Morgunblaðið - 15.04.1992, Blaðsíða 3

2 B
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. APRIL 1992
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. APRIL 1992
B 3
Óreiðan,
efinnog...
þér, dregur Margrét upp mynd af
ástarfundi þar sem elskendurnir
samsamast umhverfinu og verða
eitt með því:
allt er bláhvítt undir súðinni
uns húmið rennur inn í skaut
næturinnar allt er bláhvítt
undir súðinnni þinni
Erótíkin virðist síður höfða til
karlskálda. Sum þein-a yrkja að
vísu ástarljóð, t.d. Hrafn Jökulsson,
Matthías Johannessen og Sjón. Hins
vegar getum við allt eins átt von á
því að ástarjátningar karlanna verði
í sérkennilegra lagi, samanber
kvæði Þórarins Eldjárns Orðsif í
Hinni háfleygu moldvörpu:
Ég elska þig Orðsif
með venslin og tengslin og kennslin
og vermslin
Framandleikinn, hugveran
og orðið
Framandieikinn er bróðir óviss-
unnar. Við þekkjum engin kenni-
leiti, verðum að raða brotunum
saman í eigin hugarheimi til að
koma reglu á hlutina og vafalaust
tekst það ekki. Sjón yrkir um fram-
andleikann í bók sinni ég man ekki
eitthvað um skýin. í (café selsíus)
snýr ljóðmælandi aftur til framandi
borgar eftir klukkustundar íjar-
veru. „:hún hefur minnkað en ég
er með götukort/ og get verið viss
um að villast" og áfram í þessum
dúr.
Ansjósur er framandi nafn á
Ijóðabók. Bragi Ólafsson, skáld-
bróðir Sjóns, er líka gjaman á fram-
andi slóðum í ljóðum sínum. I>au
eru oft svipmyndir úr ferðalögum
Braga af borgum, stöðum og fólki
og leysast gjarnan upp í ákveðna
huglæga skynjun. Þegar Ijóðmæ-
landi lítur í baksýnisspegil á leið frá
borg „er hún ekki lengur borg/
heldur bara sá staður/ þar sem
hægt var að ná í bíl“.
Þeir Bragi og Sjón reyna að ná
tökum á framandlegum veruleikan-
um með því að fella hann að hug-
veru sinni og koma á hann skipu-
lagi. Þannig er reynt að túlka hann
sem skynjun eða undirmeðvitund-
armuldur. En í bók Hrafns Jökuls-
sonar Húsinu fylgdu tveir kettir
verður svarið við efanum og fram:
andleikanum gleymska og flótti. í
kvæðinu jean genet á ferð um mið-
borg reykjavíkur. það er nótt segir
svo: „gleymum rimlunum líka/ sem
umlykja líf okkar / hugsum um eitt-
hvað / hugsum um eitthvað fallegt
/ kannski er það ekki varanlegt/
hugsum ekki:“ og svo ómar útþrá-
in: „Að komast burt... hvað sem
það kostar", segir í kvæðinu Fyrir
Sigfús og Arthur.
Ógnir sækja stundum að bernsk-
um og smágervum heimi Gyrðis
Elfassonar í bókinni Vetraráform
um sumarferðalag en alla jafnan
er þó eitthvað til vamar, pabbi gegn
tröllum eða viti eða Ijós gegn myrkri
og þoku. Að sönnu sækir Gyrðir
hugmyndir sínar að ljóðum úr öllum
áttum í anda eftirmódernismans.
En í meginatriðum er ljóðheimurinn
verndaður heimur sem minnir um
margt á dal múmínálfanna eða
ævintýraheima G.Th. Rothmans.
Við fylgjumst m.a. í kvæðinu Við
svalardyr með randaflugunni inn í
njólaskóginn:
• Og njólaskógurinn
breiðir úr sér
skýlir músura og dísum
með Ijósa vængi og
stjömur í enni
sem glampa í vorsól
Heimur Gyrðis er einsleitur feg-
urðarheimur, smáveröld hugans.
Annars konar fegurðarheimur,
miklu stórbrotnari, birtist okkur í
bók þeirra Einars Más Guðmunds-
sonar og Tolla, Klettur í hafi. Nátt-
úruöflin leika þar lausum hala.
Gegn óreiðunni og framandleikan-
um teflir Einar Már andanum sem
hann gæðir fuglseigindum að forn-
um sið, „andinn svífur sem mávur/
um hálendi húsa“ (s.ll). Borgar-
skáldið Einar Már leitar nú út fyrir
borgina og kannar sjávardjúpin,
kletta og björg, þorpin og fólkið í
landinu en einnig „öræfi hugans"
(s.ll). Andinn er ekki síst andi orð-
anna, sagnanna og ævintýranna
sem ekkert drepur og „elta okkur
öld eftir öld“ (s.122) eða standa
„sem vörður á leið yfir heiminn“ (s.
122) í landi þar sem alræði vindsins
gerði líf eyjarskeggja annars óbæri-
legt.
Orð eru þeim Einari Má og Sjón
hugstæð. Það er raunar freistandi
að skoða afstöðu þeirra til ljóðmáls-
ins í samhengi vegna þess hversu
ólík hún er. Sjón er í hinni nýju bók
sinni ákaflega sparsamur á orð og
myndir. Afstaða hans byggist á
efasemdum um mátt málsins til að
skila upplifun óbrenglaðri. Þess
vegna vinnur hann ljóðin meir en
áður, tálgar þau jafnvel niður í eitt
orð. Orðin, frásagan og hefð orðlist-
arinnar er hins er hins vegar sá
grunnur sem kveðskapur Einars
Más hvílir á. í fyrri Ijóðabókum sín-
um leitaðist Einar við að bijóta upp
ljóðmál hefðarinnar með ýmsum
Annars einkennir það
ljóðmál margra hinna
yngri skálda, hversu
tamt þeim er að rabba
við lesendur og önnur
skáld. Þau tileinka
skáldum ljóð sín, ávarpa
þau og yrkja jafnvel til
þeirra eins og ljóðasæl-
kerar með snert af róm-
antík.
hætti. Nú gætir hins vegar tilhneig-
ingar hjá honum til að samsama
sig hefðinni. Málfarið verður upp-
hafnara og fágaðra og hann nálg-
ast meðvitað málfar og hugarheim
skálda á borð við Einar Benedikts-
son, Matthías Jochumsson, Jón úr
Vör og Hannes Sigfússon. Til gam-
ans má svo benda á gagnrýna af-
stöðu Þórarins Eldjárns til orðfæris
ljóðhefðarinnar í kvæðinu Æsking
í Hinni háfleygu moldvörpu þar sem
hann beinir samúð sinni að orðum
sem ekki komast í ljóð og segist
enn sjá í þeim orð eins og sprek,
þrá og eilífð og spyr: „Hvar
eru/plastbrúsi /gredda/ og andrá//
Hvað þá kísilflaga?"
Annars einkennir það Ijóðmál
margra hinna yngri skálda, hversu
tamt þeim er að rabba við lesendur
og önnur skáld. Þau tileinka skáld-
um Ijóð sín, ávarpa þau og yrkja
jafnvel til þeirra eins og ljóðasæl-
kerar með snert af rómantík. „:eina
krónu fyrir lóuna!“ (s.6) yrkir Sjón
til Jónasar Hallgrímssonar og
Hrafn Jökulsson sýpur af flöskunni
frægu á myndinni af Kristjáni Fjall-
askáldi í líki drykkjumanns: „Teyga
hundrað ára gamalt myrkur/ og
einhvernveginn/ nær sólin/ að
bijótast inn“ (s.64). Ljóðið er þess-
um skáldum verndarsvæði og ef til
vill túlkar Gyrðir Elíasson best ör-
yggistilfinningu hugverunnar og
ástina á skáldskapnum og hugsun-
inni í kvæðinu Kvöldþankar í
austurvegi þar sem Ijósker vekur
honum hugleiðingar um fornöld og
vita við dökkan hugarsand:
Það er til að hafa
logandi í rökkri
á lygnum kvöldum
og skygpa glas
í skini þess
Og hugsa um dauða
og hugsa um líf
Andsvarið, ádeilan
og kaldhæðni
í ljóði eftir Þórarin Eldjárn sem
birtist í Hinni háfleygu moldvörpu
og nefnist Ljónið segir frá vegaljóni
sem sjálfsagt hefur áður geyst um
vegina bjarsýnt og baráttuglatt en
liggur nú í vegkantinum úrvinda
og útbrunnið með dvínandi makka
og hvíslar: ,,/Er nú aldrei fyrir nein-
um/ þrái að eitthvað hræri mig/
þó ekki væri nema eins og sleif
kalda kjötsúpu/ finn grunnstingul
kvíðans dansa eins og norðurljós í
iðrum/ brýna kutann' til kviðristu
innan frá/“.
Nú eru vafalaust ýmsar túlk-
unarleiðir að þessu ljóði en ég kýs
að túlka það þröngt — að það snú-
ist um ástand skáldskaparins sem
raunar er Þórarni mjög hugstætt
yrkisefni. Er búið að draga tennurn-
ar úr skáldskapnum? Er hann mein-
laus leikur í hugveru og endar hann
með grunnstingul kvíðans í iðrun-
um? Sum skáld viðra þess háttar
gagnrýni á skáldskapinn: í bók sinni
Innhöf veltir Pjetur Hafstein Lárus-
son fyrir sér ábyrgðarleysi þess að
segjast með góðri samvisku „lifa í
hugveruleika“ (s.15). í svipuðum
hugleiðingum er Anton Helgi Jóns-
son víða í bók sinni Ljóðaþýðingar
úr belgísku. Efinn er tekinn til
bæna: „Sumir hlífa sér með efan-
um“, segir í kvæðinu Regnhlífar
og hæðst er að einkalífsljóðagerð í
kvæðinu Samband óskast sem
minnir á auglýsingu í einkalífsdálki
dagblaðs: „Liðlega þrítugt skáld/
óskar eftir sambandi við/ lesanda
sem skilur/ einkalega reynslu“.
í kvæðum þessara höfunda og
annarra sést raunar að ádeiluljóðið
er ekki útbrunnið heldur lifir sæmi-
legu lífi. Að vísu ber lítið á bein-
skeyttri, pólitískri gagnrýni en
meira er um almennar umræður og
umhverfismálin brenna einna heit-
ast á sumum höfundum, s.s. Frið-
riki Guðna Þórleifssyni í bók hans
Kór stundaglasanna, Antoni Helga
Jónssyni og Þórunni Valdimarsdótt-
ur en í bók hennar Fuglar víkur
hún að ýmsum umhverfishættum,
m.a. eyðingu regnskóganna:
„Amazon Amazon/ búið að skera/
annað bijóstið af jörðinni“ (s. 28).
Menn skyldu varast að fullyrða
nokkuð um endurvakið (ný-) raun-
sæi í ljóðlistinni. Hversdagsraunsæi
má þó t.a.m. sjá í bók Sveinbjörns
I. Bajdvinssonar, Felustaður
tímans. í samnefndu ljóði segir frá
ljóðmælanda er fullorðinn kemur í
lítið breyttan garð bernskunnar og
finnur tíma hennar á ný. Fortíð og
nútíð fléttast saman í nákvæmri
lýsingu á garðinum: „tígulhellurnar
enn/ á leið niður í svörðinn/sífellt
auðveldara að slá/ kringum þær“.
Lítið ber þó á gagnrýnu þjóðfélags-
raunsæi í ljóðlistinni á hugmynda-
legum grunni enda leggja skáldin
jafnframt áherslu á efasemdir sínar
um alla hugmyndafræði. Ekki gæla
við hugmyndir heitir eitt ljóða Þór-
arins Eldjárns í bókinni Ort þar sem
varað er við hugmyndum: „Þess
sem átti að þjóna/ þræll verðurðu
í staðinn". Og mörg ljóð Antons
Helga sveija sig meira í ætt við
hugmyndalist og dada er raunsæi.
Efasemdirnar lama beinskeytta
þjóðfélagsgagnrýni því að viðmiðin
vantar og þá er gripið til kaldhæðni
og satíru eins og einkennir t.a'.m.
svo mjög Ijóðabók Matthíasar Jo-
hannessens Fuglar og annað fólk.
Ætli Matthías komist ekki býsna
nálægt tíðarandanum í einu ljóða
sinna (s.5);
Lifið er broslegt leikhús, þú átt
að leika sem verst og spm flesta grátt.
Ljóðlistin er fjölbreytileg árið
1991. Ef til vill skortir skáldin að
einhveiju leyti hugmyndalegan
grundvöll til að standa á en þau
takast á við óreiðu tímans og efa-
semdirnar. Hver veit nema andsvar-
ið sé fólgið í því.
Stefnumót
austurs
og norðurs
Rætt við Tamiji Yokoyama,
prófessor við Tokai-háskóla
eftir Inga Boga Bogason
í FLJÓTU bragði virðist ekki margt líkt með Japönum og íslendingum. Þó er
víst að þeir þurfa ekki lengi að tala saman áður en þeir uppgötva sitthvað.
Báðir eru eyjaskeggjar, báðir eru miklar fiskiætur enda vísast komnir af sjó-
mönnum. Og eins er bókmenning þeirra Iík um sumt; glæstar hetjur riðu um
héruð beggja, tilbúnar að vega mann og annan. Þetta var meðal þess sem kom
fram í spjalli undirritaðs við prófessor Tamiji Yokoyama. Hann kennir norræn
tungumál við háskólann í Tokai, er þar prófessor í norsku og þýsku.
Tamiji Yokoyama
Yokoyama er hingað kominn
til að heimsækja Stofnun
Sigurðar Nordals og til að viða að
sér bókum um sögu íslands, menn-
ingu og tungu.
Hann kom fyrst til íslands fyrir
tveimur árum og segir mér skrýtna
sögu af því þegar hann spreytti sig
á því að skilja talaða íslensku. Hann
fór í einhvern stórmarkaðinn eins
og gengur og gerist til innkaupa.
Meðal þess sem hann vantaði var
tannkrem. Hann kom ekki fyrir sig
íslenska orðinu og reyndi því að
gera sig skiljanlegan við afgreiðslu-
stúlkuna á einhvers konar tákn-
máli. Hún teymdi hann inn eftir
búðinni, benti nokkrum sinnum og
sagði: „Hérna, hérna." Lengi eftir
þetta var tannkrem í huga prófess-
ors Yokoyama „hédna-hédna“.
Við norrænu deildina við háskól-
ann í Tokai eru alls 520 nemendur.
Nám til iokaprófs tekur 4 ár svo
að um 130 stúdentar tilheyra hveiju
ári. Við deildina eru 5 prófessorar;
einn í sænsku, 1 í finnsku, 2 í
dönsku og að lokum hann sjálfur í
norsku.
Skyldi íslenska vera kennd við
háskólann?
Yokoyama upplýsir að í næsta
mánuði mun í fyrsta sinn verða
boðið upp á kennslu í íslensku og
líklega 30 til 50 nemendur notfæri
sér kennsluna.
Hvaða námsbækur- skyldu nem-
endur geta nýtt sér? Eru til
kennslubækur í íslensku fyrir Jap-
ani?
Yokoyama svarar spurningunni
með því að sýna mér litla en þykka
kennslubók í íslensku. Þar eru text-
ar á íslensku en megnið af megin-
málinu er á japönsku.
Að stofni til er þetta gömul
kennslubók eftir Susumu Okazaki.
Yokoyama hefur fært hana til betri
vegar, endurnýjaði efni hennar að
stórum hluta. Alls tók það hann
fimm ár. Yokoyama sagði að erfitt
hefði verið að vinna bókina því Ís-
lendingar í Japan væru fáir og erf-
itt að finna þá. Þó tókst honum að
hafa uppi á tveimur sem reyndust
honum haukar í horni. Að auki
naut hann hér heima aðstoðar
Margrétar Jónsdóttur sem annaðist
íslenska textann,
Kennslubókin er í ritröð tungu-
málabóka sem útgáfufyrirtækið
Hakusuisha gefur út. Út hafa kom-
ið nokkrir tugir bóka, þ. á m. um
tungumál eins og tékknesku, serbó-
króatísku, grísku og rússnesku.
Sjálfur samdi Yokoyama kennslu-
bækur í dönsku, sænsku og norsku
fyrir þetta útgáfufyrirtæki.
Meðal annarra ritstarfa Yokoy-
amas má nefna ritstjórn á hluta af
alfræðisafni Brittanicu í Japan.
Sérsviðið sem hann ritstýrir er nor-
rænar bókmenntir.
Þegar hér er komið sögu er ekki
laust við að mig langi að spyija
klassískrar spurningar. Áður en ég
næ að orða hana segir Yokoyama:
„Hvers vegna ég hafi áhuga á
íslensku?"
Og bætir síðan við: „Ég hef lengi
haft áhuga á evrópskri menningu
og bókmenntum. En því betur sem
ég kynntist bókmenntum Norður-
landanna - annárra en íslands -
fannst mér þær minna spennandi.
Svo kynntist ég íslendingasögun-
um, Njálu og Eglu, þá opnaðist ný
vídd. Og lykillinn að þessari vídd
er náttúrlega tungumálið ykkar.“
Síðan talaði Yokoyama langt mál
um sérstöðu íslenskra miðaldabók-
mennta. Sérstaklega fannst honum
merkilegt að við skyldum hafa ver-
ið að skrifa langar sögur á okkar
eigin tungu þegar aðrar þjóðir rit-
uðu annaðhvort á latínu eða hreint
ekki neitt.
„Það er þess vegna sem ég hef
áhuga á íslensku.- og það er líka
þess vegna sem ég ætla að kenna
nemendum mínum íslensku." Hann
brosir.
„Annars er það skrýtið," bætir
hann við og brosir. „Ég er prófess-
or í þýsku og norsku en samt hef
ég aðeins dvalið 3 vikur í Noregi
og aldrei stigið fæti mínum á þýska
grund,“ segir þessi hægláti maður
og brosir breiðar.
Það er eitthvað
Ég skil ekki ort Ijóð
ég yrki ekki ljóð sjálfur
það er eitthvað
eitt orð og annað orð
og af
skáldskap
hjá einhveijum
Þannig komst finnska skáldið
Gunnar Björling (1887-1960) að
orði. Erindið er að finna í Jag visk-
ar dig jord, úrvali Michel Ekmans
á ljóðum skáldsins frá 1956-1960,
útg. Söderström. .Síðasta frum-
samda Ijóðabók Björlings kom
1955, en eftir það sá hann um við-
amikla þriggja binda útgáfu úrvals
ljóða sinna. Skáldskapinn lagði
hann þó ekki á hilluna, hann var
alltaf mjög afkastamikill og mikið
liggur eftir hann af óprentuðum
ljóðum.
Gunnar Björling var sérstætt
skáld og einn af brautryðjendum
norrænnar nútímaljóðlistar,
áhrifavaidur kynslóðar sinnar og
enn í fullu gildi. Beinskeytt og
írska skáldið Seamus Heaney
(f. 1939) er meðal þekktustu
skálda enskumælandi þjóða og fer
hróður hans vaxandi. Eftir að hann
var skipaður í virðingarstöðuna
ljóðlistarprófessor í Oxford í fyrra
hafði hann fengið sinn breska lár-
við, en annar og meiri heiður gæti
verið á næsta leiti.
Nýjasta bók Heaneys er Seeing
Things (útg. Faber 1991). í þess-
ari bók stígur Heaney enn eitt
skrefið í þá átt að verða eitt lærð-
asta skáld samtímans, vísanir hans
i klassískan bókmenntaarf gera
það að verkum að það þarf mikla
þekkingu til að vita hvað hann er
að fara. Það girðir ekki fyrir að
stundum (eins og áður) yrkir hann
einföld ljóð þar sem tilfinningum
er ekki úthýst og náttúran setur
svip sinn á myndavalið.
Gunnar Björling
hnitmiðuð ljóð hans minna stund-
um á spakmæli, en í þeim fer hann
ekki alltaf að settum reglum máls.
í The Haw Lantern (útg. Faber
1987) er hnyttið ferðaljóð frá ís-
landi og í Seeing Things er vikið
að Snorra Sturlusyni og Snorra-
laug í Reykholti, efni sem vel á
heima innan viðja skáldskapar sem
byggir á þekkingu og sögu. Þetta
skildi W.H. Auden á sínum tíma.
Argentíska skáldið Jorge Luis
Borges orti líka um Snorra.
Einkalíf skáldsins speglast yfir-
leitt hóflega í ljóðum þess, en í
Seeing Things til dæmis skipar
föðurminning töluvert rúm. Hið
persónulega helst þó í hendur við
gríska og rómverska goðafræði,
samtími og fornöld renna saman í
eitt.
Mörg ljóðá Heaneys eru samsett
og hann hefur gaman af formi af
ýmsu tagi. Ljóð hans eru flest
háttbundin með einhveijum hætti.
Hann býr sér til eigið ljóðmál me<’
sérkennilegri hrynjandi. Stundun
hefur hann verið kallaður dadaist
sem kannski má til sanns vega
færa. Að minnsta kosti var hani
furðulegur einfari.
Finnlandssænsku skáldin von
að mörgu leyti fyrst á Norðurlönd
um til að ijúfa gamla hefð o|
sækja á ný mið í skáldskap, bylt;
forminu. Áuk Björlings má nefn;
Edith Södergran, Elmer Diktoniu
og Rabbe Enckell. Um þessa
mundir eru liðin 100 ár frá fæð
ingu Södergrans og er þess ekk
aðeins minnst í Finnlandi heldu
víða um heim með nýjum þýðing
um á ljóðum hennar og bókum un
hana.
Jag viskar dig jord veitir góð:
innsýn i skáldskap Gunnars Björl
ings, er þeim sem þekkja til verk
hans kærkomin viðbót og öðrur
kjörið tækifæri til að læra að met
þetta finnska skáld.
Jóhann Hjálmarsson
Seamus Heaney
íslenskir lesendur ættu að vera v<
búnir undir að meðtaka þetta írsk
skáld, einkum ljóðin í fyrstu bókur
um sem sækja yrkisefni til víkingg
aldar.
Nokkrir kjarkmiklir þýðendu
hafa glímt ■ við Heaney, með;
þeirra Karl Guðmundsson. Á næsl
unni er væntanlegt úrval ljóð
Heaneys i þýðingu Karls.
Jóhann Hjálmarsson
frskur
Janus
Bláni himinn og
múrveggur með rósum
eftir Jóhann
Hjálmarsson
Edith Södergran: Landið sem
ekki er til. Njörður P. Njarðvík
íslenskaði. Bókaútgáfan Urta
1992.
í ljóði sem nefnist Kvölin yrkir
Edith Södergran um það sem hún
þekkti svo vel af eigin raun, kvölina
sem drottnar yfir öllum og gefur
ástvinum sínum gjafir: „Hún gefur
okkur undarlegar sálir og furðuleg
viðhorf,/ hún gefur okkur æðsta
ávinning lífsins:/ ást, einveru og
ásýnd dauðans.“
Síðar yrkir hún ljóðið Ekkert þar
sem spurningunni „hvað vildir þú
dauðanum?" er svarað með því að
minna á viðbjóð dauðans og að við-
urstyggilegast sé að farga sjálfum
sér. Því barni sem hún vill hugga
er ráðlagt eftirfarandi: „Við eigum
að elska langar sóttarstundir lífs-
ins,/ hin þröngu ár löngunarvon-
ar..."
Edith Södergran lifði í skugga
dauðans þótt segja megi að dauðinn
hafi verið henni sá lífgjafi sem gerði
hana að miklu skáldi. Hún fékk ung
berkla og lést af völdum þeirra
aðeins þijátíu og eins árs, 1923.
Hún fæddist í Sankti Pétursborg,
en ólst að mestu upp og bjó lengst
í þorpinu Raivola á Kiijálaeiði þar
sem hún dó. Á tímabili hafði fjöl-
skyldan vetrardvöl í Pétursborg og
þar stundaði Södergran nám í þýsk-
um kirkjuskóla. Hún dvaldist um
skeið á heilsuhæli í Sviss. Þýsk
menningaráhrif skýra að nokkru
tengsl hennar við það sem efst var
á baugi í samtímanum í skáldskap
og heimspeki. Ekki aðeins í heima-
landi hennar, Finnlandi, heldur um
öll Norðurlönd er litið á hana sem
einn helsta brautryðjanda nútíma-
ljóðlistar. Skarpskyggni hennar og
næmi hafa gefið ljóðum hennar
varanlegt gildi og margt í þeim er
enn nýstárlegt þrátt fyrir hið róm-
antíska yfirbragð sem tekið er að
fjarlægjast og dofna.
Landið-sem ekki er til var það
land sem Edith Södergran þráði:
Mig langar til landsins sem ekki er til,
því allt sem er til hef ég þreyst að þrá.
Tunglið mér segir í silfurrúnum
frá landi sem ekki er.til.
Land þar sem allar óskir rætast,
land þar sem allir fjötrar falla,
land sem svalar sárþreyttu enni
í tunglskinsdögg.
Líf mitt var logandi villa.
En citt hef ég fundið og eitt er mér sann-
lega gefið -
leiðin til landsins sem ekki er til.
í Ekkert er talað um fjarlægt
land þar sem „er blárri himinn og
múrveggur með rósum/ eða pálmi
og hlýrri vindur —
Það er aftur á móti mikill lífs-
þorsti og stundum hlakkandi fögn-
uður í ljóðum Edith Södergran. Ljóð
eins og til dæmis Björt dóttir skóg-
arins og Safnið ekki gulli og eðal-
steinum fylla lesandann bjartsýni
og eru áskorun í þágu lífsins. Skáld-
ið veit að maðurinn getur ekki lifað
án fegurðar.
Eitt af einkennilegustu og um
leið fegurstu ljóðum Edith Söder-
gran er Líf mitt, dauði og örlög:
Ég er ekkert nema takmarkalaus vilji,
takmarkalaus vilji, en til hvers, til hvers?
Allt er myrkur umhverfis mig,
ég megna ekki að lyfta einu hálmstrái.
Vilji minn vill aðeins eitt, og þetta eina
þekki ég ekki.
Edith Södergran
Þegar vilji minn biýst fram, mun ég deyja:
ég heilsa þér, líf mitt, dauði og örlög.
Meðal þeirra sem hafa túlkað þetta
ljóð eða réttara sagt freistað þess
er sænska skáldið Lars Gustafsson.
Hann bendir m.a. á að Södergran
hafi verið orðin svo veik af berklun-
um þegar hún orti ljóðið að hálm-
stráið sé ekki aðeins skáldleg líking
heldur reynsla illa haldins sjúk-
lings. Notkun orðsins vilji er þó
einkum tilefni hugrenninga Gust-
afssons.
Það er rétt að notkun orðsins
kallar fram þversagnir, en skáldið
notar það í upprunalegri merkingu.
Viljinn er það sem hún sjálf vill,
en ekki það sem aðrir vilja að hún
geri. Friedrich Nietzsche talaði um
„hreinan vilja“, en hann var meðal
þeirra heimspekinga sem höfðu
sterk áhrif á Edith Södergran.
Ljóðið fjallar ekki um klassíska
dauðaþrá að mati Gustafssons.
Han'n skrifar:
„Skáldkonan óskar sér ekki þess
að deyja. Það sem hún tjáir er að
hún eigi sér eina ósk sem hún þekk-
ir ekki sjálf. Og þegar óskin brýst
fram, þegar hún tekur á sig mynd,
mun skáldkonan deyja. Það er hið
óþekkta í ósk hennar sem fær hana
til að halda út.“
Líf mitt, dauði og örlög sýnir hve
stutt ljóð getur sagt mikið og hve
leyndardómsfullt það getur verið.
Töfrarnir eru þeir að segja ekki
allt. Hver og einn má halda áfram
að túlka það, en allir sem unna
góðum skáldskap njóta þess. Um
leið og það kemur til móts við þá
kenningu að vitneskja um einkalíf
skálds auki skilning á ljóðum þess
stendur það algerlega sér sem lista-
verk og jafnframt sammannieg
reynsla.
Það má vissulega taka undir með
Nirði P. Njarðvík að „ljóðagerðin
hafi verið aðferð Södergran til að
hefja sig yfír jarðneskt hlutskipti
sitt“.
Njörður hefur með Landinu ser
ekki er til heiðrað aldarminning
Edith Södergran og unnið þarí
verk með þýðingum sínum. Þett
er gott úrval. Margir hafa þýtt ljó
eftir skáldið, en hér eru flest helst
ljóð hennar á einum stað í smekk
legri og aðgengilegri bók.
Að þýða ljóð Edith Södergra
getur í fyrstu virst auðvelt. Þa
gerir einfaldleiki sumra ljóðanng
En þau eru afar viðkvæm og krefj
ast þess að hárrétt orð séu valir
Frjálst formið er þrátt fyrir hátt
leysu sína ekki svipt hrynjandi.
Eins og alltaf hljóta að verð
skiptar skoðanir um þýðingar, m.;
hve nákvæmar þær eigi að ver;
trúar frumtexta, eða hvort éin
göngu eigi að meta þær sem skáld
skap á íslensku. Njörður P. Njarð
vík þýðir ljóð vandvirknislega o;
fellur ekki í algengar giyfjur ljóða
þýðenda.
Stundum má deila um hverni;
tekst að túlka hin lýrísku blæ
brigði, hið ofurfína hjá skáldur
eins og til dæmis Edith Södergrar
Önnur línan i Landinu sejn ekki e
til, „því allt sem er til hef ég þreys
að þrá“, er of hnjóskótt fyrir min
smekk. Á frummálinu er hljómu
hennar mýkri: „ty allting som á'i
ár jag trött att begára“.
Hvað sem öllum slíkiim bolla
leggingum líður hefur Nirði I
Njarðvík heppnast einkar vel.