Morgunblaðið - 07.07.1990, Qupperneq 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. JÚLÍ 1990
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. JÚLÍ 1990
B 3
INissa sjálfri eru ótal áhuga-
verð listaverk og söfn, en
enginn listunnandi ætti að
láta fram hjá sér fara Cha-
gall-safnið. Né heldur Mat-
isse-safnið, sem reyndisl að vísu vera
lokað vegna viðgerðar þegar undir-
rituð kom þar í janúar í vetur. Chag-
all-safnið var reist 1973 á fallegri
hæð í miðri borginni og byggt utan
um listaverkagjöf meistarans sjálfs
og Valentínu konu hans. Fyrst gaf
hann 1966 17 stór olíumálverk um
efni úr Mósebók, brottför Israels-
manna frá Egyptalandi, og Ljóðaljóð-
unum og bætti síðan við skissum,
olíumálverkum, gvassteikningum frá
1931,105 ætingum og 75 steinprent-
um, auk 5 höggmynda, lágmynda,
leikmuna og gríðarstórs veggteppis.
André Malraux, sem þá var mennta-
málaráðherra Frakka, lét reisa sérs-
takt safn utan um þessa gjöf í sam-
ráði við listamanninn og var André
Harmant arkitekt falið verkið. Þarna
er því einstök bygging, sem Chagall
sjálfur lagði til listaverk, svo sem
stóra mosaikmynd sem speglast í
vatni utan dyra og steinda glugga í
sérstakan tónleika- og fyrirlestrar-
sal. Sjálfur skrifaði Marc Chagall:
„Fólki með allar trúarskoðanir er
fijálst að koma hér og baða sig í
þessum draumi mínum, langt í burtu
frá allri illsku og æðibunugangi nú-
tímans.“ Og það er einmitt það sem
undirrituðum gesti fannst, hann vera
að baða sig í draumi þarna í safn-
inu, hvort sem staðið var fyrir fram-
an þessi geysilega stóru litríku mál-
verk úr Biblíunni eða setið í hljóðum
hljómleikasalnum í bláu og gulu bir-
tunni frá steindu gluggunum og með
myndskreytta sembalinn eftir meist-
arann á sviðinu. Eða virti fyrir sér
í anddyrinu stóra gobelinteppið, sem
í efni samtengir með bláma Miðjarð-
arhafsins bæi Chagalls, Jerúsalem
og Vence.
Eftir seinni heimsstyijöldina sett-
ist Chagall einmitt að í Vence, fjalia-
bænum skammt vestan við Nissa,
þar sem er Chapelle-du-Rosaire, kap-
ella helguð Matisse með listaverkum
meistarans. í næstum fjögur ár vann
Matisse að þessari kapellu og nefndi
hana „meistaraverkið mitt“. Ferða-
fólk skyldi vara sig á því að þessi
litli gimsteinn er lokaður á sunnudög-
um og hátíðisdögum og kanna yfir-
leitt áður en lagt er upp í skoðunar-
ferð opnunartíma hinna ýmsu staða.
í þorpskirkjunni skammt frá aðal-
torginu í Vence, þar sem áætlun-
arbíllinn stansar, er á hliðarvegg
draumkennd mosaikmynd eftir Cha-
gall. En tvíburabærinn-í þriggja kíló-
metra fjarlægð, St. Paul, er samt í
rauninni enn frægari listaverkabær.
Þessir tveir litlu bæir gjarnan nefnd-
ir í sama orðinu,
Saint-Paul-de-Vence. I Saint-Pau! er
þessi heimskunni veitingastaður
Colombe d’Or, samkomustaður mál-
ara og bókmenntafólks í 30 ár. Upp
úr 1950 tók ferðafólkið að streyma
að til að skoða það sem þeir skildu
þar eftir sig. Þarna hafa nú 2-3 kyn-
slóðir merkt sér staðinn með lista-
verkum. Þar bjuggu bæði Picasso
og leikarinn Yves Montagne, sem nú
á hús við litla torgið framan við veit-
ingahúsið og má gjarnan sjá leikar-
ann í kúluspili á torginu með körlun-
um í þorpinu, áður en þeir skreppa
inn í krána til að fá sér einn.
Colombe d’Or-veitingahúsið hefur
staðið þarna í hálfa öld, en fyrir 30
árum varð það samkomustaður list-
málara, myndhöggvara og rithöf-
unda, sem síðan hafa orðið heims-
frægir og veitingastaðurinn er bæði
inni og úti eitt listaverk. Húsið sjálft
er að grunni til frá því um 1700.
Staðurinn er stórkostlegur, en matur
að sjálfsögðu nokkuð dýr, þar sem
fólk kemur úr ölium heimshornum
beinlínis til að njóta lista og seðja
matarlyst sína í þessu rómantíska
andrúmslofti. Nafnalistinn yfir þá
sem þarna eiga verk í öllum hornum,
á veggjum, á barnum, á göngum og
úti í húsagörðum er langur: Henri
Matisse, Miro, Hartung, August
Renoir, Picasso, Fernand Leger,
Derrain, Brach, Tingerlei, svo nokkr-
ir séu nefndir, sem undirrituð man
eftir að hafa séð í kring um sig
meðan setið var yfir ljúffengum rétt-
um og skoðað í fylgd með eigandan-
um á eftir. Heilt herbergi er þarna
með verkum Alexanders Calders,
sem hann hafði gefið, svo og tvö
stór mobíl úti í húsagarðinum. En í
tijágarðinum hefur César gert
gríðarstóra styttu. Ekki má gleyma
því að þarna í Vence er Foundation
Maeght, heimsþekkt forum lista,
listasafn og skammtímasýningar og
þarna er „völundarhús" Joans Miros
með gríðarlegum skúlptúrum, mosa-
ik og vatnsmyndum, en hvorugt gat
ég skoðað þar sem orðið var of álið-
ið dags. Verður að geymast til betri
tíma.
Út með ströndinni bjuggu á sínum
tíma um sig Joan Miro, Femard
Leger, Auguste. Renoir, Henri Mat-
isse og August Renoir, hver í sínum
bæ. Renoir-safnið er í Canges-sur
Mer og fjölbreytt verk Jeans Coc-
teaus í Menton, en Leger- safnið í
Biat, 6 km frá Juan-les-Pins. Safn
Auguste Renoirs er í húsi lista-
mannsins í Canges og íbúð hans og
vinnustofur til sýnis, en ýmsu hefur
verið breytt síðan málarinn lést 1919.
Við gluggann stendur hjólastóllinn
sem meistarinn eyddi síðustu árum
ævi sinnar í og maður þekkir ólífut-
rén í garðinum af málverkum hans
og þar er hægt að setjast niður í
veitingahús og fá t.d. Bouillabaise,
fiskisúpuna frægu sem ættuð er
þarna af ströndinni. í Biot málaði
Paradís. Hluti úr mynd Chagalls,
sem sýnir Adam og Evu.
Fernand Léger nokkrar af sínum
frægustu myndum, svo sem Mu-
síkantana þijá, sem sitja þarna í
Leger-safninu í Biot með túbu, selló
og harmoniku. Það er ekki nema 6
km frá Juan-les-Pins, sem varð fyrsti
áningarstaður Picassos þarna við
Miðjarðarhafið um 1920.
Litlu seinna tók Picasso að venja
komur sínar á sumrin til Antibes og
þar í kastala með virkisgarði út yfir
hafið, þar sem hann bjó og hafði
vinnustofur eftir 1946, er einmitt
gríðarmikið og víðfrægt safn með
myndum hans frá þeim tíma. Safnið
með listaverkagjöf málarans var opn-
að 1949. Auðvelt er að komast þang-
að með lestinni frá Nissa, tekur ekki
nema 20 mínútur og borgar sig, því
bæði er leiðin með Miðjarðarhafinu
falleg, útsýnið af hallarveggnum út
yfir hafið í þessum litla bæ yndislegt
og myndir meistarans stórkostlegar.
Þær bera þess merki að þarna hefur
hann unnið og elskað, því fyrirmynd-
irnar eru tíðum ástkonur hans og
túlkunin breytist æði mikið. Doru
Mar hittir hann þarna á ströndinni
1936, en 1940 fer hin 18 ára gamla
Marie Therese Walter að verða fylgi-
kona hans og er þarna á myndum
með dóttur þeirra Mayu, en Marie
Therese dó 1977 í Antibes 68 ára
að aldri. Má þekkja höfuðlag Maríu
Theresu af frægum skúlptúrum
meistarans. En 1944 kemur fram á
sjónarsviðið og í myndir Picassos
Francoise Cilot. 1946 er Picasso far-
inn að vinna reglulega í kastalanum,
þar sem hann svo skildi eftir 25
málverk og 44 teikningar frá árunum
á undan. Og 1948 gaf hann til viðbót-
ar í safnið 149 leirmyndir og síðar
skúlptúra. Eftir að Picasso hætti að
vinna í Antibes hélt hann áfram að
búa á þessum slóðum. En þarna er
geymt og til sýnis ákveðið tímabil
úr hinni löngu starfsævi meistarans.
Með því að koma sér fyrir mið-
svæðis í Nissa í sumarleyfi er auð-
velt að taka síðdegi eða morgun í
að heimsækja eitt og eitt af þessum
söfnum, sem eru hreinustu gimstein-
ar eða jafnvel vera daginn í viðkom-
andi bæ, fara á ströndina og líta inn
í safnið einhvern hluta dagsins. En
leita þarf upplýsinga, því vikulegur
lokunardagur þeirra er ekki alls stað-
ar sá sami. Og sums staðar lokað á
hátíðum og um helgar.
GUDMUNDUR ÓLI ÓLAFSSON:
ALTARIÐ OG
HLJÓÐFÆRIN
sumartónleikar í fimmtán ár
Skálholtskirkja var svo
sem ekki mikið meira en
smáhjallur til að sjá fyrir
hálfum fjórða áratug.
Gisin, köld og gömul var
hún og þótti ekki meira en svo fýsi-
leg til helgihalds. Þó var hún enn
rík að erfðum, „andleg móðir allra
annarra vígðra húsa á íslandi".
Ungum presti þótti kynleg og óvænt
tign að standa við altari hennar,
þótt fátæklegt væri og klunnalegt,
og ekki síður að stíga í stól henn-
ar. Þar hlaut Guðs kennimanni að
vera hvað mestur vandi á höndum,
í sporum meistaranna, Brynjólfs og
Jóns.
Ekki þótti honum þó minna vert
um fólkið í helgidóminum. Héraðs-
læknirinn í Laugarási var organist-
inn og lék af gleði á rómantískt
harmóníum. Knútur Kristinsson hét
hann og kona hans, Hulda Þórhalls-
dóttir, var forsöngvarinn. Þau
höfðu meira að segja haldið uppi
kirkjukór í fámennri Skálholtssókn,
enda afreksmenn bæði og gull að
manni. Enn fara sögur af svaðilför-
um Knúts um hérað, fífldirfskunni
og karlmennskunni í hógværð og
gamansemi. Margir vissu þó, að
honum var ekki ætíð hlátur í huga,
þegar hann hló. Sæti organistans
var honum helgur sess.
Fjallháir helgidómar
— og sögur
En sem hann stóð nú þar, prest-
urinn, nýkominn til kalls og rýndi
í bækurnar á altarinu hlaut hann
að hugsa til þess, að hann var að
koma sunnan úr álfu. Þar var urm-
ull ijallhárra og tiginna helgidóma.
Sumir voru allt frá dögum Karla-
magnúsar eða eldri. Sumir gnæfðu
upp úr rústum vígvallanna, en allir
v.oru þeir fullir Guðs dýrð. Þar var
slíkur fjársjóður og slík mergð dýr-
ustu snilldarverka, sem manns-
hendur hafa um fjallað, að íslend-
ingi þótti nóg um. Þar mátti heyra
kunnustu kennimenn álfunnar
predika af stóli á hveijum drottins-
degi. Og söngurinn var svo rismik-
ill og fagur, að mikið mátti vera,
ef betur tækist á himnum. Þar hlaut
raunar hugurinn að nema staðar
um stund. Allir þessir miklu helgi-
dómar ómuðu af himneskri tónlist,
ekki einungis við messugerðir á
helgum dögum, heldur margan dag
og margt kvöld, einkum þó á að-
ventu, föstu og á stórhátíðum.
Einhver- staðar milli blaða í
fræðum Luters átti að vera snepill,
sem táknaði ásetning: Fengi ungur
guðfræðingur einhveiju til leiðar
komið heima, þá skyldi hann reyna
að styðja hvort tveggja til vegs í
snauðum og smáum kirkjum, fagn-
aðarerindið og þessa dýru tónlist
og lofsöngva.
Listamaður í Skálholtskirkju
Altarið var fámálugt og skrúð-
laust, engin ónytjumælgi — bar það
eitt með sér, að það var borð Drott-
ins og mildi hans. Þegar gamla
kirkjan var rifin var það flutt inn
í stofu í ófullgerðu húsi, komst þar
í kynni við danskt'pípuorgel, sem
þó var enn í umbúðum. Og þar var
raunar messað við það um skeið.
Þó var það ekki fyrr en nýja kirkj-
an var næstum komin að vígslu,
að málarinn, Herbert, fór að for-
vitnast um, hvað byggi undir svar-
brúnni málningu. Þá birtust þar
furður skærir litir, að vísu nokkuð
máðir. Og fróðir menn minntust
þess, að ungur listamaður, einhver
hinn fyrsti lærði málari, íslenzkur,
hafði málað alla dómkirkjuna í
Skálholti, hátt og lágt. Þó hafði
hann sjáanlega farið penslum sínum
af mestu lotningu um borð Guðs.
Þar mátti glöggt sjá, hvar altaris-
steinninn forni hafði staðið, einhver
hinn helgasti kirkjugripur landsins,
er borið hafði heilög ker kirkjunn-
ar, sennilega um aldir. Farið og
steinninn áttu saman og eiga saman
enn, að sjálfsögðu.
Hitt varð ekki séð af gömlu borði
Guðs, að síra Hjalti Þorsteinsson
hefði leikið fleiri listir í Skálholts-
kirkju en þá að munda pensla. En
það er sannast sagna, þótt fallið
væri um of í gleymsku, að Brynj-
ólfsaltari hafði verið samtíða fleiri
hljóðfærum í kirkjunni en harmóníi
og dönsku pípuorgeli. Dr. Jakob
Benediktsson hélt býsna fróðlega
ræðu við upphaf sumartónleika í
Skálholtskirkju fyrir fimm árum. í
fremur fáum orðum brá hann ljósi
á mikil þáttaskil í menningarsögu
íslenzkrar þjóðar. Enginn veit að
sönnu, hvenær fyrst var leikið á
. hljóðfæri í Skálholtskirkju. En dr.
Jakob benti á, að þijú hljóðfæri
hefðu verið í Skálholti um þær
mundir, sem mestu snillingar bar-
okktónlistarinnar voru bornir í
þennan heim. Hándel, Bach og
Scarlatti fæddust allir árið 1685.
Þá var Þórður Þorláksson biskup í
Skálholti, hinn mesti lærdómsmað-
ur og heimsborgari og mikill áhuga-
maður um bókagerð og tónlist.
Hann átti clavichordium, symfón
og regal, og árið 1685 flutti hann
Hólaprentverkið suður í Skálholt
og hóf fyrstur manna prentun
fornra, íslenzkra bóka á íslandi.
Sama ár kom Hjalti Þorsteinsson
suður til náms í Skálholtsskóla, en
hann hafði áður numið á Hólum.
Ári síðar lauk hann prófum, gerðist
síðan þjónustumaður biskups _ein
tvö ár og málaði þá kirkjuna. Árið
1688 hélt hann utan til náms í
Höfn, ekki einungis í guðfræði,
heldur einnig í málaralist og hljóð-
færaslætti. Er þess einkum getið,
að biskup hafi hvatt hann til tónlist-
arnámsins. Virðist svo sem biskup
hafi haft í hyggju að gera hann að
organista sínum um sinn. Hjalti
kom heim árið 1690. Er næsta trú-
legt, að hann hafi iðkað list sína
við hljóðfæri Þórðar Þorlákssonar
sumarið og haustið 1690. I desem-
ber sama ár var hann hins vegar
vígður kirkjuprestur í Skálholti,
fékk ári síðar veitjng fyrir Vatns-
firði og fór vestur vorið 1692. Eftir
það fara ekki sögur af hljóðfæra-
slætti í Skálholti, fyrr en á þessari
öld. Hljóðfærin góðu liafa orðið
íslenzkum fúa að bráð, en Grallara
sínum og söngfræði auðnaðist bisk-
upi að koma á prent árið 1691, og
þau hafa varðveizt.
Bach og Páll koma til sögu
Trauðla hafa verk Jóhanns
Sebastíans Bachs verið leikin í Skál-
holtskirkju fyrr en þar kom, að
Skálholtshátíðir hófust um miðja
þessa öld. Þá kom Páll ísólfsson til
sögu og fór fimum og lærðum hönd-
um um harmóníið smáa. Hvergi er
skráð, hvað hann lék, en hann vildi
veg Skálholts sem mestan og Bach
stóð honum næstur tónskálda.
Harla sennilegt er því, að hann
hafi fyrstur manna leitt gamla
manninn í Skálholtskirkju.
Svo var mér sagt, að dr. Páll
hefði lagt á ráð um raddskipan og
stærð hins nýja kirkjuorgels í Skál-
holti. Það er gjöf frá dönsku þjóð-
kirkjunni og þykir gersemi, þótt
ekki sé nema ellefu radda.
Tónskáld og bragsmiðir voru í
Skálholti forðum, er Þorlákstíðir
voru sungnar. Engar sögur fóru
síðan af tónsmíðum í Skálholti um
margar aldir, unz að því kom að
minnast skyldi þess, að níu aldir
voru iiðnar frá stofnun biskupsstóls
í Skálholti og leggja hornstein að
nýrri kirkju. Þá ortu skáld og tón-
skáld sömdu tónakviður. Páll Isólfs-
son var þar fremstur í flokki og
setti mjög svip á fagran júlídag
1956. Þar var Skálholtskantata
hans við Hátíðarljóð síra Sigurðar
í Holti flutt í hallanum eða túnfæt-
inum, sunnan undir kirkjuklöppinni.
Og enn bar fundum saman og
kynni tókust. Þegar Skálholtskirkja
var vígð sat höfðinginn, vinur og
lærisveinn Bachs, á orgelbekknum.
Og nú þarf ekki að fara í grafgötur
um neitt. Allt er skráð á blöð og
bönd: Organforleikur: Bach, Prelúd-
íum í Es-dúr. Organleikur í messu-
lok: Páll ísólfsson, Chaconne um
stef úr Þorlákstíðum. Að lokinni
messu flytur forseti Islands ávarp
og kirkjumálaráðherra afhendir
biskupi kirkjuna og Skálholtsstað.
Þá er þjóðsöngurinn sunginn, en
síðast rísa og hníga og drynja tónar
Þrenningarfúgunnar, Fúgu Bachs í
Es-dúr, um skipið allt, um ris og
ijáfur.
„Og svo haldið þið konserta,"
segir meistarinn að skilnaði, „og
seljið aðganginn nógu dýrt. Þá
koma broddarnir úr Reykjavík.“ —
Hann hefur sjálfur boðið löndum
sínum einna oftast til tónleika. Þeir
komu, fáeinar hræður, sátu, eins
og hungraðir og þyrstir förumenn
á Dómkirkjuloftinu sem næst orgel-
inu, stundum tíu eða tuttugu. Hann
lék dýrustu og flóknustu völundar-
verk tónbókmenntanna fyrir þá og
það kostaði ekki neitt. — „Heyrðu,
mér er sagt þú sért gamansamur,
eins og hann afi þinn. Við vorum
góðir kunningjar. Við þurfum að
hittast og spjalla saman.“
Og dr. Róbert
Um vorið það ár kom Róbert.
Hann kom upp að Torfastöðum
seint í apríl og spurði, hvort heima-
menn treystu sér að syngja við
kirkjuvígslu. Hann var þá orðinn
söngmálastjóri þjóðkirkjunnar og
skyldi annast undirbúning söngs og
annarrar tónlistar við vígslu Skál-
holtskirkju. Aldrei gleymist hann
vinum sínum, röddin dökk og hlý,
viðmótið tíðast eins og bezta vini
væri að fagna, barnsleg gleðin, oft
af smæsta tilefni, tungutakið hreint
og fagurt og rammíslenzkt, keimur-
inn þó örlítið framandi og heillandi
um leið, — skaphitinn, vandlætið,
kyngikraftur andans og harkan,
sem stundum virtist umturnast í
nístandi grimmd, varð svo, fyrr en
varði, ástúðin ein og sáttfýsin, —
og svo kunnáttan, lítillætið og mild-
in.
Hann smíðaði kór á fám vikum.
Efniviðurinn var að mestu söng-
glaðir Tungnamenn, tveir Skeiða-
menn. Flestir voru þeir ólæsir á
nótur, vöktu kvöldum og nóttum
saman við sauðburð og síðan í hey-
önnum, — veröld þeirra var furðu-
heimur í augum Berlínarbúans, —
og svo fáeinir guðfræðistúdentar,
einn prestur, einn nemandi úr Tón-
skóla þjóðkirkjunnar og tvær kon-
ur, sem lengi höfðu sungið þar, sem
hann stjórnaði. Önnur þeirra var
að sjálfsögðu Guðríður, kona hans.
Að henni var honum mestur styrk-
ur.
Hann kom í hverri viku, var oft
nokkra daga í senn, varð fyrst
aufúsugestur, síðan heimamaður,
barðist, stundum vonlaus, sár og
hnugginn, stundum himinglaður og
sigri hrósandi. Að öðru leyti var
hann mannlegur og einlægur,
spurði margs, skokkaði meira að
segja í frakka eftir prestinum, þeg-
ar sá þóttist vera að þjálfa stóð-
hesta fyrir Hrossaræktarsamband-
ið. Þá var verið að rannsaka, hvort
satt væri, að hestar kynnu að slá
takt á ýmsa vegu.
Þegar dagurinn rann og kórinn
söng sögðu þeir, sem vit höfðu á:
„Þetta er eins og atvinnumannakór,
Þau syngja eins og þeir, sem ekk-
ert þurfa að gera nema synjga.
Slíkur söngur heyrist ekki nema í
háborgum menningarinnar.“ Aðrir
sögðu, að gamall sproti íslenzkrar
og kristinnar menningar væri að
rísa úr jörðu, vænn og grænn. Hér
hefði verið brotið blað í kirkjusögu
landsins.
Et exulavit spiritus meus
Um haustið efndi söngmálastjór-
inn, dr. Róbert A. Ottósson, til nám-
skeiðs í Skálholti. Þar spratt úr
jörðu fyrsti vísir skóla á nýrri öld
á staðnum forna.
Árangur leið. Hann hélt tryggð
við kórinn og Skálholt, kom í hvert
sinn, sem eitthvað lá við, æfði, setti
fyrir, skrifaði, hljómsetti, samdi
meira að segja. Það gleður eyrað
og hjartað að heyra, að nú er margt
af þessu sungið í hátíðamessum um
allt landið. Kvöldvaka var haldin
fyrir kórinn, líklega fyrsta haustið.
Þar var hann allra manna glaðastur
og skemmtilegastur og með honum
Margrét á Miðhúsum, einnig orðin
íslendingur, þótt komin væri af
Þýzkalandi. Þegar haft var orð á,
að halda mætti tónleika, efndi hann
til tónleika. Þegar hann varð þess
var, að Hanna Bjarnadóttir var dáð
í Skálholti var sjálfsagt að koma
með hana í kirkjuna. Hann lék sjálf-
ur undir á orgelið: „Hve fagrir eru
fætur hans“, „Ég veit það eitt:
minn Lausnari lifir“, „Jesú, mín
morgunstjarna", „Et exsultavit
spiritus meus“.
Þegar áratugurinn var Iiðinn
höfðu stórvirkin svo sem komið til
orðs. Hann sá þau enn í fjarska.
Skálholtskirkja
Páll ísólfsson
Vísindin leituðu á hann, rannsóknir
og fræðistörf. Ef til vill grunaði
hann einnig, að þrekið væri að
þijóta. Vinir kvöddust með nokkr-
um trega heima í hlaði eftir Skál-
holtshátíð 1973. Hann stjórnaði
ekki oftar söng né hljóðfærum í
Skálholti. Gamla altarið hafði að
sönnu komizt í kynni við trómet,
fiðlur og knéfiðlur og heyrt meiri
og fegurri söngva en forðum, en
nú fékk allt annan róm um sinn.
Þá ræðu hefði mátt
klappa á stein
Vorið 1975, 11. maí, efndi Hauk-
ur Guðlaugsson, söngmálastjóri, til
minningarhátíðar um dr. Róbert í
Skálholtskirkju. Fólk dreif að úr
öllum áttum. Frú Guðríður Magnús-
dóttir bauð öllum, sem þar komu,
til kaffidrykkju í Aratungu. Nokkur
orð mælti hún til gesta sinna. Þá
ræðu hefði mátt klappa í stein. Hún
ræddi um þá hönd, sem forðum var
heil og heit. Um síðir kólnar hún
og stirðnar svo til fulls, að verkið
fellur niður. Hún kvaðst þess full-
viss, að önnur hönd, lifandi, heit
og styrk mundi taka við, þar sem
hin varð að sleppa.
Fám dögum síðar kom Helga
Ingólfsdóttir til sögu. Hún hafði
komið í Skálholt 11. maí ásamt
manni sínum, dr. Þorkeli Helga-
Helga Ingólfsdóttir
syni. Þeim varð ljóst, að hljómburð-
ur kirkjunnar var mikill og fagur.
Þorkell mun einna fyrstur hafa
haft orð á, hversu staðurinn væri
vel fallinn til sumartónleika.
Sennilega hefur Páll ísólfssonn
ráðið nokkru um, að býsna oft
heyrðist í sembal í útvarpi um eða
eftir stríðslok. Semball var hljóð-
færi Bachs, eins og orgelið. Því á
hann einnig heima í kirkjum, klið-
mjúkur og skrumlaus í hógværri
tign sinni. En harðar kröfur gerir
hann, bæði til semballeikarans og
áheyrandans.
Fyrstu sumartónleikar voru
haldnir þegar sumarið 1975. Þeir
hófust með sembaltónleikum þeirra
Helgu Ingólfsdóttur og Elínar Guð-
mundsdóttur 12. júlí. Þar með var
hafin sú hátíð, sem staðið hefur í
Skálholti í fimmtán ár.
Og tindarnir rísa
Fyrstu árin voru dýrðartíð. Að-
sóknin var að vísu dræm, líkt og
hjá Páli forðum. En list og atgervi
þeirra beggja, Helgu og Manúelu
Wiesler, sem þá báru hitann og
þungann af starfinu, stóð með mikl-
um blóma. Barokktónlistin var í
öndvegi, en íslenzkum tónskáldum
var og boðið til leiks. Segja má, að
tónsmiðja hafi verið opin og eldur
Róbert Abraham Ottósson
í afli flest sumur. Hljóðfæraglam
og söngur hafa glæðst með hverju
ári kringum gamla altarið.
Tindarnir rísa hver við annan,
þegar horft er um öxl. Þeir eru að
verða eins óteljandi og Vatnsdals-
hólar. Tvær erlendar konur hafa
komið við sögu með þeim hætti, að
öi'ðugt verður að þegja um. Sænski
fiðluleikarinn Ann Wallström, hlé-
drægur snillingur, kemur hér á
hverju ári, stundum einnig á vetr-
um, til að taka þátt í helgileikjum
í Skálholtskirkju. Og Hedwig Bil-
gram, kennari Helgu og nánasti
samstarfsmaður Karls Richters,
þegar vegur hans var sem mestur,
— seinni ár undirleikari með
Maurice André, kom hér ekki alls
fyrir löngu. Þótt ekki væri annað
gæti sá préstur ekki gleymt henni,
sem messað hefði með henni einu
sinni. Hálfa stund eða svo sat hún
í stofu, leit á messuna, sáimalögin,
kunnug sem ókunnug. Síðan lék
hún í kirkjunni messuna alla frá
upphafi til loka af fingrum fram,
viðstöðulaust af miklum þrótti og
látlausri einlægni, eins og hún hefði
hvergi setið á orgelbekk nema í
Skálholti.
Gamla altarið má vel við una
Og hvernig á að lýsa þessari
hátíð allri? Kirkjan er nú oft þéttset-
in, helgi eftir helgi. Bach predikar
í kantötum, fúgulist, tónafórn og
H-moll messu, aðrir barokksnilling-
ar taka undir. Islenzk list «r kynnt
og smíðuð og frumflutt, námskeið
eru haldin. Sumartónleikar hefjast
nú um miðjan júlí, en þegar þetta
er ritað standa tónlistar- og mynd-
listarnámskeið fyrir börn í Skál-
holtsbúðum sem hæst. Þegar tón-
leikarnir hefjast stofna tónlistar-
menn og fjölskyldur þeirra til eins
konar stórfjölskyldu eða fjölskyldu-
búða. Þar eru stundum um þijátíu
manns í senn.
Þegar tónleikum lýkur taka svo
við námskeið söngmálastjóra með
miklu fjölmenni og sleitulausu striti
í kirkjunni daga og nætur. Og
síðastur kemur svo Jónas Ingi-
mundarson með söngdagaflokk
sinn og einhver stór kórverk.
Gamla altarið má vel við una.
Allt þetta fólk virðir helgihaldið og
tekur þátt í því af alúð og gleði.
Nú er meira að segja svo komið,
að tveir tónlistarmenn eru á launum
við Skálholtskirkju, annar þó aðeins
á sumrum.
Og tvö smávaxin, en forkunnar
góð og fögur hljóðfæri, bæði í ætt
við hljóðfæri Þórðar biskups, kúra
tíðum í horni hjá gamla hróinu og
bíða vina.
r