Morgunblaðið - 28.04.1990, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. APRIL 1990
4
Bragi Ásgeirsson:
sjóhmemji vEmmim
4 í síðustu tveim sjónmenntavett-
vöngum mínum hef ég tekið til
méðferðar hina miklu uppsveiflu,
sem orðið hefur í listheiminum á
sl. áratug og nú er röðin komin
að Norðurlöndum.
Þótt undarlegt megi virðast þá
hef ég minjii upplýsingar um
ástandið á Norðurlöndum almennt
en í ýmsum fjarlægum löndum,
og stafar það af því, að upplýsing-
ar liggja ekki á lausu og því verð-
ur þessu vettvangur nokkuð
öðruvísi en hinir.
Þessi þáttur er t.d. ekki ræktur
í listtímariti Svíavirkis (Norrænu
listamiðstöðvarinnar), „Siksi“,
heldur einkennist stefna ritsins á
mjög þurru einhæfu og leiðigjörnu
upplýsingastreymi, en að því verð-
ur vikið síðar.
Það er aðeins þegar ég rekst á
sérgreinar um málin í dönskum
blöðum, sem ég sé stundum, að
ég fæ haklgóðar upplýsingar, en
hvers konar greinaskrif um listir
hafa stóraukist-í þeim á fáum
árum og þar er ekki um neina
miðstýrða einstefnu að ræða.
Þá er þáttur mála, er varðar
listmarkaðinn, sjaldan áhugasvið
okkar myndlistarmanna af minni
kynslóð, og ég leita ekki eftir
slíkum upplýsingum, en þær
breytingar, sem hafa orðið á
síðustu árum, varða okkur alla og
afkomu okkar og því fékk ég
áhuga á að rannsaka þessi mál.
Og eins og ég sagði í fyrsta sjón-
menntavettvangi ársins, þá líkist
það spennandi reyfara að fylgjast
með þróuninni.
Veit ég, að margur mun slá á
lær sér og hneykslast, er hann les
hinar ótrúlegu upphæðir, sem
reiddar eru af hendi fyrir málverk
nafnkunnra meistara, en hvað er
það á móts við það, er verð á fá-
fengilegum hlutum hefur einnig
þotið upp úr öllu valdi í heiminum
á síðustu árum, hvort heldur það
sé frumútgáfa sendibréfs frægrar
persónu úr afþreyingariðnaðinum
eða 30 ára gamall bíll, eins og
t.d. rauður Ferrari, sem núverið
fór á 250 milljónir ísl. króna á
uppboði! En það merkilega gerist,
að þá hneykslast menn miklu
síður.
*
*
Bíllinn eldist þó mun fyrr en
málverkið og er ekki jafn tryggt
verðbréf fram í tímann.
Menn skulu athuga það vel, að
viðkomandi eru ekki að borga fyr-
ir liti, léreft og vinnu listamanns-
ins, heldur skapandi hugvit hans
og hvað bifreiðina áhrærir, eru
þeir minnst að borga fyrir blikkið
og tilfallandi tæki í bílnum eða
framleiðslukostnaðinn, heldur ein-
stæða hönnun og frábært hugvit.
En þetta er þó ekki fullkomlega
kjarni málsins, heldur að gildismat
hlutanna hefur, tekið gagngerum
breytingum og andleg verðmæti
eru um leið hærra metin en áður,
enda þarf heimurinn meir á hug-
viti og lifandi kenndum að halda
en nokkru sinni fyrr á tímum staðl-
aðrar hátækni vitundariðnaðarins.
Svo einfalt er það og jafnvel
má fullyrða, að hin miklu skáld,
er lifðu við sult og seyru á árum
áður, hafa verið uppi á röngum
Ekki þekki ég mikið til uppboðsmálara á Norðurlöndum en þó nóg til þess að það kom mér mjög á óvart, er ég af tilviljun rakst á þær
upplýsingar í dönsku blaði, einmitt er ég var að Ijúka þessari grein, að málverk eftir sænska málarann Niels von Dardel (1888-1943)
„Dauði spjátrungsins" máluð árið 1918, hafi á miðju síðasta ári náð hæsta verði til þessa á uppboði innan Norðurlanda, er það var slegið á
15 milljónir danskra króna, sem gerir með kostnaði yfir 150 milljónir ísl. króna.
Þess má og til gamans geta að Dardel kom til Parísar árið 1910 og var um skeið samtíða Jóni Stefánssyni í skóla Henri Matisse.
í ljósi vægi listar þeirra beggja þykir mér nokkuð mikið bil á milli verðlags mynda þeirra, en á því kann að verða breyting, enda hef-
ur verðsprengja síðustu ára með sanni ekki náð til íslands.
(Það hefur svo skeð eftir að þessi grein fór frá höfúndi í setningu, að þetta met hefiir tvívegis verið slegið á þessu ári svo sem fram kom
í forsíðufrétt blaðsins sl. miðvikudag, þar sem sagt er frá því að málverk eftir Ágúst Strindberg, sem nefndi sig jaíhan fyrst og fremst málara
og sjónlistamann (!), þótt liðtækur væri sem leikskáld, hafi verið slegið á 240 milljónir á uppboði í Stokkhólmi nýlega og að jafnframt hafi
mynd eftir Anders Zorn verið slegin á 160 milljónir fyrr á árinu. Þetta staðfestir að kúrvan veit einnig upp á við á Norðurlöndum ekki síður
en annars staðar í heiminum)...
tíma þ.e. ef menn vilja meta listir
til peninga. Jafnvel hinir mörgu
kynlegu kvistir, sem þjóðin hefur
alið, svo sem Kristján Fjallaskáld,
Vatnsenda Rósa og Gvendur dúll-
ari, hefðu alla burði til að lifa
góðu lífi á íslandi nútímans og
hvað þá ástmögurinn Jónas
Hallgrímsson.
Við getum alveg slegið því
föstu, að list sé í sjálfu sér ekki
hægt að meta til peninga, en út
úr því hefur verið gróflega snúið
af fólki, sem helst vill ekki borga
fyrir listir né andleg verðmæti —
vill helst ekki heyra minnst á pen-
inga, þegar listir ber á góma.
Þetta mat varð mjög áberandi,
eftir að iðnbyltingin og fjöldafram-
leiðslan breytti þjóðfélagsháttum
og almennri afstöðu manna til
skapandi lista, og það er fyrst á
síðustu áratugum, sem hátæknin
hefur snúið hjólinu við.
Þannig hefur hátæknin sjálf og
flestum að óvörum tekið að sér
hlutverk fursta endurreisnarinnar,
en það tímabil má telja mesta
blómaskeið skapandi lista á síðari
öldum, en þá kepptust einmitt
höfðingjarnir við að gera vel að
vísindum, húmanískum fræðum,
listum og listamönnum.
Hið norræna svið
Við íslenzkir myndlistarmenn,
sem sitjum hér uppi á einangruðu
útskerinu, höfum því miður ekki
mörg tækifæri til að fylgjast með
norrænni myndlist né almennum
listavettvangi á hinum Norður-
löndunum.
Best þekki ég til hlutanna í
Kaupmannahöfn og veit, að al-
mennt hefur listáhugi aukist og
er aðstreymi fólks á sýningar
þekktra listhúsa yfirleitt góð.
Þannig koma t.d. 500 manns dag-
lega að meðaltali á hið þekkta list-
hús „Gallerí Asbæk“, sem er á
hliðargötu út frá Kóngsins Nýja-
torgi í Kaupmannahöfn, og vafist
getur fyrir ókunnuga að finna, og
aðsóknin að Lousiana er alltaf
góð, en hins vegar er aðsóknin
yfirleitt dræm á skipulagðar og
miðstýrðar sýningar svo sem á
Charlottenborg á besta staðnum
við Kóngsins Nýjatorg og í raun
allri Kaupmannahafnarborg.
í flestum landanna er um ein-
hveija tímaritsútgáfu að ræða og
í þeim blöðum flettir maður, er
þau verða á vegi manns. En þau
segja ekki allt, heldur fyrst og
fremst skoðanir þeirra, er gefa þau
út, sem eðlilegt má teljast.
Svíavirki heldur út samnorrænu
blaði, sem er því miður einsýnna
og þrengra en flest staðbundin
listtímarit. Þá einkennast samnor-
rænar sýningar yfirleitt af furðu-
legu dekri við svonefnt utangarðs-
fólk í listum, og neðanjarðarlist
hvers konar, og ekki skyldi mig
undra, þótt einn góðan veðurdag
verði stofnað til farandsýningar á
klósettkroti svo og öðru veggkroti
undir heitinu „Graffiti Borealis“
eða ámóta fínu nafni.
Alls ekki svo að skilja, að sá,
er hér ritar, sé á móti þessari teg-
und listar, því að hann hefur þvert
á móti iðulega gaman af, svo sem
skrif hans ættu að vera til vitnis
um.
En það, sem ég er alfarið á
móti, er öll miðstýring, forsjár-
hyggja og einstefna, að ég tali nú
ekki um, er annarlegar pólitískar
kenndir blandast í málin. Þeirrar
pólitíkur er beðið hefur algert skip-
brot og leitt hefur meiri hörmung-
ar yfir grónar menningarþjóðir en
áður þekktust.
Nú á ferskum tímum endurnýj-
aðs gildismats og frelsis í pólitík
og listum er þessi stefna líkast
draug, er allir vilja kveða niður,
enda veltur hreinlega h'f heimsins
á því.
Mismunurinn á neðanjarðarlist
í austri og vestri er sá, að lista-
menn í austrinu voru og eru að
beijast fyrir tjáningarfrelsi sínu,
samskonar frelsi og listamenn
vestursins hafa, en neðanjarðar-
listamenn vestursins hafa, og
stundum. ómeðvitað, verið að beij-
ast fyrir því margir hveijir að
koma á andlegu haftakerfi og
miðstýringu valdhafanna í austri.
Og eins og Hitler var alltaf að
prédika frið, þá var þetta gert í
nafni frelsis og mannúðar!
Því hefur iðja þeirra hlotið vel-
þóknun þeirra er dreymir um sós-
íalíska byltingu í vestri.
En menn rugla þessu ekki sam-