Morgunblaðið - 16.11.1991, Qupperneq 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. NOVEMBER 1991
BOÐ UM EITTHVAÐ ANNAÐ EN
ÞAÐ SEM BLASIR VIÐ SJÓNUM .
TEXTl: SIGRÚN DAVÍÐSDÓTTIR
Það var enginn sérstakur áhugi í fjölskyldunni á tónlist,
en drengurinn fór í kór og það sjálfan Kreuz-kórinn í
heimaborginni Dresden, en hann er einn af þessum gömlu
og grónu drengjakórum. Þegar kom að því að velja sér
viðfangsefni á fullorðinsárum varð söngurinn ofan á. Það
sérstaka við þýska söngvarann Olaf Bár er að hann er
einkum þekktur sem ljóðasöngvari, þegar fáir söngvarar
eiga kost á að stunda þá grein, en hann syngur reyndar
einnig óperur, þó það vilji stundum gleymast. Hann er einn
af ungu kynslóðinni í þýskum ljóðasöng og í fremstu röð
þar. Því til staðfestingar nægir að vitna til lofsamlegra
blaðaumsagna undanfarin ár bæði um tónleika og upptök-
ur með honum.
Dresden er fræg menningarborg
frá gamalli tíð og liggur í
„fyrrverandi Austur-Þýska-
landi”, eins og Bar hafði sjálf-
ur á orði með tvírætt kulda-
glott á vör. Eftir viðtalið sagðist
hann vera feginn að hafa ekki verið
spurður um ástandið heima fyrir.
Margir landar sínir ættu í hrikalegum
erfiðleikum með að fá vinnu, því það
gilti um þá eins og flesta aðra landa
sína að þeir ættu í ógnarlegum erfið-
leikum með að finna sér fótfestu við
aðstæður, sem væru gjörsamlega
frábrugðnar því, sem þeir væru aldir
upp í. Þeir hefðu upp til hópa allir
verið ríkisráðnir og kynnu alls ekki
að leita sér tækifæra sjálfir, hvað
þá að eiga við fjármál og samninga.
Sjálfur kýs hann að búa áfram í
Dresden og hann vinnur við óperuna,
en nú sem gestasöngvari. Heimahag-
arnir skipta hann máli, þó hann nenni
ekki að ræða ástandið þar aftur á
bak og áfram.
Ljóðasöngur og óperusöngur
Söngferill Bárs hófst fyrir al-
vöru, þegar hann sigraði í ljóðasöng-
keppni í Bretlandi árið 1983. Siðan
hófst samvinna Bárs og píanóleikar-
ans Geoffreys Parsons, sem þegar
var þekktur undirleikari. Svo leiddi
eitt af öðru... Það er sjaldgæft að
söngvarar geti á unga aldri byggt
feril sinn á ljóðasöng, svo það liggur
beint við að spyija fyrst af hvetju
Ijóðasöngurinn hafi orðið fyrir valinu,
fremur en óperusöngur...
„Fyrir mér voru meiri tengsl milli
kórsöngsins eins og ég átti að venj-
ast og svo ljóðasöngs, því hvort
tveggja er konsertsöngur. Þegar kom
að því að ég fór að læra söng þótt-
ist kennari minn einnig fljótt sjá að
ég hefði eitthvað í Ijóðasönginn. En
auðvitað miðaðist kennslan einnig
við óperusöng, kannski mestmegnis
við hann og eftir námið voru söng-
nemarnir skuldbundnir til að syngja
í þijú ár við óperuna í Dresden. Það
var nokkurs konar þegnskylduvinna,
því námið var ókeypis og þessi vinna
kom þá á móti. Bæði hvað varðaði
fjölda söngvara og gæði var dauft
yfit- óperunni, þar vantaði alltaf
söngvara og þetta hjálpaði þar upp á.
Sigur í Ijóðakeppni kom mér á
framfæri og það varð enn frekar til
að ýta undir möguleika rnína á því
sviði. Það vill gleymast að ég vann
við óperuna í Dresden og stunda
óperusöng jöfnum höndum við Ijóða-
sönginni.”
Hvernig fer Ijóða- og óperusöngur
saman?
„í ljóðasöng öðlast maður reynslu
í að fara með texta og ljóðasöngur-
inn skerpir tilfinningu fyrir blæbrigð-
um og fyrir þessu fíngerða, sem
nýtist í óperusöngnum. Þar á móti
þroskar óperusöngurinn röddina,
eykur henni kraft, sem nýtist í ljóða-
söngnum og vinnan við að undirbúa
og lifa sig inn í hlutverkin kemur sér
einnig til góða þar.
Þetta eru ólíkar greinar, en þær
bæta hvor aðra upp. Á sviðinu hjálpa
búningamir og allur rammi sýning-
arinnar söngvaranum að koma hlut-
verkinu til skila. í Ijóðasöngnum virð-
ist allt vera miklu einfaldara, aðeins
röddin og píanóleikurinn, en þetta
er ekki svo einfalt og hreint ekki svo
lítið. Túlkunarmöguleikarnir eru
margvíslegir og ég er hreint ekki
viss um að þeir felist fleiri í stórri
hljómsveit.
í ljóðasöngnum liggur mikilvæg-
asti undirbúningurinn í að vinna með
textann. Það er nauðsynlegt að geta
fundið sig í textanum. Þegar maður
hefur á einhvern hátt getað samsam-
að sig þeim tilfinningum sem liggja
í honum, þá er komið að því að koma
þessu á framfæri við áheyrendur í
samvinnu við píanóleikarann. Efni
ljóðanna er yfirleitt það, sem hefur
snert mannveruna á öllum timum og
gerir enn, nefnilega ástin í einhverri
mynd, ást manns og konu, milli vina,
til Guðs og náttúrunnar og svo þau
vandamál, sem fylgja í kjölfar þess-
ara tilfinninga.
Öll góð ljóð gefa eitthvað upp um
þessi atriði, svo það fínnst í þeim
einhver samsömun við eigin tilfinn-
ingar. Einhvers konar samsömun er
nauðsynleg, en það er ekki þar með
sagt að söngvarinn þurfi að lifa sig
af alefli inn í Ijóðið, í hvert skipti sem
hann syngur það. Ég upplifi ekki
tregann í Vetrarferðimii í bókstafleg-
um skilningi í hvert einasta skipti
sem ég syng hana, enda mundi ég
þá víst fljótlega hengja mig í næsta
tré. En í flutningi finn ég þessum
tilfinningum enduróm í mér, sem
gæða kvæðið lífi.
Sú tilfinningalega viðmiðun, sem
ég finn kvæðinu breytist með tíman-
um. Þó ég líti enn á mig sem ungan
og hafí því ekki yfir langan veg að
líta, get ég fundið fyrir breytingum.
Þessi viðmiðun er ekki negld niður
í eitt. skipti fyrir öll, ég gæti ekki
haldið henni fastri þó ég vildi, heldur
flýtur hún og verður að fljóta.”
Óbeislaðar tilfinningar frá
síðustu öld og tilhneigingin í
samtímanuin til að skilja og
skýrgreina
Nú eru það fyrst og fremst Ijóð
frá síðustu öld, sem eru á efnisskrá
þinni og Jiar flóa tilfinningamir
býsna óbeisiað miðað við hvernig það
liggur í nútímanum að reyna að skilja
og skýrgreinar Hvernig ganga Ijóðin
í áheyrendur?
„Sterkar tilfínningar eru auðvitað
jafnt til staðar nú og þá, en það em
niargir sem opna ekki fyrir þær. Til-
hneigingin hnígur að því að skilja
allt í botn. Það sem ekki skilst er
bælt niður. Tár mega ekki sjást,
hvorki gleðitár né sorgaitár, sárs-
auki er bældur niður. Allir eiga statt
og stöðugt að hafa fullkomna stjórn
á sér. Líttu bara í kringum þig. Það
blasa alls staðar við örvæntingarfull
andlit, tóm andlit og enginn spyr
hvers végna. í gegnum ljóðin finnst
mér heillandi að minna á að það er
margt annað til, alls konar tilfinning-
ar, gleði og sorg og allt þar á milli.
Ef það er á annað borð einhver til-
gangur með söngnum, þá felst hann
í þessu. I því að bera boð um annað
en það sem blasir við sjónuni við
fyrstu sýn."
Hvað með nýja tónlist, sinnirðu
henni?
„Ég hef tekið þátt í flutningi óp-
era eftir samtímatónskáld. Góðar
samtímaóperur finnst mér njóta sín
Rætt við
býska söngvarann
Olaf Bar
vel á sviði, því þær eru þá studdar
búningum og sviðsmynd, svo úr verð-
ur áhrifamikil sýning, þegar vel tekst
til. Um nútímasöngljóð finnst mér
gegna öðru máli. Bæði er að það er
fátt um góða texta, sem hægt er að
tónsetja og tónlistin höfðar sjaldnast
til mín. Ég hef reynt nokkrum sinn-
um, en í þau skipti hefur það ekki
fært mér ánægju. Það eru einfaldlega
til svo margir góðir textar og tónlist
frá fyrri tíð að mér finnst erfitt að
taka upp nýtt efni, þegar allt hitt
er til. Ég hlusta ekki mikið á samt-
ímatónlist og finnst ekki að þar sé
að gerast neitt sem mér finnst sér-
lega eftiitektarvert. Ég hef hins veg-
ar gaman af jazz og það finnst mér
sú tónlistargrein, þar sem vaxtar-
broddurinn er.
„Ég gleypi ekki við þessu tali
um gömlu, góðu tímana”
I tónlistartímaritum og -umræðu
er söngkreppa vinsælt umræðuefni
og þá er átt við að þó nóg sé af
ungum og velmenntuðum söngvur-
um, þá vanti sterka persónuleika,
miðað við fyni ár. Hvað viltu segja
um jietta?
„I kríngum mig sé ég marga unga
söngvara, sem vinna vel og af sam-
viskusemi með þeim þroska, sem
fólk hefur á unga aldri. Þeirra þroski
er annar heldur en þéirra, sem komn-
ir erti á efri ár, en þetta er það sem
þeir hafa. Ég gleypi ekki við þessu
tali um gömlu, góðu tímana. Þeir
tímar voru aðrir, en það voru ekki
fleiri sterkar manngerðir í hópi
söngvara. Ég þekki einfaldlega of
marga góða og unga söngvara, sem
stunda vinnu sína af heiðarleik, til
að ég geti tekið undir þetta.
En ungir söngvarar hafa margt
að glíma við. Eitt er að aðaláherslan
er lögð á fullkomleika og að allt sé
kórrétt. Það er ekki víst að þessi
afstaða efli tónlistina, með áherslu á
Listina. Annað sem þeir þurfa að
beijast við eru alls konar bábiljur,
eins og til dæmis að Vetrarferðin sé
aðeins verkefni fyrir gamia söngv-
ara. Þá gleymist
að Schubert samdi
verkið kornungur
að aldri, svo hvers
vegna skildu
söngvarar á þeim
-aldri ekki geta gert
henni góð skil.
Söngvari, sem er
gamall í hettunni
gerir henni önnur
skil, en hver er
kominn til með að
segja að hans túlk-
un sé réttari eða
sannari en ungs
söngvara. Og mið-
aldra söngvari get-
ur sungið Malara-
stúlkuna fögru
með ferskleik, þó
hann sé búinn að
komast að því að
tryggðin á sér
kannski aðrar hlið-
ar en ljóðaflokkur-
inn gefur til
kynna.”
Annað vinsælt
umræðuefni, þegar
söngvarar eru ann-
ars vegar, er að
þeir byiji of fljótt
að vinna of mikið
og þeim sé hvergi
hlíft. Hvað viltu
segja um þetta?
„Ég lít þetta alla vega ekki þessum
augum. Það er alltaf viss hætta á
að vera ofnotaður, en h'ver og einn
verður að nota skynsemi sína til að
finna takmörk 'sín. En það er næstum
því í tísku að tala stöðugt um kreppu.
Allar þrengingar, sem söngvari verð-
ur fyrir, hvort sem það er vegna
ofreynslu, sálarrauna eða veikinda,
koma fram í raddböndunum. Þau eru
eins og jarðskjálftamælar, sem skrá
allar hræringat- söngvarans. Það er
eðlilegt að það komi tímabil, þar sem
söngvarinn er ekki alveg upp á sitt
besta, kannski nokkrir mánuðir í
senn. Það er samt engin ástæða til
að ijúka upp til handa og fóta og
tala um krísu og kreppu. Svona var
þetta líka hjá þeim gömlu og það
gengur yfír, án þess að það þurfi að
velta því fyrir sér og kryfja það til
mergjar. En hættan á að vera ofnot-
aður er fyrir hendi og það er margt,
sem getur komið niður á röddinni á
einn eða annan hátt.”
Hvernig skipuleggur þú tíma þinn?
„Ég reyni að koma ekki oftar fram
en tíu sinnum í mánuði. Þá hef ég
tuttugu daga til að koma mér á milli
staða, til að hlaða mig og undirbúa.
Það er erfitt að hafa stjórn á hvern-
ig verkefnin skiptast á ljóða- og óper-
usönginn, það er háð eftirspurn, en
ég reyni að æfa tvær óperur á ári
og sá undirbúningur tekur þá um tvo
mánuði. Tveir mánuðir fara í tón-
leikaferðir utan Evrópu, til Ameríku,
Japan, Ástralíu. Afgangurinn er
sveigjanlegur, en einn eða helst einn
og hálfur mánuður fara í frí. Nú er
ég ekki lengur bundinn við óperuna
í Dresden, heldur bara gestasöngvari
og svona vil ég helst hafa mína tíma-
skrá. Það hentar mér best.”
„Eitt af því sem söngvari þarf
að læra er að vera einn”
Hvernig endurnærirðu þig utan
vinnu?
„Helst með því að vera heima fyr-
ir. Ég hef of lítinn tíma en mér frnnst
gaman að vera úti í náttúrinni, að
ganga, vera með konunni minni. Er
það ekki þetta, sem flest ljóð fjalla
um? Ég reyni að lifa þetta sem oft-
ast, til að geta sungið um það. Hvað
annað... hlusta á jazz, les, fer á söfn
og gallerí ef ttmi gefst.
Eitt af því sem söngvari þarf að
læra er að vera einn. Það er í sjálfu
sér ekki erfítt, nema þegar því fylg-
ir einmanakennd. Einmanakenndinni
fylgir örvænting, sem er erfitt að
beijast gegn. Hún er ástand. Ég
veit ekki, þetta er eitthvað sem mað-
ur verður að læra að lifa með, þetta
kemur í sveiflum. Þá leitar á mig sú
spurning, hvort söngurinn skipti mig
í raun svo miklu máli. Málari, sem
þreytist á að mála um stund, leggur
frá sér pensilinn. Söngvari, sem miss-
ir listina á að syngja um stund, fær
strax að heyra að þetta geti hann
ekki gert áheyrendum og svo fram-
vegis. Ég hef ekki á tilfinningunni
að ég sé notaður, því ég er sjálfur
við stjórn, en stundum sækir á mig
efi. Nei, ekki þegar ég syng, en
stundum samt.”
Er erfitt að hugsa fram í tímann?
„Ég á erfitt með að hugsa segjum
tuttugu ár fram í tímann, ekki af
kvíða, heldur af því ég vil fmna fyr-
ir núinu, hugsa um núið, því annars
missi ég af því. Mér hefur gengið
vel undanfarin fimm eða sex ár. Það
er gott að geta hugsað um góða tíma,
en það hjálpar mér ekki varðandi
framtíðina.”
Söngvari á sviði verður að vera
vel á sig kominn í hvert einasta
skipti. Hvernig tekstu á við það?
„Tilgangurinn með að æfa sig er
að ná valdi á tæknilega erfiðum hlut-
um og geta gert þá áreynslulaust á
tónleikum, þannig að áheyrendur
taki ekki eftir þeim sem erfíðum.
Ef ég er illa fyrirkallaður, þá aflýsi
ég, en það getur líka ýtt við mér á
vissan hátt. Stundum fínn ég að
vegna þess að mér líður ekki alveg
sem best get ég kannski tjáð ákveðna
hluti betur en ella, einmitt vegna
þess hvernig mér líður, en ekki þrátt
fyrir það.
Áheyrendur geta haft sín áhrif,
svo maður glatar einbeitingu. Ég er
þó ekki eins viðkvæmur nú og ég
var áður. Það er slæmt að vera of
viðkvæmur, því þá snúast hlutirnir
við. í stað þess að söngvarinn sé sS
sem fær áhorfendur á sitt band, leiða
þeir. Ég lít svo á að ef eftirtekt áheyr-
enda flöktir, þá sé það mér að kenna.
Ég leggi mig ekki nógu mikið fram.”
Ef þú hefðir ekki orðið söngvari,
hvað hefðirðu þá fengist við?
„Ég veit ekki, líklega tónlistar-
fræði. En ef ég yrði að hætta sem
söngvari, þá ntyndi ég hvorki verða
tónlistarfræðingur né gagnrýnandi,
heldur vildi ég vinna sem umboðs-
maður fyrir söngvara. Ég hef verið
einkar heppinn með umboðsmann.
Hann hefur bæði stutt mig og sýnt
mér skilning og ekki bara hugsað
um samninga og viðskipti. Ég vil
ekki halla á neinn, þó ég taki fram
hve miklu rnáli skiptir að sinna mann-
legu hliðinni, ekki bara að miðla sam-
böndum. Það myndi heilla mig að
starfa að þessu, ekki síst til að að-
stoða landa mína frá því, sem var
Austur- Þýskaland.”
Söngvarar eiga sér takmarkaðan
starfsaldur. Hvernig leggst það í þig?
„Ég vildi gjaman geta sungið
lengi. Það er afar einstaklingsbundið
hversu lengi þeir endast. Það skiptir
máli að rækta vel sál og líkama og
listina um leið.”
Skapandi og miðlandi list
Líturðu á söng sem skapandi eða
miðlandi?
„Þegar ég var að byija að syngja
var ég svolítið kvalinn af
tilhugsuninni um þetta. Ég þekkti
skáld og málara og fannst að þeirra
úður væri meira skapandi en mitt.
En ég er löngu kominn á aðra
skoðun. Líkt og þessir listamenn
dregur söngvarinn i sig umhverfi sitt
og skilar skilningi sínum í söng
sínum. Söngur er ekki bara radd-
beiting. Með hugleiðslukenndum
undirbúningi frnnur maður
tilfinningum sínum stað í textanum.
Tónlist og texti kemst ekki til skila
nema með framlagi söngvarans, sem
er skapandi. Það er þessi skapandi
þáttur, sem fyllir mig og veitir mér