Morgunblaðið - 20.10.1990, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. OKTÓBER 1990
Morgunblaðið/Einar Falur
Siguróur Pólsson og sonur hans, Jóhannes Páll.
Ljóðlistertangó
hugsunarinnar
segir Sigurður Pálsson og hyllir skáldbræður sína
LJÓÐSKÁLDIÐ er námuverka-
maður. Náman er þó ekki svört
af kolasalla, hrun í göngunum
ógnar sem betur fer sjaldnast
lífi skáldsins; verkamenn í ljóð-
námunni geta leyft sér að vinna
skartklæddir í hlýjum herbergj-
um, en göngin eru engu að síður
dimm og löng og ómæld tonn af
gijóti þarf að sprengja úr veggj-
unum til að finna örfá brot af
ljóði. Ljóð námu völd nefnist ný
ljóðabók, sú sjötta sem höfundur-
inn, Sigurður Pálsson, sendir frá
sér. Jafnframt er þetta þriðja og
síðasta verkið í Ijóðnámuþrílógíu
hans, bók þar sem Sigurður sýn-
ir sínar bestu hliðar sem ljóð-
skáld; myndvísi hans, skopskyn
og þekking á heiminum njóta sín
hið besta, hvort sem hann vottar
umbótum í heiminum hrifningu
sína, telur mánuðina eða gengur
inn á Alþingi og óskar eftir við-
tali við Lilla klifurmús.
Ljóð námu völd virðist eiga
margt sameiginlegt með næstu
bók þar á undan, Ljóð námu
menn.
Kannski er þetta nokkuð rök-
rétt framhald, en ég held að
nýir fletir komi upp, ég stefni
að því,“ segir Sigurður. „Ég reyni
að staðna ekki, mér er ákaflega illa
við stöðnun, og held að hrein aftur-
för sé þá illskárri. Vonandi er þessi
bók, Ljóð námu völd, þó skref framá-
við.
Já, titillinn; menn fára nú hvað
úr hveiju að venjast nöfnunum á
þessum bókum mínum, og ég get
glatt lesendur með því að ég hef nú
þegar uppi áform um næstu trílógíu
og að sjálfsögðu munu þær bækur
heita nöfnum sem eru tólf stafír,“
segir Sigurður og hlær.“Ég segi eins
og skáldið: Maður skiptir ekki um
hest á miðju vaði! En þetta er þriðja
og síðasta bindið í Ljóðnámu-safn-
inu.“
— Það virðist henta þér vel að
taka fyrir eitthvert þema, skapa
heildarmynd, og ljúka því alveg.
„Ég held ég verði að taka undir
það, þetta er eitthvað sem ég legg
mig eftir og hef lagt áherslu á.“
— Þetta tengist þinni vinnuað-
ferð.
„Já, ætli þetta sé ekki þessi mynd-
listarlega hugsun sem mér finnst ég
vera tengdur á einhvern hátt; það
eru vinnubrögð og hugsun sem mér
finnst ég skilja vel, og ég get vel
endurtekið það sem ég hef sagt
þúsund sinnum áður, að ég tel að
myndlist og tónlist hafi kennt mér
meira um ljóðlist en nokkuð annað.
Ég segi þetta alltaf þegar ég er
spurður þessarar eilífu spurningar
um áhrif; hvaða skáld ég lesi mest,
og undir hvaða áhrifum ég sé. Ég
hef bara aldrei áttað mig á því. Þeg-
ar ég var að byija voru ýmsir hlutir
hjá hinum og þessum sem höfðuðu
til mín, en alls ekki bara áhrif frá
ritlist, ég varð alveg eins mikið fyrir
áhrifum frá myndlist."
— Þetta hefur kannski eitthvað
með formskyn þitt að gera.
„Já, mér finnst ljóðlistin hafa
meiri myndlistareiginleika en flestar
aðrar greinar ritlistar."
— Nú eru nokkur prósaljóð í nýju
bókinni, rétt eins og í þeirri á undan.
„Það er talsvert af prósaljóðum.
Ég lofa nú engu um það hvort ég
komi með prósaverk fyrr eða síðar,
en það er vel hugsanlegt," segir Sig-
urður íbygginn. „Ég hef hingaðtil
verið hræddur við of mikla tvístrun,
hefur þótt meira en nóg að fást við
ljóðlist og leikritun, auk þess að
hafa öðru hveiju unnið sem leik-
stjóri; enda leikhúsfræðingur og
leikstjóri að mennt."
— Þetta hlýtur nú að blandast
eitthvað saman.
„Já, já, þetta eru nú sjálfsagt allt
greinar á sama stofni, og það hentai
mér mjög vel að hanga ekki bara á
einni grein.“
— Með því að gefa þessi fyrir-
heit, þá lítur út fyrir að síðasta vígi
ljóðsins sé fallið í þeim hópi sem
kallaði sig Listaskáldin vondu, þau
hin byijuðu í ljóðagerð en eru öll
komin í prósann meira og minna.
„Það getur verið að síðasti móh-
íkaninn sé fallinn, svo fremi sem
þetta verði eitthvað sem ég sætti
mig við, en hingað til hafa allar
prósatilraunir míhar endað í ljóði eða
leikriti. Á vissan hátt hef ég alltaf
mjög háar hugmyndir um ljóðlist og
hæfni hennar til að segja hvað sem
er; til að segja hiutina betur en nokk-
ur önnur grein ritlistar. Enda hef
ég alltaf leitað í lýríkina. En nútíma-
skáldsagan er ákaflega fijálst og
skemmtilegt form og það er mjög
ánægjulegur og sterkur hópur prósa-
höfunda sem við eigum í dag ... en
þeir erú aldrei of margir."
— Það er áberandi að margir
þeir prósahöfundar sem hafa komið
fram nú á síðustu árum eru ljóð-
skáld að upplagi.
„Já, þetta eru einmitt meira og
minna ljóðskáld að upplagi og sú
staðreynd hefur gert ákaflega mikið
fyrir vissa endurnýjun skáldsögunn-
ar. Ég er þó ákafur talsmaður þess
að ekki séu allir að gera það sama
og við verðum að eiga margskonar
grósaskáldskap, ljóðlist og hvaðeina.
Ég hef aldrei getað sett mig í þær
stellingar að halda fram einhverri
einni aðferð, og þá kannski „minni
eigin“ aðferð og farið í einhverskon-
ar heilagt stríð gegn öðrum sem eru
að gera aðra hluti. Nei, aðalatriðið
er að menn geri hluti innan síns
ramma eins vel, og helst betur, en
þeir geta. Mér fínnst að þetta við-
horf sé almennt í sókn, ekki bara
hér, heldur í heiminum. Þær eru
hættar þéssar helvítis einstefnuakst-
urs, heiftúðugu ofstækisdeilur í list-
greinunum. Það er kannski mest
áberandi í myndlistinni þar sem þær
voru svo einstrengingslegar; tóm
vitleysa að það komi eitthvað út úr
svona deilum. Menn eiga frekar að
vera harðsnúnir yfir því að menn
geri ekki eins vel innan síns ramma
og ætlast var til af þeim, eða eins
og þyrfti. Ég hef ekkert á móti hefð-
bundinni skáldsögu ef hún er al-
mennilega skrifuð, og svo framveg-
is, né heldur ljóðagerð sem reynir
að nota eiginleika hefðarinnar sem
menn hafa nú gert með góðum
árangri, Þórarinn Eldjárn er gott
dæmi um það.
Við megum heldur ekki gleyma
því hvað við erum með óskaplega
stóra hluti í höndunum; sem er
íslenskur menningararfur. Við erum
að rækta og ávaxta arf, og með það
í huga stöndum við höllum fæti þrátt
fyrir góða spretti og harðsnúinn
kjarna af nýju fólki í ljóðlist og skáld-
sagnagerð. Svo fínnst mér alls ekki
vera lögð nógu mikil rækt við eldri
höfunda, við að koma þeim á fram-
færi“, segir Sigurður og kveður fast
að; „það er unglingsleg nýjungagirni
í íslenskri menningarumræðu. Að
vera „nýr“ þykir kostur! Það þykir
fréttnæmt. En það þykir ekki frétt-
næmt á sama hátt ef það kemur
gott verk frá atvinnumanni sem
hefur lagt þetta starf á sig 1 mörg
ár eða áratugi. Þetta er einhverskon-
ar neikvæð hlið á dagblaðamennsku,
ekki blaðamennsku, heldur lita eig-
inleikar dagblaðs alla menningarum-
ræðu of mikið. Allir vilja uppgvöta
nýjungar, vera fyrstir með þær; ég
held það sé hvergi jafn mikið fylgst
með bytjendum eins og á íslandi.
Nýr listamaður þykir gríðarleg frétt,
en það er svo lítii frétt annars stað-
ar að varla er sagt frá því! Þegar
fer svo að reyna á menn og þeir
senda frá sér nothæfa þriðju eða
fjórðu bók, eða halda sína þriðju eða
fjórðu sýningu, þá gleymast menn á
Islandi. Þetta er viðhorf dagblaða-
mennsku, samanber að ekkert er
jafn skelfílega gamalt og dagblaðið
frá því í gær. Það er visst gleymsku-
viðhorf og skortur á einhveiju
langtímasamhengi."
— Hverfum aftur að Ljóð námu
völd. Ljóð taka völd: Þú tekur mjög
skýra pólitíska, og húmaníska af-
stoðu í tveimur ljóðum, breytingar
undanfarinna missera í Austur-Evr-
ópu eru hylltar í titilljóðinu og svo
í þessu; Dansinn sigrar: Myndastytt-
ur kunna ekki að dansa Heil öld fór
í að reisa þéssar styttur og brjóta
þær niður aftur Nú er loksins verið
að ljúka við að bijóta styttur blóð-
bræðranna jósefs og adólfs og allra
hinna litlu bræðranna Dans! Þú sigr-
aðir! Dynjandi dansinn leitar að nýju
jafnvægi að nýjum dansi Stöðugt
nýtt jafnvægi! Dans! Þú sigraðir og
sigrar þínir eru hverfulir nýir og
nýir og nýir
„Já, þetta ljóð er ásamt titilljóðinu
hugmyndafræðilegt flaggskip bók-
aririnar. í því er teflt fram síbreyti-
Jegri jafnvægisleit dansins, gegn
óbifanleika styttanna sem nú er ver-
ið að taka niður. Styttumar eru tákn
fyrir „endanlegan sannleika“ alræð-
isins, þennan beiska kaleik tuttug-
ustu aldarinnar. Dansinn er fyrir-
bæri sem ég hef mikið hugsað um
undanfarið; hann er táknmynd
síbreytileika og ákaflega falleg leit
að' nýjum sannleika. Dansinn nota
ég sem einhVerskonar tákn fyrir
mannshugann og fyrir skriftir, það
er; skriftir í tvímerkingu þess orðs.
Dansinn er táknmynd fyrir þessa
stöðugu og munúðarfullu, erótísku
leit að nýju og nýju jafnvægi. Ljóð-
list er tangó hugsunarinnar ... og
gott ef ekki bara Iambada hugans.
í titilljóðinu, Ljóð námu völd, er
Havel hylltur. Núna eru það skáldin
sem eru að taka völdin og kominn
tími til. Ljóðið tekur yfir, og það er
tákn fyrir hinn fijálsa mannshuga
sem aldrei verður hlekkjaður, þó svo
að líkaminn sé færður í bönd og
settur inn í fangaklefa."
— Það eru ekki bara samtíma-
menn sem eru hylltir, Borges fær
eitt ljóð og svo nefnist þetta Dylan
Thomas: Gullnum bjarma slær á
myndarlega röð af viskíflöskum á
White Horse Tavern þar sem Dylan
Thomas hneig til viðar Það stendur
eitt núll fyrir okkur segja þær dig-
rum karlarómi Þær vita ekki að
hann er löngu farinn loksins kominn
út úr Ijóðnámugöngunum Þar beið
hans hvítur hestur úr ljósi
„Já, það var nú svo að ég kom
inn á White Horse Tavem í New
York í fyrra, þann merka stað þar
sem Dyian Thomas drakk í síðasta
sinn; þótt hann hafi reyndar ekki
gefíð upp andann þar, þá var sú
drykkja allt að því sjálfsmorð. Ég
varð fyrir vissri hugljómun þarna á
staðnum. Ljóðlistarferill hans er ein-
hverskonar leit út í ljósið, tilraun til
að bijótast út úr ljóðnámugöngun-
um. Það er þessi trúhneigða fegurð-
arleit, þrá eftir ljósinu; í svona of-
boðslega jarðneskum hömlum, þess-
ari jarðbindingu mannsins.
Þessi hugmynd um ljóðnámur
tengist Majakovskí. í ljóðinu Talað
við skattheimtumanninn segir: „eins
orðs vegna er bruðlað og eytt/ þús-
undum tonna af málmgrýti tungunn-
ar.“ Mér finnst þetta vera svo merki-
lega rétt mynd og táknræn fyrir eig-
inleika ljóðlistar og ljóðagerðar. Það
er alveg óskaplega mikið af málm-
grýti tungunnar sem maður brýtur
til að finna eitt gramm af ljóði.“
— Svo eru mánaðarljóð, eitt fyrir
hvern mánuð ársins. Þar er brugðið
upp myndum sem túlka það sem
fylgir hveijum tíma. Til dæmis segir
í Febrúarljóði: „Snjókoman:/ örsmáir
hvítir fuglar/ í dauðateygjunum /
safnast andvana í teppi,“ og í Sept-
emberljóði: „Svipa norðanvindsins
með sjö ólar/ reidd til höggs/ ba-
kvið blindandi/ septembersól."
„Já, og það er nú ekki í fyrsta
skipti sem ég sest upp í svona hring-
ekju. Nú er það árhringurinn, eitt
ljóð fyrir hvern mánuð, þetta eru
myndir úr sveit, þorpi og borg og
það eru einhver náttúrutengsl. Þar
grípur inn í viss stemmning sem er
tengd þessum mánuðum, náttúruleg,
veðurfarsleg og hugarfarsleg. Mað-
ur hugsar öðruvísi í febrúar en í
september. Við íslendingar erum í
svo nánum tengslum við náttúruna,
hún getur verið allsráðandi; líka í
góðu veðri.“
— Þama eru líka kaflamir Von
og óvon og Sveifla.
„Mikið rétt. Eitt ljóðið heitir Café
Hressó, og ég var ekki fyrr búinn
að ganga frá því en búið var að
breyta nafni staðarins! Það er stór-
vandamál að vera ljóðskáld í
Reykjavík, breytingarnar em svo
örar,“ segir Sigurður og hlær; „fastir
punktar í tilverunni alltof fáir og
nýir. En svo heitir eitt ljóðið Sveifla,
og það er ákveðin tegund af mælsku-
ljóði sem ég hef ákaflega lengi verið
að reyna að ná tökum á, og það
tókst vonandi þama. Teflt er saman
hrynjandi, endurtekrjngum og
hraða; allt að því með andköfum,
og það er mikill hraði í myndum og
tengingum."
— Þú hefur oft verið stimplaður
sem fyndið skáld, og kemur ekki á
óvart við lestur á nokkmm ljóðanna.
„Sá stimpill var nú settur á hóp
manna. Ég hef sjálfur aldrei reynt
að vera fyndinn. Ég hef svosem
ekki heldur forðast það skipulega. ’
Ekki nógu skipulega að minnsta
kosti. Ég hef alltaf reynt að vera
sá sem ég er: draumkenndur raun-
sæismaður eða kannski frekar róm-
antískur realisti. Annars er fyndni
flókið mál. Húmor, fyndni, kímni-
gáfa; þetta er mjög flókið. Til dæm-
is er Þórbergur, frændi minn, Þórð-
arson; hann er kannski einhver hú-
morlausasti maður sem hefur ritað
á íslenska tungu, en einmitt þess-
vegna er hann svona rosalega fynd-
inn! Einlægt viðhorf hans býr oft til
húmorískan sprengikraft. Á sama
hátt eru þeir sem vilja vera húmorist-
ar oft leiðinlegir úr hófi.“
Viðtal/Einar Falur Ingólfsson