Morgunblaðið - 20.10.1990, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. OKTOBER 1990
MORGUNBLADIÐ LAUGARDAGUR 20. OKTÓBER 1990
B 3
r
Eg er hættur! Farinn!“ er ekki
mjög hefðbundin sýning, þótt
hún fjalli um þig og mig í
hvunndagsvafstri okkar; — okkur
andspænis tilfinningum okkar, öðru
fólki, hefðum og gildum samfélags-
ins, freistingum, vanamunstri og
hlutverkum sem við eigum engan
þátt í að skapa, en leikum samt.
Verkið byggir á pörum, sem ýmist
eru að nálgast eða fjarlægjast. Pörin
varpa ljósi hvert á annað, tengjast
innbyrðis í vináttu eða skyldleika —
virðast þó ekkert eiga sameiginlegt
annað en að langa til að ákveða sitt
hlutverk. Hver hefur sinn stað í til-
veru leiksins og höfundurinn hefur
lagt það í hendur leikstjóra og hans
liði að tengja þessar ólíku persónur
og ólíkan heim þeirra. Þeir Guðjón,
Hafliði og Grétar hafa fengið ftjálsar
hendur hvað útfærsluna varðar og
þar sem hún er æði forvitnileg, lá
beinast við að spytja þá út frá hvaða
hugmyndum þeir vinna.
„Ótal hugmyndum sem vöknuðu
við lestur handritsins," svarar Guð-
jón. „Við bytjuðum á því að vinna
með það í um þtjá mánuði, eins og
gott leikhúsfólk á að gera. Sá tími
fór í að ræða og skrá niður hugmynd-
ir.“
„En það er nú svo,“ bætir Grétar
við, „að þegar maður kemur með
þessar hugmyndir í leikhúsið, við
upphaf æfingatímabils, þá virka þær
ekkert endilega allar. Kannski tíu
hugmyndir af hvetjum hundrað.
Sumt er jámöguiegt og virkar alls
ekki — en við útilokum þær ekki fyrr
en að þessu stigi í vinnslu kemur.
Hins vegar koma þá margar góðar
hugmyndir í viðbót. Ekkert endilega
frá okkur — heldur frá öðrum sem
taka þátt í sýningunni og við skoðum
þær allar. Útilokum ekkert og tökum
það sem virkar.“
„í þessari vinnu má segja að við
höfum reynt að nálgast verkið um
leið og við reynum að Ijarlægjast
það,“ segir Guðjón. „Við undirbún-
ingsvinnuna reyndum við að fjarlægj-
ast það, reyndum að ftnna andstæðar
hugmyndir sem væru góðar fyrir
verkið, til dæmis að stilla því upp sem
verki um karla og konur, en ekki um
skilnaðinn sem verkið snýst um,
þannig að allar persónurnar séu jafn
mikilvægar. Þetta gerir það að verk-
um að sýningin kemur áhorfandanum
kannski fyrir sjónir sem bleik og blá.“
„Það sem við höfum auðvitað að
leiðarljósi við uppsetninguna," segja
þeir félagarnir, „er trúin á leikhúsið
og möguleika þess. Það er næstum
aiveg sama hvað er gert í leikhúsi.
Það gengur upp. Þar er allt hægt og
þar má allt. Út af fyrir sig má setja
þetta leikrit upp inni í stofu hjá Berg-
þóru og Ásláki, sem skilja, og láta
hlutina gerast þar. Hins vegar útilok-
ar það ýmsa möguleika og leikhús
er einfaldlega ekki svona einfalt. Við
getum ekki borðað pylsur í hvert
mál! Leikhúsið hefur miklu fleiri
möguleika en fóik þekkir. En þú verð-
ur að þekkja leikhúsið, ef þú ætlar
að nýta þér þessa möguleika."
— Þegar þið talið um að allt sé
hægt að gera í leikhúsi og allt megi
gera, eruð þið þá að segja að leiksýn-
íng takmarkist ekkert af sjálfri sér
og að engin lögmál séu til í leikhúsi?
„Nei. Það eru vissulega ýmis lög-
mál, en þau eru hvergi skráð og
kannski ekki fastmótuð. Þau fara
heldur ekki eftir leikhúsinu sem slíku.
Ekki einu sinni verkinu sem verið er
að setja upp, heldur kannski eftir því
fólki sem vinnur að hverri sýningu.
En þetta á ekkert síður við um áhorf-
endur og að þeir fari í leikhúsið opn-
um huga — í stað þess að koma með
fyrirfram ákveðnar hugmyndir um
hvað leikhús er, hvernig það eigi að
vera og hvað sé við hæfi. Svo virkar
þetta öfugt, það er að segja, að leik-
húsfólk geri sér grein fyrir og taki
mið af því að áhorfendur vilji taka
við svona leikhúsi.“
— Þessi leið sem þið notið; dálítið
í andstöðu við textann um leið og
þið hnýtið hann saman með tákn-
rænni leikmynd og hegðun persón-
anna, hvers vegna völduð þið hana?
„Kannski vegna þess að verkið er
á vissan hátt skrifað inni í stofu. Sú
leið er hinsvegar of nálægt verkinu
og varpar ekki eins skýru ljósi á það
sem verið er að fjalla um,“ svarar
Grétar, og Hafliði heldur áfram:
„Ekki svo að skilja að verkið sé skrif-
að í natúralískum stíl — heldur var
þannig frá því gengið að það var
ögrandi og gaman að reyna á mögu-
leika leikhússins.“
„Við vorum með barnslegan og
einlægan texta í höndunum,“ segir
Guðjón, „sem er ekki verra, því mögu-
leikarnir á svona sýningu væru ekki
fyrir hendi, ef textinn væri ekki eins
og hann .er.“
„Já,“ segir Grétar, „og í framhaldi
af því má segja, að okkur hafi verið
falið að koma þessari sýningu upp,
kannski með því fororði að það væri
í okkar höndum að búa hana til. Þá
á ég ekki bara við okkur þrjá, heldur
allan hópinn; leikarana, ljósafólk, tón-
listarmann og allir aðstoðarmenn sem
nálægt sýningunni koma. Þessi upp-
setning er árangur af samvinnu, þótt
við höfum upphaflega komið með
línurnar. Það er mjög gaman að vinna
svona náið saman, því ef vel tekst
til, geta allir glaðst, ef illa, þarf ekki
hver og einn að hugsa í sínu horni,
að hann haft gert eitthvað vitlaust."
— Gengur svona lýðræði í leik-
húsi. Ber ekki einhver ábyrgðina að
lokum?
„Þetta er kannski ekki spurning
um ábyrgð, heldur samsafn hug-
mynda. Það er alveg sama hvaðan
góð hugmynd kemur. Við verðum
bara að treysta hvort öðru og því að
það besta verði alltaf ofan á.“
Þetta er fremur óvenjuleg sýning
og mjög spennandi að sjá hvernig
þið vinnið hana ...
„... Óvenjuleg? Kannski miðað við
þa_ð sem við þekkjum, til dæmis hér
á íslandi,“ segir Guðjón. „Fyrir mitt
leyti, finnst mér þetta ekkert óvenju-
leg sýning. Þetta er venjulegt fólk,
sem talar venjulegt mál,“ og Grétar
bætir við: „Hún er ekkert nýrri en
aðrar sýningar. Hver sýning í leik-
húsi er ný, út af fyrir sig. Og maður
spyr hvort til sé venjuleg leiksýning.
í rauninni er ekkert venjulegt að
vera að reka leikhús, ef út í það er
farið.“
— Hvað finnst ykkur svona venju-
legt við persónurnar?
„Þær fremja ekki nein stór glæpa-
verk. Þetta eru ekki nauðgarar,
morðingjar eða þjófar og það deyr
enginn í lokin. Kannski er það óvenju-
legt, að enginn skuli vera drepinn
...,“ segir Grétar. „Það er dansað og
það er sungið og það er leikið sér,
eins og í líftnu. Það eru nokkrir hvers-
dagstrúðar í verkinu; hversdagstrúð-
ar í sínum hversdagsfarsa."
— Lítið þið á þetta sem farsa?
„Nei, en ef fólk getur hlegið, er
það gott. Og ef það getur grátið, er
það gott. Ef áhorfendur finna til gleði
og sorgar með persónunum, höfum
við náð árangri.
— Guðjón, þú talar um að þið
hafið, í undirbúningsvinnunni, reynt
að íjarlægjast verkið. Er það allt sem
til þarf?
„Nei, það er aðeins sú vinna sem
fram fer á undirbúningsstiginu. En
þegar fleiri, til dæmis leikararnir,
bætast í umræðuna, breytist svo
margt. Sumar hugmyndir okkar
styrkjast, aðrar detta út þegar leikar-
arnir fara að skapa þessar persónur."
„Við getum ekki ríghaldið í hug-
myndir okkar, því við gerum ekkert
á sviðinu án leikarans," segir Grét-
ar,„og ef leikarinn kemur með betri
hugmynd, er hún samstundis keypt."
— Þegar þið talið um að allt sé
mögulegt og allt leyfilegt í leikhúsi,
gangið þið út frá þeirri hugmynd að
leikhúsið hafi engan ramma. Hvað
með áhorfendur?
„Leiksýning hlýtur alltaf að miðast
við þær forsendur sem leikhúsið gef-
ur sér. Við getum aldrei vitað hvers
vegna áhorfandinn hlær eða grætur.
Við vitum ekkert um einkalíf hans.
Við þekkjum aðeins þessa „viður-
Eðli málverksins
er alltaf það sama
- segir Sigurbjörn Jónsson sem opnar
sína fyrstu málverkasýningu í dag
„Hljómsveit", olía á striga.
kenndu, þekktu hegðun“, sem er
fremur leiðinleg og erfitt fyrir fólk
að þurfa að framfylgja henni. Við
rennum auðvitað blint í sjóinn. Þegar
allt kemur til alls, hugsar maður;„ef
mér finnst gaman, hlýtur einhvetjum
öðrum að þykja það líka.“ Þar sem
maður hefur aldrei niðurstöðuna fyr-
irfram, getur þetta verið erfitt. En
það er alltaf gaman að vinna við erf-
iða hluti. Það reynir á.“
— í verkinu er mikið grín og jafn-
mikil alvara. Er þetta, fyrir ykkur,
einhver sérstök tegund af leikhúsi?
„Ne-ei,“ svarar Grétar, „því þótt
við tölum alltaf um tegundir leikhúss
og eigum farsa, gamanleiki, harm-
leiki og söngleiki, svo eitthvað sé
nefnt, þá eru miklu fleiri tegundir til
og ráðast oft af því fólki sem að
sýningu vinnur. Þetta er þriðja sýn-
ingin sem við þrír setjum upp saman.
Verkin hafa verið ólík, en kannski
er fólk farið að greina handbragð
okkar. Þá má segja að þetta sé okk-
ar tegund af leikhúsi."
„Það hefur verið mjög gaman að
takast á við þetta verk,“ segir Guð-
-jón,„og mér finnst Leikfélag
Reykjavíkur, sem ekki hefur yfir of
miklum peningum að ráða, sýna tölu-
verðan kjark í því að setja upp sýn-
ingu af þessu tagi. Ég er viss um
að margir telja þessa vinnuaðferð
helst eiga heima í litlu hópunum. Þá
er ég að tala um þá aðferð að búa
til sýningu. En mín skoðun er sú, að
þessi vinnuaðferð eigi einmitLað eiga
sér stað í stóru leikhúsunum."
— Þú talar um kjark. Er þetta
áhættuverk?
„Nei, ég er aðeins að tala um þá
vinnuaðferð að taka verk til sýninga,
sem ekki er að fullu skrifað og ekki
fullmótað.Jtegar lagt er af stað.“ Svo
er það afar jákvætt, bætir Hafliði
við, að hér innan leikhússins skuli
lítill hópur vera að vinna að sýningu
eingöngu út frá eigin hugmyndum
og þreifi sig áfram og leiti að nýjum
lpiðum leiklistarinnar. Reyndar er
þetta ekki aðeins jakvætt heldur
beinlínis nauðsyn, því þannig halda
listamennirnir áfram leiklistarlegri
leit, sem er lifandi leikhúsi nauðsyn
og koma um leið í veg fyrir að starf-
semi í jafn stóru leikhúsi sem Borgar-
leikhúsið er verði að einhvers konar
framleiðslu eða þjónustu.
„En þótt vinnuaðferðin við þetta
verk sé óvenjuleg,“ segir Guðjón,„þá
skulum við ekki gleyma því að þetta
verk fékk 1. verðlaun í leikrita-
samkeppninni, vegna þess að. það var
ljóst að það gat orðið að sýningu.
Hvers konar sýningu, vissi enginn.
Það er ekki mjög örugg leið í leik-
húsi og þess vegna tala ég um kjark.“
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir
+
INNARLEGA í Mosfellsdal er
hús fullt af litlum hljómsveit-
um. Hljóðfæraleikurum án
andlits og þeir sitja stilltir og
bíða, þeir eru í litlum hópum
en ntörgum. Þarna inni er líka
skrúðganga komin alla leið
frá New York. Og sitthvað
fleira. Allt þetta fólk í björt-
um og þykkum litunum, og
öll sellóin, allir flyglarnir, all-
ar samstillingarnar og þessar
myndir; þær eru verk málara,
manns sem vinnur í þessu
húsi í sveitinni skammt frá
borginni. Þessi málari er ung-
ur og kappsamur, hann nam
hér heima og erlendis og hef-
ur í nokkur ár málað og mál-
að: hljómsveitir, skrúðgöng-
ur, abstraksjónir, landslag;
allt er það skylt og í sam-
ræmi. Þetta eru vonandi mál-
verk, segir hann, og sér eitt-
hvað, er aldrei alveg ánægð-
ur, málar ofan í einu sinni
enn. Hann Sigurbjörn Jóns-
son, sem opnar sína fyrstu
einkasýningu í Gallerí Nýhöfn
ídag.
Sigurbjöm útskrifaðist úr
grafíkdeild Myndlistar- og
handíðaskóla Islands 1982.
Hann hélt þá til New York og tók
mastersgráðu á tveimur árum við
málunardeild Parsons School of
Design, var þá eitt ár að mála við
New York Studio School, og deildi
að lokum vinnustofu við annan
mann í einn vetur. Kom svo heim
og hefur málað af kappi síðastliðin
tvö ár; og ætlar nú að sýna við
hvað hann hefur fengist þennan
tíma.
„Það voru mikil viðbrigði að
koma héðan úr Myndlista- og hand-
íðaskólanum og bytja í Parsons,“
segir Sigurbjörn. „Hér er rokið úr
einni aðferð í aðra, nemendur eiga
að kynnast öllu en læra ekkert til
fullnustu, en þegar út kom þá fór
ég að mála módel og annað var
ekki gert þessi tvö ár. Reynt var
að þurrka út alla listræna stæla og
nemendur áttu að finna rýmið og
hrynjandina í myndverkinu. Ég var
nokkurn tíma að venjast þessu,
þótti skrýtið að vetja öllum þessum
tíma í að mála ekkert nema módel;
því er ekki að neita að maður hafði
vissa fordóma gagnvart því. En
Leland Bell, eiginmaður Louisu
Matthíasdóttur, var kennari minn,
hann fór með okkur á listasöfn og
hélt fyrirlestra um ákveðnar mynd-
ir. Hann opnaði augu mín og ég fór
að gera mér ljóst að eðli málverks-
ins er alltaf það sama, málarinn
reynir að ná fram einhverri hrynj-
andi sem gengur upp á striganum.
Upp frá því fór ég að finna sjálfan
mig og finna mér leið í myndlist-
inni, núna get ég get alltaf unnið
þegar ég vil og hef eitthvað að
stefna að; þó ég nái því vonandi
aldrei.“
— Hvað með grafíkina sem þú
lærðir hér heima?
„Ég hef nú aldrei gert neitt með
hana, þótt það væri gaman að hafa
hana með. Mér finnst oft að ég
hafi bytjað á vitlausum enda því
grafík er bara tækni. Þegar að er
gáð eru nú flestir bestu grafíklista-
mennirnir málarar líka. Það eru
menn eins og Braque, Munch og
Roault; þeir kunnu myndmálið svo
vel að ekki skipti máli hvaða tækni
þeir notuðu. Þó er stundum nauð-
synlegt að skilgreina hlutina. Ef
maður ætlar að mála málverk með
hefðbundinni aðferð þá er maður
málari, og svo eru til annarskonar
myndlistarmenn. Það þýðir til dæm-
. — Þú ert ekki hræddur við liti,
notar þá sem til falla.
„Ég á mér enga sérstaka uppá-
haídsliti, stundum er það blár og
stundum gulur. Oft byija ég á
mynd og þá kemur einhver blær í
hana, hún stefnir kannski út í grænt
og þá er bara að stilla litina sam-
an. Það eina sem gerir liti fallega
eða ljóta er það hvernig þeir virka
saman. Það er enginn litur fallegur
einn sér.“
— Þú hugsar mikið um mynd-
bygginguna og samstillingu lita.
„Já, ég geri það. Ég fór að horfa
allt öðruvísi við að mála öll þessi
módel. Ég keyri til dæmis upp
Mosfellsdalinn og sé fimm gráa
hesta, þeir virðast eins, en hver og
einn hefur sinn lit. Þetta er glíma
málarans: að finna út hver er
hvítastur og hvernig má vinna út
frá því.“
Sigurbjörn Jónsson
— Hvenær gengur mynd upp?
„Hvenær?" Sigurbjörn blæs og
það lítur út fyrir að honum finnist
mynd aldrei full kláruð: „Kannski
kemur það tímabil að maður veit
ekkert hvað á að gera við myndina,
og þá er að láta hana í friði; en
það þarf alls ekki að merkja að hún
sé nógu góð.“
— Þú komst heim fyrir tveimur
árum en sýnir fyrst núna.
„Já, og ég hef unnið ansi mikið
á þessum tíma. Hef ætlað að sýna,
en ekkert hefur legið á, sýning
bætir myndirnar ekkert; þó það
geti verið gott að geta horft á þær
sem áhorfandi, að geta ekki málað
ofan í þær!“
— Finnst þér þú vera „íslenskur"
málari, með einhvern íslenskan stíl?
„Ég bara veit ekki hvað það er
að vera “íslenskur“ málari. Var
Gunnlaugur Scheving íslenskur
málari eða franskur? Líktist Nína
de Staél Hofmann eða var hún
íslensk? Það er ekki til neitt sem
heitir íslenskur málari, bara íslenskt
myndefni. Ég reyni að búa til mál-
verk, og til þess þarf akveðið sam-
spil að ganga upp. Ég geri bæði
stórar og litlar myndir; það er erf-
itt að gera litlar myndir stórar, og
það er á sama hátt auðvelt að gera
stórar myndir litlar. Góð mynd er
góð vegna þess að rýmið og hreyf-
ingin í henni ganga upp, og fólk
skynjar það.
Ég er alls ekki expressjónisti;
reyni ekki að lýsa tilfinnigum fíg-
úranna sem ég mála, mála ekki
sálina í augum þeirra. En það er
ekki þar með sagt að ég máli ekki
is ekki að bera Anselm Kiefer sam-
an við mann sem málar.“
— Breyttust myndir þínar þegar
þú yfirgafst New York og fórst að
mála hér hejma?
„Nei, það held ég ekki. Ameríka
er miklu evrópskari en Evrópulönd-
in! Þar er borin meiri virðing fyrir
evrópskri list, körlum eins og Roault
og Matisse er mikið hampað. En
það sem ég er að fást við er í raun
mjög hefðbundið, ég gh'mi við hrynj-
andi og rými, það er mitt málverk.
Stundum mála ég abstrakt og
stundum mála ég fígúrur, er oft
að mála hvorutveggja á sama tíma,
sitt á hvað. Maður lærir af hvoru
tveggja, annað hjálpar hinu. Ég er
yfirleitt með allar myndir sem ég á
í gangi í einu, ég klára myndir yfir-
leitt ekki, heldur á ég það til að
grípa í þær aftur og aftur. Ég vinn
mjög hratt og reyni að byggja upp
einhverskonar ryþma, ef það geng-
ur ekki sný ég bara myndinni við
og byija aftur á hvolfi! Svona hef
ég alltaf unnið. Meira að segja í
skólanum þegar verið var að mála
eftir módelum var ég alltaf með
annan striga og gerði eitthvað allt
annað á hann. Ég átti alltaf striga
sem ég endaði daginn á.“
— Þú málar aftur og aftur mynd
af hljómlistarmönnum, af hljóm-
sveit.
„Ég byijaði á hljómsveitinni í
skólanum úti, og reyndar var ég
byijaður á henni áður. Þá var það
ekki sveit heldur stakir hljóðfæra-
leikarar. Fór svo að stilla þeim sam-
an. Svo var ég líka mikið með
mann á hesti en það var eiginlega
undir áhrifum frá Roault, en ég
held mikið upp á hann. Og franska
málverkið yfirleitt.“
— Þú málar þykkt eins og hann
og umritar litfletina með sterkum
línum.
„Já, en samt er ég alltaf að reyna
að mála þunnt,“ segir Sigurbjörn
og hlær. „Ég er bara svo lengi að
ná því fram sem á að vera í mynd-
inni að liturinn hleðst upp. En ég
vinn mjög einfalt, afmarka litflet-
ina, en reyni um leið að leika mér
svolítið með línuna. Það má segja
að ég sé natúralisti, vinn með eitt
rými, og kannski má skoða abstrak-
sjónirnar sem landslag. En myndir
af ákveðnum þemum geri ég aftur
og aftur, stundum takast þær og
stundum ekki, kannski er þetta
hundleiðinlegt hjá mér en ég hef
þó alltaf gaman af þessu sjálfur.
Ég reyni bara að búa til málverk.“
af tilfinningu, ég geri það; mála
hratt með stórum penslum, ræðst
á verkefnin. Leland Bell lýsti þessu
eitt sinn þannig fyrir mér að málar-
inn ræðst á málverkið aftur og aft-
ur, en það slær hann alltaf aftur
til baka. Þetta er nokkuð góð lýsing
á þessari endalausu baráttu sem
gefur starfi málarans gildi.
Sem málari finnur maður ekkert
nýtt,“ segir Sigurbjörn, „ég er allt-
af að fara í fótspor annarra, verð
bara að sætta mig við það og gera
mitt besta.“
Viðtal: Einar Falur Ingólfsson
Villikettir í Búdapest
er nútíma—mansöngur
um nýja skáldsögu sína
- segirEinarHeimisson
Vaka-Helgafell gefur út aðra skáldsögu Einars Heimissonar,
Villikettir í Búdapest, sem fjallar um unga, íslenska konu og
ungan mann frá Búdapest en leiðir þeirra liggja saman á miklum
umbrotatímum í Ungverjalandi haustið 1988. Þessi umbrot Ieiða
til þess að múrarnir á milli austurs og vesturs hrynja. Fyrsta
skáldsaga Einars, Götuvísa gyðingsins, kom út í fyrra en hún er
um örlög gyðinga, sem hröktust hingað undan ofsóknum nasista
í Þýskalandi skömmu fyrir síðari heimsstyrjöldina.
Einar Heimisson hefur verið við
nám í sögu og bókmenntum í
Freiburg í Þýskalandi undan
farin ár og tekur magisterspróf í
þessum greinum í vor.
Hann var hér heima í sumar og
gerði tvo þætti fyrir Sjónvarpið. Ann-
ar þeirra fjallar um innflytjendur á
íslandi og hvernig það var fyrir þá
að koma hingað. í þættinum, sem
verður sýndur nú í nóvember, er tal-
að við innflytjendur, íslenska maka
innflytjenda og fuíltrúa opinberra
aðila. Einnig er farið í saumana á
löggjöfinni um útlendinga á íslandi.
Hinn þátturinn fjallar um Ólaf Jó-
hann Sigurðsson rithöfund og verður
að öllum líkindum sýndur um pá-
skana, um leið og Litbrigði jarðarinn-
ar.
Skáldsagan Villikettir í Búdapest
fjallar um unga, íslenska konu, sem
ætlar sér að læra söng í mið-evr-
ópskri borg og ungverskan mál-
vísindamann frá Búdapest. Konan er
mjög metnaðarfull en heimur söng-
listarinnar er harður og hún verður
áþreifanlega vör við það.
„Leiðir þessara tveggja manneskja
frá ólíkum stöðum liggja saman í
þessari mið-evrósku borg haustið
1988 og það hefur í för með sér
uppgjör hjá þeim,“ segir Einar Hei-
misson. „Leikurinn berst síðan til
Búdapest en mér finnst sú borg vera
fullkominn staður fyrir sögu, sem
tengir þessar tvær ólíku persónur
saman. Þetta er ástarsaga, hugleið-
ing um ást.á okkar tímum, nútíma-
mansöngur, sem um leið er saga
uppgjörs stúlkunnar við lífið og tilver-
una,“ segir Einar.
Sönnustu vonirnar hjá unga
fólkinu í Búdapest
„ Hann telur sig hafa fundið sönn-
ustu vonirnar hjá unga fólkinu í
Búdapest. „Þar fannst mér að stjórn-
mál skiptu raunverulega einhveiju
máli. Það er kannski ekki skrítið að
ungverskur andófsmaður sagði að
stjórnmál í Vestur-Evrópu væru ein-
ungis tómstundagaman miðað við
stjórnmálabaráttuna í Austur-Evr-
ópu,“ segir Einar.
„Ég var í Búdapest í ársbyijun
1989 og þá varð ég var við þær miklu
vonir, sem lágu þar í loftinu. Ungveij-
ar eru miklir tilfinningamenn og þær
hræringar í Austur-Evrópu, sem urðu
til þess að múrarnir á milli austurs
og vesturs voru felldir, hófust í Búda-
pest 23. október 1988. Þá voru liðin
32 ár frá uppreisninni í Ungveijal-
andi og þennan dag voru mestu mót-
mæli þar eftir uppreisnina," segir
Einar.
Hann segir að slagkraftur andófs-
ins í Ungveijalandi haustið 1988
hafi verið óvenju mikill og það hafi
leitt til þess að ákveðið var að halda
þingkosningar í Ungveijalandi og
opna landamæri Ungveijalands og
Austurríkis. „Búdapest er sömuleiðis
mikil heimsborg og þar kemst fólk í
meira návígi við hina klassísku Evr-
ópu en víðast hvar annars staðar,“
fullyrðir Einar.
„Ungveijar eru miklir lífsnautna-
menn og einstaklingshyggjumenn og
kommúnismanum var þröngvað upp
á þá. í Ungveijalandi er einnig stund-
að mikið brask á ýmsum sviðum og
það hefur aukist að undanförnu, enda
er Búdapest kölluð Rauða-París,“
segir Einar.
Hann segir að aðalpersónan í Villi-
köttum í Búdapest, unga stúlkan,
hafi það á tilfinningunni að hún geti
mætt rithöfundinum Thomasi Mann
á næsta götuhorni en hann var í út-
legð í Búdapest eftir valdatöku nas-
ista í Þýskalandi. „Thomas Mann er
nokkurs konar tákn fyrir hina
klassísku Evrópu," segir Éinar.
Bókmenntir eiga að forðast
naflaskoðun
„í Villiköttum í Búdapést kýs ég
að virða fyrir mér sem hlutlaus áhorf-
andi viðbrögð persónanna við ögrun
en ég held að það lýsi þeim best. Ég
hef alltaf verið hrifinn af ytri ögrun
í bókmenntum og það má segja að
þessi frásagnarstíll eigi sér rætur í
klassískri Mið-Evrópu hjá rithöfund-
um éins og Thomasi Mann, Margarct-
he Böhme og Heinrich Böll. Ég held
að bókmenntir eigi, eins og mann-
eskjan sjálf, að forðast naflaskoðun."
Einar segir að samskipti kynjanna
séu annað lykilatriði í þessari skáld-
sögu. „Ég hreifst mikið af því hvern-
ig Lou Salome, sem var einn af merk-
ustu rithöfundunum um síðustu alda-
mót, lýsir samskiptum kynjanna. I
bókum hennar myndast dramatísk
spenna á milli kynjanna en hún getur
einungis myndast þegar jafnræði er
með þeim. Verk Lou Salome eru því
mun nútímalegri en það, sem karlar,
eins og til dæmis Hoffmannsthal,
voru að skrifa um aldamótin.“
Einar segir að öll Evrópa sé í end-
urnýjun, ekki einungis Áustur-Evr-
ópa. „Þetta eru mjög spennandi tímar
og ég skil vel vissa Evrópurómantík
hjá ungu fólki í Þýskalandi núna.
Þegar litið er á sögu Evrópu á þess-
ari öld og þá bölvun, sem barátta
þjóðríkjanna hefur leitt af sér, er
ekkert skrítið að ungt fólk telji þjóð-
erni afar slæma forsendu fyrir grein-
armun á fólki. Við lifum á tímum
miklu opnari Evrópu, þar sem lögð
eru mun minni höft á framtak einstkl-
ingsins en áður og ungt fólk hrífst
af þessum nýju Evrópuhugmyndum.
Unga fólkið í Þýskalandi trúir mun
frekar á sameinaða Evrópu en nýtt
Þýskaland."
Einar segir að náttúruhyggja sé á
mikilli uppleið hjá ungu, þýsku fólki.
„Það kemur auðvitað til af því að
náttúran er að deyja og dauði hennar
er afar nálægur. Það þarf ekki annað
en keyra í gegnum Svartaskóg í
Þýskalandi til að sjá nakta trjáboli.
Þessi náttúruhyggja gæti þýtt nýjan
lífsstíl Evrópubúa. Það er hugsanlegt
að þeir keyri til dæmis minna einka-
bíla og hafni einhveiju af nýrri tækni
og mögulegum hagvexti, þar sem
náttúran verður að sjálfsögðu ekki
metin til fjár,“ segir Éinar.
Menn og þjóðir eii\angra sig
vegna hræðslu við aðra
Hann segist halda að möguleikar
íslendinga liggi mikið frekar í sam-
vinnunni en einangruninni og ein-
angrunin sé vísasta leiðin til að dæma
okkqr úr leik. Manneskjan einangri
sig vegna hræðslu við aðra og það
sama eigi við um þjóðir.
„Ég treysti íslendingum til meiri
djörfungar. Rödd okkar “verður að
heyrast á mikilvægum stöðum og það
er eðlilegast að líta til Evrópu hvað
varðar samvinnu við aðrar þjóðir. Ég
held að íslendingar geri sér almennt
ekki grein fyrir því hversu íslensk
menning er stór þáttur í Evrópu-
menningunni. Þar á ég bæði við forn-
X
sögurnar og þetta tungumál, sem við
tölum enn. Éf við hættum að tala
íslensku myndi skilningur á íslenskri
menningu dvína mjög mikið. Enginn
vill að við hættum að tala íslensku
og við eigum að varðveita hana bæði
okkar vegna og annarra.“
Einar segist vilja að straumar opn-
unarinnar í Evrópu nái hingað en
hægt sé að taka sem dæmi um ein- !
angrun íslands að íslensk lög um \
innflytjendur hafi ekki breyst í 25
ár. „Enginn hefur haft áhuga á að
breyta þessum lögum, sem eru gildur ■
þáttur í sambandi okkar við umheim- l
inn. Þessi lög þyrftu hins vegar að
vera í stöðugri endurskoðun, þar sem \
þau eru snertipunktur við umheiminn ’
og snerta einna mest breytta stöðu
í heiminum," segir Einar.
Hann segir að við trúum ef til vill
meira á frelsið en áður, þar sem við ■
höfum séð frelsið sigra. Villikettir í
Búdapest fjalli um frelsi einstaklings-
ins en þjóðfélög, sem ekki geti tryggt
það hljóti að vera misheppnuð. Állar
pólitískar leiðir hljóti að byggjast á
frelsi einstaklingsins. „Það hlýtur að
vera markmið okkar að einstakling-
urinn stjórni sínu eigin lífi og hann -J
sé ekki fjötraður af tíðarandanum til 'j
að hægt sé að tryggja sem fjölbreytt- |
ust litbrigði í mannlífinu: aðeins lit- ;
brigði mannlífsins, það að manneskj- \
urnar seu ólíkar, tryggir að við höfum *
eitthvað að gefa hvert öðru og mann- •
eskjan þarf að geta gefið öðrum eitt- ‘
hvað,“ segir Einar Heimisson.