Morgunblaðið - 05.07.1991, Qupperneq 2

2 D
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. JÚLÍ 1991
HUGLEIÐINGARUM
Okkur er tamt að tala um
gildismat. Það er stöðugt
verið að benda á að gildismat
okkar sé rétt eða rangt;
manngildi hafi vikið fyrir
efnishyggju, einlægni hafi
vikið fyrir yfirborðsmennsku,
sannleikurinn hafi vikið fyrir
lyginni. Hver einstaklingur
sem maður hittir telur sig þó
meta manngildið ofar öllu,
staðhæfir að hann sé
einlægur og að ekkert nema
sannleikurinn skipti hann
máli. Það mundi enginn
viðurkenna annað.
Og líklega reynir hver og einn
að ríghalda í allt það
óbrenglaða gildismat sem
hann er fær um, allan þann
sannleika sem hann þekkir og
alla þá einlægni sem hann
kann. En það getur verið
dálítið erfitt í þjóðfélagi og í
heimi sem er fullur af
kenningum um hvað sé í
rauninni rétt gildismat.
egareinstaklingurtalar
um heiðarleikasinn,
sannleiksást og kórrétt
gildismat, gleymist oft
að þaðerhanseigið
mat, ekki annarra.
Sumir byggja gildismat
sittásósíalískum
kenningum, aðrirá
frjálshyggjukenningum, enn aðrirá
trúarkenningum. Þeir eru til sem byggja
gildismat sitt á því að búa í dreifbýli; inni
í landi eða úti við sjó, í stórum bæ eða
í borg. Sem þýðir að hver og einn
einstaklingur býr sér til gildismat, eftir
aðstæðum. Sannleikurinn er átthaga- eða
kenningabundinn. Eða háðureinhverjum
öðrum þáttum en hér hafa verið nefndir.
Úr öllum þessum ólíku grunnum verður
svo gildismat samfélagsins til. Við höfum
boðorðin tíu einhvers staðar í
hnakkanum, en þau henta okkur ekki
alltaf persónulega. Ef þau henta okkur
ekki förum við ekki eftir þeim, en
þykjumst þó gera það. Tvískinnungur
verður til. Við afneitum því og höldum
áfram, yfir í sjálfsblekkingu. Eftir þv( sem
færri siðferðisreglur samfélagsins henta
okkur verður afneitunin sterkari,
sjálfsblekkingin stærri og gildismatið
skakkara og samfélagið sem við lifum í
verðursjúkt.
Ég átti þess kost í vikunni, að hitta
Japana sem var hér á ferð. Hann var hér
í þeim erindagjörðum að skoða myndlist
fatlaðra, vegna sýningar sem Japanir
ætla að vera með í Tókíó að ári. Á þeirri
sýningu verða einungis myhdir eftir
fatlaða listamenn, alls staðar að úr
heiminum. Þegar ég spurði hver
tilgangurinn væri með þessari sýningu
svaraði sá japanski því til að Japanir vildu
■
*á!te$

Aslaug Gunnlaugsdóttir
„Blýantsteikning".
vekja athygli almennings í Japan á því
að fatlað fólk væri ekki bara byrði á
samfélaginu, heldur gæti það gert
ýmislegt, sem við getum og jafnvel meira.
Honum fannst.ísland mikið gósenland.
Hann var hugfanginn af afstöðu okkar til
fatlaðs fólk og skilningi okkar á verkum
þess og vinnu — og sagðist ekki hafa átt
von á að finna eina einustu mynd hér.
Sannleikurinn væri hinsvegar sá, að hann
hefði fundið svo margar myndir hér og
svo stóran hóp af fötluðum listamönnum
að hann þyrfti ekki að fara til hinna
Norðurlandanna. Við horfðum á
myndband og skoðuðum litskyggnur af
myndum sem voru á myndlistarsýningu
fatlaðra hér í Listasafni ASÍ, í mars 1990
— og það sem maðurinn var að segja var
engin lygi.
Þarna voru stórbrotin listaverk sem
komu miklu róti á hugann. Þau snertu
mann og komu manni við. Ég sat sem
límd og gat ekki slitið mig frá þessum
myndum. Af hverju?
Myndirnar liðu ekki úr huga mér
dögum saman. Þarna voru listamenn sem
ekkert höfðu lært, en sköpuðu verk sem
eru ógléymanleg. Voru þau list eða voru
þau ekki list? Hvað er list?
Ég fletti upp gagnrýni Braga
Ásgeirssonar á sýninguna í Listasafni ASÍ
og þar stendur: „Málið er, að myndlistin
er fýrir hið fyrsta mun meira miðill hinnar
innri skynjunar á fyrirbærum úr
sjónheiminum en menn gera sér Ijóst, og
í annan stað byggist hún minna á beinum
ytri tilvísunum en meira á heilabrotum"
og hugarflugi. Hún er þannig meira
sálræn lifun og umbrot en endurvarp hins
sýnilega og á það einnig við er menn
endurgera hlutveruleikann. Hún er og
eins konarframlenging sálarinnarog innri
skynjana, eða hefur a.m.k. verið það í
tímans rás."
„Hefurveriðþaðítimansrás." Er
kominn nýrtími? Er myndlist orðin
eitthvað annað á okkar tímum? Hvað
hefur breyst?
Einhvers staðar sá ég skrifað að yfir
eitt þúsund íslendingar væru að læra
myndlist um þessar mundir. Mér varð
hugsað til þeirrar staðreyndar þegar ég
var að horfa á þetta myndband, það er
aðsegja þegarJapaninn varspurður
hvort ætlunin væri að sýna myndir eftir
fatlaða atvinnulistamenn eða fatlaða
listamenn sem ekki hefðu gengið í
myndlistarskóla.
Svarið sem hann gaf var: „Ég reikna
með því að við sýnum myndir eftirfatlaða
listamenn sem ekki hafa fengið neina
skólun. Ástæðan fyrir þvíer sú, að það
er svo dýrt að sýna myndir eftir fatlaða
atvinnulistamenn. Við þurfum að borga
fyrir myndirnar þeirra. Hinarfáum við
gefins!"
Okkur, sem á staðnum vorum, var
öllum brugðið. (gegnum hugann flaug
sú hugsun að Japanir ætluðu að efna til
alþjóðlegrar sýningar á listaverkum
fatlaðra. Ætlunin erað hefja hana ÍTókió
og gera hana síðan að farandsýningu um
Japan. Sýningin verðureftirárog verður
sú fyrsta í árlegum alþjóðlegum sýningum
þar á listaverkum fatlaðra. Og þeir ætla
að eiga allar myndirnar; koma sér upp
gríðarlega miklu safni listaverka eftir
fatlaða, fyrir ekki neitt. En þeir hafa ekki
haldið neina sýningu á verkum fatlaðra
japanskra listamanna. Hvers vegna?
Þar sem ég var ekki á staðnum til að
hafa skoðanir ákvað ég að segja ekki
neitt. Þá heyri ég að einn af fulltrúum
ÞÓRÐUR ÞORGRÍMSSON
„ísbirnirð
Gegnum eldskírn blóðs og rökkurs
á ég hægar með að deyja en lifa,
hnepptur á milli tveggja elfa
uni ég hvorki Ijóss né myrkurs;
tíminn er minning framtíðarinnar
að gleyma er að leita sér samtíðar.
Út frá regni af ösku og eimyrju
horfir fortfðin á ástríðuglæpina,
er þú hefur krufið í sundur æðina
á sér dagur hver eigin þjáningu;
skilningur er ávöxtur syndarinnar,
að glata er að endurheimta óskirnar.
Úr þokunni tæla burt hrævareldarnir
í björgin, fram að ystu nöf óssins
mig dreymdi í áttina til Ijóssins
og vaknaði þá myrkir voru munarnir;
löngunin er þrældómsok eymdarinnar,
að frelsast er að sjá á bak væntingar.
Á gengin spor mín í gjóskunni hrímar
blóðlátin, grásprengdur vetrarhamur-
inn,
hratt fló ofarhöfði mínu hrægammurinn
að boða þá lifðir væru tvennir tímar;
þjáningarnar eru fararbeini sáiarinnar,
að sturlast er að ná til eilífðarinnar.
Af kulnuðum greinum míns lífsmeiðs
falla Ijóðblöðin aftur til moldar,
gegnum beinkula greiparnar gjóstar
þá tíminn bendir til fyrra æviskeiðs;
veröldin er blóðvöllur hryggðarinnar,
að deyja er að beiða síns griðastaðar.
Framundan dimmmósku hrímþokunnar
horfir andlitið frá klakabrynjunni,
barnsaugun lukt í freðinni himnunni
sjá lengra burt en nokkurn grunar;
milli dagskímunnar og svartnættisins
kalla feigðarorð mig aftur til lífsins. “