gerast og hér er ekki allt-
af um hrátt og miskunnarlaust pen-
ingaplott að ræða, svo sem bronz-
styttan hans Adrian de Vries (f. í
Den Haag 1544/45 d. 1626, Prag),
hirðmyndhöggvara í Prag, er til
vitnis um. Verk hans teljast til
síðmanerisma og í síðustu myndum
hans sér í kímið af frumbarrokk.
Listamaðurinn gerði styttuna á
árunum 1610-1615, og hún hafði
síðustu 30 árin prýtt bakgarð hjóna
nokkurra í Sussex í Englandi. Hjón-
in keyptu styttuna fyrir 100 pund,
eða rúmar 10.000 krónur í upphafi
sjötta áratugarins og settu hana á
uppboð hjá Sotheby’s í London seint
á síðasta ári. Þar var hún slegin á
10 milljónir dollara eða um 600
milljónir íslenzkra króna, sem er
hæsta verð, sem gefið hefur verið
fyrir myndastyttu á uppboði. Fyrra
metið átti „Dansandi kona“ eftir
Edgar Degas og var það ekki árs-
gamalt.
Er ljóst að hjónin hafa hagnast
allmikið á styttunni og er vafa-
samt, að þau hefðu þorað að hafa
þennan gullklump á stalli úti í bak-
garðinum, ef þau hefðu gert sér
grein fyrir verðgildi gripsins. Hefðu
aðrir og vandalausir uppgötvað það
á undan þeim, þá hefði styttan vafa-
lítið horfið samdægurs úr garðinum!
Dökka hliðin
Það sem framar öllu mætti nefna
dökku hliðina á þessum málum, er
að þessi dæmalausa verðsprenging
á listaverkum margra meistara ger-
ir það að verkum, að í framtíðinni
verður næsta útilokað setja upp
viðamiklar sýningar á verkum
þeirra.
Einmitt slíkar stórsýningar hafa
dregið að sér gífurlegt margmenni,
sem á sér enga hliðstæðu í sögu
myndlistarinnar. En nú verður vg-
tryggingarféð svo ofboðslegt, að fá
eða jafnvel engin söfn hafa efni á
að reiða það af hendi, og sýningar,
sem voru settar upp fyrir aðeins
rúmum þremur árum, væru illfram-
kvæmanlegar í dag eins og t.d.
sýningin „Van Gogh í Arles", á
Metropolitan-safninu, sem ég skoð-
aði, en fjögurra daga bið var á að
komast inn á þá sýningu.
En það er nú einnig þessi nýtil-
komni og ótakmarkaði áhugi fólks,
sem m.a. hefur hækkað verð mynd-
■ •„. OrðabókarJdskóhns_
berja
. ut: , -nfft er baxinn.
tnl9 var kann a beria í þ,6ðh
,ðr>sV,bak»kok“'°8° vM
jó&a {ornkjot, var
kj“‘ "vo ' & (krSftuíkS*) 8
v,ml9*«Whalfet' , . , 103);
,tl„ ^ Jj„. (1.1. 2.
„ .Þungl " "ln+ b«,j»
; 1, 6); f» ''ro>" ' 1907,
ld,JI."''»8'""““6“““<llrJ ,Wvr«h E'
.Ve,tom«m>“'*a^n JoEVVim„»»
(SkuW. 188» »»• > f . ,i*„i„„m
ISSXXZ-*"o-*
Hl
. bUV*U
■ 602)- > /r“m’
, fram> ■ 1 • k“ ,. ui„ yfu kóW
^tÍUcV TT w .(Alþ. 1849.
E„ þeU» “ ', . „ðiai þj55'1-
„ða, v'ð ön"„' ^nu, að b«,ja
129); 170 «s « 'l (Ma.„si«ro,«.,
i„.bó,vaðavit «y.i"UM“8kai(ia lt
'j* “+•!„» tó’vtenOW*8
E* b«f». v«.'5 <'*“
>vi m«8*' (Alþ. 1885,101)',
. i móti "'t"d*'.U+a J í,am blik Jt,
k»mgam«""''»''be'Ji858, 65);
■»>»» *>' +''ba,ð' ba"" 'yg'"* WikaU
,111 fy,„ i>a" b . at altynsami,
(Þús. I, blákaldai
, b«,ja ham &9 (i846))i-'»*ð
ð„litið.(bK,V«stl.llþ 8 < (is,. j,
„^asinsv.tlay-W^þ.bblákalt
»1« Herra «ld þehri,
"• *8 Ll^)^"hi'I',i81“d'
. ,oo7 2V, »19 sem n“
„cma 25.000 k,- (Sk"'^ * »pp,a>tt,.
berjaþað^^*■ * ’ paU þ. vísindin] berj»
(Sknlð. 1878, 01), tviavat ivci, sé„ fi6"'
U (Sunnf- II, 5); tlk "a5
bv«migs«mv,ð'*‘"ro ( btókatt fram ...
dugat «kk«,t cða aðta, *tl„> «*"
„J „ppástungn' 1*£*„ t„á)» «-< í'«*"
,Mga. ('>*?'“+,! U vstri «m W V'W“
■>» bv*6 6r픑 m (S„P. 1,74); -» V*“
b«-,j» 1'«" '"^ lögum. (No,ð„rf.
b„ja l>»ð "^“^„pt vcrið, »ð m«»" v'l>‘
ll.nli-'OV'Wg'1" " um m »m..Æ„, og
bleypa breyting*' (Tiðþjf„ 73). • *•
b«,j» Þa„ ‘ , Eg sstla mmt «kk' •*
fram rrxtð horku uppáslúngu otftax,
(W. 1888,210). tórfc„ til .1
b«rj. «-ð a™U*''b0'í',Tlð
lM,d»I,-ði mm"1 (“ro ^ þvi t*ð d„g„
i í»''»'k": '"°L°,iatað i»» i )>*)• (ð'"‘ -
■ ekki annað c" be'J oe það va, mik'ð,
,M b^i S«m b»"" (5kiI». 1923, 72). '
ba,ðil,a»"l""'okk. j« aag„„ f «-ð .«rð« "'
b«i» «-* ‘ .'^B.eta, bö.ðu he'st »»«„» •
tlarsýnt í t-> „ ( 10i).
V,ð«„dingN»P6''0"! U a c-« -M “m '
berja *-« 1 8*8“/ Zm tima loW W
'pwraið-^ð'8'8"4^1 '
t61kV454U „iður, k"ð* :Vim«m o,
to'rto <-» •* f (BThld. 11. '93>'
baiðm »ið„' ■'ík>'“líkt' “ 1
„„þóUft L w ii, 275); >>*•>* *"*
bó.ðu þ»ð mð„'- (lk« ^ he„„a, „m Þ-ð
Wka,.b'óWtmð„'i("«/e_ð<voadýað
berja «-« ““'^sé.t.ypa"“T/
ljapp«»,*,ro“"mSl-a ■ þess að skaddast.
get», .'''"“""^‘“„"ega. f" *» "''kk"
(Bún. 1003, 29 ’' ' ^ bCja k>6''» “7°.
[ tunnunni, er g n2 tiníða t
_ ___ÍJSmMaU*' ’ __!«v,oi»rinur
anna svo óskaplega, því að hliðar-
tekjurnar verða svo miklar.
Vísað skal til þess, að sumar
myndir, sem hafa verið keyptar
dýrum dómum, hafa skilað sér aftur
í beinhörðum peningum í formi sölu
eftirprentana og póstkorta svo og
hvers konar birtingarréttar, en allt
kostar peninga úti í hinum stóra
heimi, þótt við hér á hjara veraldar
höldum annað og tökum hlutina
yfirleitt traustataki og komumst
upp með það fyrir þá sök, hve
markaðurinn er lítill, íjarlægur og
um leið harla léttvægur í áugum
heimsins.
Þessi verðsprenging gerir og það
að verkum, að söfn eiga mun erfið-
ara með að festa sér verk á upp-
boðum, því að fyrir þau flest er
vonlaust að keppa við fjármagns-
furstana.
Enginn skyldi svo halda, að þetta
séu endilega bestu og verðmætustu
myndir í heimi, sem fulltrúar fjár-
málaheimsins keppa um, því að hér
er um harðan og miskunnarlausan
markað að ræða, þar sem leikregl-
urnar geta verið tvíbentar ekki síður
en á almennum fjármálamarkaði.
Kannski lýsir danski málarinn
Ejler Bille þessu einna best í mjög
eftirminnilegu viðtali í Politiken
fyrir skömmu í tilefni áttræðisaf-
mælis hans. Bille segir, að það sé
fáránlegt, að ekki sé sterkar að
orði kveðið, þegar slök mynd eftir
Asger Jorn er slegin á hærra verði
en úrvalsmynd eftir Edvard Weie,
því að þá eru peningasjónarmið
komin langt fram fyrir listrænt
gildi. Edvard Weie var einn af frum-
kvöðlum nútímalistar í Danmörku
og meðal þeirra, sem urðu fyrir
áhrifum af honum, má nefna Svav-
ar Guðnason, en Weie mun hafa
verið lærimeistari hans um skeið,
og Nínu Tryggvadóttur.
En hér er ekki tilgangurinn að
kryfja þessa hluti, heldur einungis
að skýra hlutlægt frá þeim, svo að
menn megi fræðast og sjálfir draga
ályktanir.
Af hinu lakara má og einnig
telja, að þeir sem ráða yfir fjár-
magninu, muni kaupa upp helstu
verk, sem koma á uppboð, og þau
því lenda í höndum örfárra ijár-
sterkra aðila, er hugsa fyrst og
fremst um hagnaðargildið.
Jafnan er það svo um söfn, sem
rekin eru af einkaaðilum, að menn
stokki upp og endurnýi söfnin í
samræmi við markaða stefnuskrá
um endurnýjun. Þá er einhverri
góðri mynd, sem er í háu verði á
markaðnum, fórnað fyrir nokkrar
eftir yngri listamenn eða til að fylla
upp í eyður og gera ásjónu safn-
anna heildstæðari og áhugaverðari.
Mörg söfn og safnstjórnir vakna
nú upp við það, að verðmæti verka
þeirra hafa margfaldast á örfáum
árum og það gefur þeim raunar
einnig aukin tækifæri til endurnýj-
unar.
Höfuðverkur margra ágætra
safna og þá einkum opinberra, er
einmitt féleysi nú þegar myndlistar-
verk eru orðin svo dýr og einnig
er geymsla og viðhald listaverka
ekki svo lítill kostnaðarliður.
Bjarta hliðin
Góða hliðin á þróuninni er ótví-
rætt, hve áhugi almennings hefur
aukist gífurlega á undanförnum
áratug og verð málverka hækkað
almennt um leið.
Það hefur einmitt gefið mörgum
málurum tækifæri til að gera hluti,
sem þá fyrrum dreymdi ekki um,
t.d. útfæra stór og kostr.aðarmikil
verk, sem áður var einungis unnt
í formi verkefna frá hinu opinbera
eða fjársterkum einstaklingum.
Myndlistarmennirnir hafa og
margir notfært sér þetta og flutt í
vinnuhúsnæði, sem þá sömuleiðis
dreymdi ekki um fyrir nokkrum
árum og margir fengið sér einkarit-
ara og aðstoðarmenn.
Ég vissi áður um nýbylgjumál-
ara, t.d. Marchus Lúpertz, með allt
að sjö aðstoðarmenn, en nú frétti
ég af einum þeim stórtækasta og
um leið nafnkenndasta í augnablik-
inu, Anselm Kiefer, sem er með þá
sautján. Það eru ekki heldur nein
smáræðis verk, sem hann útfærir
og þannig var sagt frá því í listtíma-
riti nýlega, að norskur safnari nú-
lista, skipamiðlarinn Astrup, hafí
keypt rýmislistaverk eftir hann sem
vó 25 tonn!
Þá eru umsvif listaverkakaup-
enda mikil, og vil ég því til árétting-
ar vísa til hinna frægu listkaup-
manna bræðranna Saatchi í London
(Saatchi & Saatchi), sem eiga mikl-
ar eignir og sýningarhallir í útjaðri
Lundúna og eru með 14.000 manns
í vinnu!
Fyrirtæki þeirra lenti í erfiðleik-
um fyrir skömmu, og það voru ein-
mitt þeir sem seldu þá eitt lykil-
verka Anselms Kiefers „Meistara-
söngvarana" á 8 milljónir þýskra
marka eða nær 288 milljónir, og
um leið 80 önnur verk úr safni sínu.
I Bretlandi og víðar er til nokk-
urs konar listmiðlun, er miðlar lista-
verkum til fyrirtækja og jafnvel
safna og nam velta hennar á liðnu
ári 40 milljónum punda!
Þeir sem hafa komið á hinar
miklu sýningar, t.d. á Metropolit-
an-safninu og MoMA, í New York,
eða t.d. Grand Palais í París, hljóta
að hafa tekið eftir því, hve þetta
aðstreymi fólks skapar mikla vinnu
innan safnanna. Gífurlega sölu á
póstkortum, eftirprentunum, bók-
um og jafnvel afsteypum af högg-
myndum. Auk þess sem risastórir
matsölustaðir og barir á söfnunum
eru þéttsetnir allan daginn.
Það sjónarmið hefur orðið ofan
á að gera söfn að vinalegum og
eftirsóknarverðum stofnunum til
heimsókna, með góðri þjónustu í
mat og drykk, því að menn upp-
götvuðu loks, og ekki vonum fyrr,
að menn svengir og þyrstir þar svo
sem annars staðar þar sem fólk
kemur saman!
Ýmsir málarar, sem lengi hefur
lítið borið á, þótt viðurkenndir væru
og vel netnir af öllum myndlistar-
mönnum, sem á annað borð fylgj-
ast með framvindu lista, eru nú
komnir aftur í sviðsljósið og sumir
svo um munar. Einkum eru það
abstrakt-málarar Parísarskólans,
sjötta og sjöunda áratugarins, sem
skotist hafa á stjörnuhimininn og
mætti nefna hér marga, en heimild-
ir mínar geta einkum Serge Poliak-
offs (1906-1969) og Jean Miehael
Atlan (1913-1960), en myndir eftir
þá koma oft fram á uppboðum og
seljast meðalstærðir olíumálverka
þeirra á því, sem nemur 30-50 millj-
ónum ísl. króna.
Pop-listamenn sjöunda áratugar-
ins eru og mjög hátt metnir, svo
sem ég hef fyrr vakið athygli á, og
þeir, sem spruttu upp á þeim árum
undir áhrifum þeirra, eru einnig á
uppleið. Hér vil ég geta tveggja,
sem ég fylgdist vel með á sl. sumri
og eru þeir Erró og Hervé Tél-
emaque. Nefni þá vegna þess hve
gjörólíkir listamenn þetta eru, þótt
þeir hafi báðir gengið út frá Pop-
listinni í upphafi ferils síns, og svo
kemur Erró okkur við. Þeir eru
einnig báðir aðfluttir meðlimir
Parísarskólans og koma langt að
frá fjarlægum eylöndum, og þannig
er Télemaque fæddur í Port au
Prince á Haiti 1936. Ég sá fyrst
myndir eftir listamanninn á borgar-
listasafninu í París á sl. sumri og
vöktu þau óskipta athygli mína, en
vissi áður ekki haus né sporð á
honum, og svo sá ég nokkrum vik-
um seinna stóra einkasýningu í
virtu listhúsi á Rue Vieille du
Temple. Þróun hans er mjög sér-
kennileg og eftirtektarverð, eða úr
eins konar lágmyndum, þar sem
fram koma ýmsir tilfallandi að-
skotahlutir, og í mjög lithreina og
mjúka flatarmálslist, sem hann
tengir ríkri efniskennd sinni.
Myndir þeirra koma oft fram á
uppboðum og þá sérstaklega Errós,
enda er list hans þess eðlis, að hann
mun vera öllu afkastameiri.
Myndir þeirra voru slegnar á frá
400.000 til 1700.000 ísl.kr. á sl.
ári og eru þá frá undir meðalstærð
til rétt yfir meðalstærð, en aldurinn
hefur svo sitt að segja.
Á líku verði og í einstaka tilfelli
enn hærri, eru og margir nafn-
kenndir félagar Errós á svipuðum
aldri og má fastlega gera ráð fyrir,
að leiðin liggi upp á við á næstu
árum, því að það segir nafnarunan
og félagsskapurinn, sem þeir eru í
varðandi auglýsingar frá uppboðs-
húsum.
Hér skal og minnt á, að uppboð
fara fram næstum vikulega ein-
hvers staðar í Frakklandi, svo að
þetta er nokkuð áreiðanlegt verð
til viðmiðunar, en engar undantekn-
ingar. Ég varð og var við það á
almennum sölulisthúsum í París, er
ég til gamans grennslaðist fyrir um
verð.
Nýjustu fréttir, sem ég fékk ein-
mitt, er hér var komið skrifum
mínum (28.2.) eru að mynd Errós
„A travers l’Atlantique" (Ferða-
langar á Atlantshafi) 195x150 sm,
hafi selst á 350.000 franka á upp-
boði 18. febrúar, sem ér hæsta verð,
sem ég veit til að gefið hafi verið
fyrir mynd eftir hann. Við upphæð-
ina bætast svo væntanlega 10%, svo
að hún verður samanlagt rúmar 4
milljónir og þetta er stórt stökk,
en myndin er líka í tvöfaldri meðal-
stærð að segja má.
Ágiskan mín var því fljót að
ganga eftir!
En hér þurfti nú ekki mikla
ófreskigáfu, því að heimildarrit mitt
sagði strax í byrjun janúar frá nýj-
um sölumetum, og þetta nýjast
hefti, sem ég fékk í dag, er sneisa-
fullt af slíkum fréttum. Má til gam-
ans geta þess að sama dag var
Málverkið „Meistarasöngvarnir" eftir Anselm Kiefer, sem seldist á 8 milljónir þýskra marka, eða nær 288 milljónir íslenskra króna nýlega.
málverk eftir Belgíumanninn Pierre
Alechinsky (f. 1927) „La Reponsa-
bilité", (1959-1960) 205x200, sleg-
ið á rúmar 20 milljónir. Sá er einn
af þekktustu Cobra-málurunum og
eru nokkur verka hans til sýnis að
Kjarvalsstöðum þessa dagana
ásamt fleirum „formleysismálur-
um“.
Annar frægur og mjög sérstæður
málari og vinur Errós, Valerio Ad-
ami (f. í Boiogna 1935), er líka á
uppleið á tindana, en málverk eftir
hann var slegið á því sem nemur
rúmum 10 milljónum ísl. króna, og
hinn nafnkenndi Antoni Tapies (f.
í Barcelona 1923) komst í hóp hinna
útvöldu, er málverk eftir hann var
slegið á um 45 milljónir ísl. króna.
I ljósi þess hve myndir Errós eru
oft á uppboðum verður, er svo er
komið að telja verk hans dýrseld-
ustu myndir íslenzks málara fyrr
og síðar.
Kaupstefiiur og sýningar
Það er frá mörgu fleiru að segja,
sem sjaldan fréttist til íslands, eins
og t.d. af listakaupstefnum ýmis
konar, og á ég þá við umstangið
og bríaríið í kringum þær, sem er
kostulegt. Þar leiða saman hesta
sína listakaupmenn frá öllum
heimshomum og auglýsa skjólstæð-
inga sína stíft, með lúðrablæstri og
hallelújasöng að segja má. Eða að
herma frá hinum miklu sýningum
á gagngerðan hátt. En af og til
fáum við ýmsar dýrmætar fréttir
að utan frá Einari Guðmundssyni í
Menningarblaðinu og eru þær meira
en vel þegnar.
Hin ýmsu listtímarit koma með
smáfréttir hvers konar og lífgar það
ritin mjög upp og gerir þau læsi-
legri. Enginn endist til að lesa ein-
tóna fræðiþrugl til eilífðar frekar
en skýrslur Norræna ráðsins, sem
nú þingar hér.
Hér skal þess getið, að Gaugin-
sýningin á Grand Palais í París sló
allar aðrar sýningar út hvað aðsókn
snerti, en hana sáu 700.000 manns
eða 7692 að meðaltali á dag. Dýr-
gripir úr Kreml á Úbersee safninu
í Bremen var í öðru sæti með
306.000 sýningargesti eða 3326
manns á dag að meðaltali, og í
þriðja sæti kom svo Andy Warhol
sýningin á MoMA í New York með
296.879 gesti eða 4067 á dag.
En vegna þess að sýningar eru
opnar mislengi, telst þó Guggen-
heim-sýningin í Þjóðlistasafninu í
Berlín vera í öðru sæti með 4215
gesti á dag en samtals 215.000 í
allt. Og ef litið er á aðsóknina frá
því sjónarmiði, reynist Salvador
Dali sýningin í Ríkislistasafninu í
Stuttgart vera í fjórða sæti með
4032 sýningargesti á dag en
250.0ÖÓ í allt og sýning verka
Giulio Romano í Palazzo Té í
Mantua í fimmta sæti, með 3663 á
dag eða 219.833 samtals, en það
eru ekki fullnaðartölur, og Gullið
úr Kreml er þá í því sjötta.
Hins vegar féllu sýningar sem
miklar væntingar voru gerðar við
og óspart auglýstar eins og Bylting-
arsýningin á Grand og Petit Palais
í París, sem ég sagði lítillega frá í
ferðapistlum mínum og spáði litlu
gengi, en hún var í 18. sæti með
884 gesti á dag eða samtals 77.804.
Mesta fallið var þó ótvírætt
„Bilderstreit" (Myndasenna) í
Kaupstefnuhöllinni, Köln Deutsch,
en þessi mikið auglýsta sýning var
fyrst í 20. sæti með 823 gesti á
dag eða 72.500 samtals.
Sagt er að hún hafí boðað enda
hinna svonefndu þemasýninga, sem
hafa verið svo ríkjandi undanfarin
ár og algjör sjúkdómur meðal list-
sagnfræðinga.
En fleira kemur til og þá hvernig
staðið var að sýningunni, en tvö
gallerí Michales Werners í Köln og
Mary Boone í New York höfðu veg
og vanda af henni og fengu á milli
handanna annað hvort 10 eða 100
milljónir marka þýska ríkinu til út-
færslu hugmyndar sinnar.
Vinnubrögðum þeirra var mót-
mælt af ekki minni bógum en Ans-
elm Kiefer og Donald Judd, er báð-
ir gerðu grein fyrir sjónarmiðum
sínum í víðlesnum listtímaritum.
Þeir tveir ásamt röð heimsþekktra
myndlistarmanna frábáðu sér þátt-
töku á sýningunni.
Eins og vænta mátti röðuðu þau
skjólstæðingum sínum á bestu
veggina, og ekki bætti það úr skák,
enda munu þau hafa neyðst til að
loka sýningunni fyrir tímann. Hér
þótti víst einum of langt gengið um
hagsmunapotið í með réttu mjög
hlutdrægum listheimi og sýningin
lognaðist víst hreinlega útaf.
Það kórónar svo allt saman, að
þau Michel Werner og Mary Boone
eru hjón!
Viljum breyta ímynd
orðabóka gagnyart notendum
JON HILMAR JONSSON
SEGIR FRÁ VÆNTANLEGRI SAGNORÐABÓK
K\
(Hun. ^ betja ,
■x tunnunni, er g 64\ ■ 'J. *m(ða t
ro«ð s'«gá„- (>S'8“/'a; ci„l,v», smí<"sS"P“'
m19 6 _____-------------------------------
Sagnorðabók næsta stóra verkefni,
sagði í fyrirsögn á viðtali við dr.
Jörgep Pind, forstöðumann Orða-
bókar Háskólans, sem birtist í
Menningu og Iistum fyrir mánuði.
Að sögn Jóns Hilmars Jónssonar
deildarstjóra ritstjórnardeildar
Orðabókarinnar var ákveðið að
ráðast í útgáfu sagnorðabókar í
fyrstu lotu í stað þess að stefna
á orðabók um allan orðaforðann
strax í upphafi, því eins og hann
segir sjálfur, „þá tekur slíkt
verkefhi áratugi og jafnvel
aldir, en við vildum stefna að
einhverju sem við gætum lokið
í okkar tíð.“
Sýnishorn af því hvernig sagnorðabókin verður sett upp.
Með því að gefa út
sagnorðabók af-
mörkum við okkur
ákveðið verkefni, en
söfnin, sem hafa að
geyma dæmi um notkun orða
úr rituðu og töluðu máli, eru
svo.efnismikil að það væri feiki-
lega umfangsmikið og tímaf-
rekt verk að semja orðabók sem
tæki til alls stafrófsins í einu
lagi,“ segir Jón Hilmar. „Við
vildum gjarnan losna undan
þeirri stöðu að byija á bókstafn-
um a, afgreiða öll orð sem
hefjast á honum áður en við
byijuðum á næsta staf og svo
koll af kolli. Þó slík vinnubrögð
hafi verið eðlileg á sínum tíma, þá
hafa þau ýmsa annmarka."
Orðabók Háskólans geymir orða-
safn sitt í spjaldskrá eða seðla-
safni, en nokkur hiuti þess hefur
Hilmar Jónsson
Morgunblaðið/Þorkell
þegar verið færður inn á tölvu, eins
og fram kom í viðtalinu við Jörgen
Pind þann 10. febrúar. „Úrvinnsla
á söfnunum hófst árið 1983, en
fram að þeim tíma var öll áhersla
iögð á efnisöflunina, það sem við
köllum orðtöku. Menn
fóru í gegnum prentuð
rit og merktu við dæmi
um orð og þannig söfnuð-
ust dæmin í seðlasafnið.
Þar sem tölvuvæðingin
hófst hér um líkt leyti og
úrvinnsla fannst okkur
rétt að forðast þá stöðu
að við færum að vinna
verk sem við sæjum ekki
út yfir í okkar tíð, heldur
reyndum að afmarka
okkur áfanga sem við
gætum hugsanlega lokið
bærilega vel og gæti stað-
ið sem sjálfstæð heild.
Fyrsta verkefnið var ritmálsskrá-
in, sem við köllum svo, en það er
yfirlitsskrá um aðaldæmasafnið,
þar sem eru mjög knappar upplýs-
ingar um hvert einstakt orð. Það
er orðaforði langt umfram það sem
kæmi endanlega í orðabók.
Annað verkefnið, sem er að verða
meginverkið, er söguleg orðabók
um sagnorðin. Þetta hefur verið að
mótast smátt og smátt og við reyn-
um að beita tölvutækninni til hins
ýtrasta. í stórum dráttum fer þetta
fram þannig að dæmin sjálf eru
skráð inn' á tölvu þar sem síðan
fer fram nákvæm greining á öllum
dæmum um hverja sögn. Síðan er
hægt að flokka þetta á ýmsa vegu
og raða þessu saman þannig að
dæmin mynda efniviðinn í lýsingu
orðsins. Við sjáum ekki endanlega
hversu umfangsmikil lýsingin verð-
ur á hveiju orði en líklega verður
hún býsna löng á ýmsum stærri
sögnum."
Orðabókarmenn leggja mikið
upp úr því að orðabókin verði vel
aðgengileg fyrir þá sem nota hana.
„Það er nú svo með orðabækur,
að þær eru háðar sínum takmörkun-
um. Oft finnum við ekki það sem
við ætlum að finna, verðum fyrir
vonbrigðum með þær og finnst
þær takmarkaðri en við vildum að
þær væru. Við hugsum talsvert
mikið um þetta og viljum reyna að
bijótast sem mest út úr þessu og
gera orðabækur sem allra gagnleg-
astar. Það þarf að greiða fyrir því
að menn finni það sem þeir eiga
von á og jafnvel koma inn efni og
gera efni aðgengilegt sem menn
átta sig ekki á að þeir geti fundið
í orðabókum. Það er ansi skemmti-
legt ef hægt er að ná árangri að
þessu leyti, víkka svið orðabókanna
og breyta ímynd þeirra gagnvart
notendum."
Reynt verður að koma til móts
við lesendur með því að hafa staðl-
að form á lýsingu allra sagnanna,
segir Jón Hilmar, þannig að ef
menn þekkja ákveðinn ramma um
lýsinguna verði tiltölulega auðvelt
að finna það sem þeir leita að. Sýn-
ishorn af því hvernig þessi lýsing
verður hugsanlega útfærð er að
finna á meðfylgjandi mynd, sem
fengin er úr tímaritinu Orð og
tunga, sem gefið er út af Orðabók-
ármönnum.
„Lýsingin verður ekki svona
löng, en í líkingu við þetta. En
sannleikurinn er sá að efniviðurinn
er svo fjölbreytilegur í söfnunum
að það er ekki vetjandi annað en
láta hann njóta sín að miklu leyti,"
segir Jón Hilmar.
„Það sem meðal annars er ný-
stárlegt í þessu er að úti á spássíun-
um eru klausur lesendum til hægð-
arauka. Millivísanir tengja saman
skyld atriði. Ör sem vísar upp, tákn-
ar að á undan er annað millivísunar-
tákn sömu gerðar. Samstæðir há-
stafir tengja saman hliðstæða
merkingu. Með því að renna augun-
um eftir spássíunum er auðvelt að
tengja hliðstæðurnar saman. í
annan stað tengja litlir bókstafir
saman skyld afbrigði orðasam-
banda. Vegna þess að ramminn um
lýsinguna er fastur geta slík af-
brigði dreifst, en með því að styðj-
ast við þessi tákn eiga menn hægt
með að finna þau og tengja saman
án þess ’að þurfa að lesa allan
textann.
Svo eru hér líka klausur sem
greiða fyrir því að menn geti fund-
ið ýmiskonar atriði sem annars er
erfitt að finna í svona löngu máli,
eins og málshætti, sem mikið er af
í söfnunum, upplýsingar tengdar
þjóðháttum, menningarsögu, þjóð-
trú, allskonar ummæli um verk-
hætti og fleira af því tagi. Þetta
þýðir að menn eiga að geta sótt
margskonar upplýsingar tiltölulega
auðveldlega inn í þennan texta þó
hann sé langur og virðist kannski
flókinn við fyrstu sýn.“
Jón Hilmar segir að spássíu-
klausur sem þessar séu ekki notað-
ar í orðabókum almennt, þó komið
hafi fram orðabækur á síðustu
árum þar sem þær hafa verið notað-
ar í þeim tilgangi að auðvelda yfir-
sýn eða upplýsingaleit óháð textan-
um. „En við höfum útfært þetta
svolítið á okkar eigin hátt, sérstak-
lega þessar millivísanir sem ég held
að séu mjög gagnlegar. Hinn
möguleikinn, sem væri hefðbund-
inn, væri að raða öllu eftir merking-
unni, gera fyrst upphaflegu merk-
ingunni skil og halda syo áfram á
þann hátt, en það er að mörgu
leyti miklu óhagstæðara fyrir le-
sandann, því þá veit hann miklu
síður hvar hann á að ganga að
hveiju og einu atriði og margt sem
ekki varðar merkinguna fer hæg-
lega forgörðum í lýsingunni."
Hver er ástæðan fyrir því að þið
takið sagnirnar fyrir sérstaklega?
„Við vildum í fyrsta lagi fá ein-
hvern áfanga sem er afmarkaður
og viðráðanlegur sem upphafs-
áfangi og í annan stað kemur það
til af því að sagnimar- eru tiltölu-
lega fáar miðað við nafnorðin eða
lýsingarorðin til dæmis. Svo eru
þær líka nokkuð stöðugur orðflokk-
ur. Þar er ekki mikið af fijálsum
samsetningum eða nýyrðum miðað
við það sem gerist í öðrum orðflokk-
um.
I ritmálssafninu okkar eru um
það bil 16.000 sagnir miðað við um
500.000 nafnorð og eitthvað í
kringum 40.000 lýsingarorð. Hins
vegar verður þessi bók ekki aðeins
nýtileg í sambandi við það að fletta
upp á sögnum, heldur hugsum við
okkur að orðskrá fylgi, þar sem
tilgreind verða orð sem koma fram
í lýsingunni. Til dæmis nafnorð sem
eru í föstum orðasamböndum með
sögnum, þannig að menn geti flett
upp slíkum samböndum og þeim
nafnorðum og lýsingarorðum sem
þar er að finna.“
Á meðan starfsmenn Orðabókar-
innar halda áfram starfi sínu af
eljusemi, verðum við, væntanlegir
lesendur hennar, að sýna þolin-
mæði, því sagnorðabókin verður
ekki tilbúin alveg á næstunni. „Við
höfum svo sem hugsað um aldamót-.
in sem ákjósanlegan útgáfutíma,
en ætli það sé ekki vissara að orða
það svo að orðabókin komi út í
upphafi næstu aldar,“ segir Jón
Hilmar að lokum.
MEO