Morgunblaðið - 02.07.1992, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ VIÐSKIPTI/ATVINfNULÍF FIMMTUDAGUR 2. JÚLÍ 1992
Bankamál
Sjá má ýmis hættumerki
ííslenska bankakerfinu
— segir Þórður Ólafsson, forstöðumaður bankaeftirlits Seðlabankans sem nýlega sótti fund
norrænna eftirlitsaðila með fjármálastofnunum í Noregi þar sem m.a. var fjallað um hrun
bankanna á Norðurlöndum
ÍSLENSKA bankakerfið hefur á undanförnum árum mátt þola
vaxandi útlánatöp og af þeirri ástæðu hafa bankar og sparisjóðir
aukið verulega framlög sín í afskriftarsjóði. Þetta hefur rýrt af-
komu þessara stofnana en tilvera þeirra virðist hins vegar ekki í
hættu í líkingu við það sem gerst hefur í bankakerfum Norðurland-
anna. Þar hafa fjölmargir bankar og sparisjóðir orðið gjaldþrota
og verið bjargað af stjórnvöldum viðkomandi landa. Má segja að
t.d. norska bankakerfið hefði nánast hrunið til grunna á tiltölulega
skömmum tíma ef ekki hefðu komið til aðgerðir stjórnvalda sem
lagt hafa verulegt nýtt eigið fé í þessar stofnanir. Þórður Ólafs-
son, forstöðumaður bankaeftirlits Seðlabankans er nýlega kominn
af fundi norrænna eftirlitsaðila með fjármálastofnunum sem hald-
inn var í Bergen í Noregi. Hann telur að finna megi samsvörun
milli þeirrar þróunar sem varð áður en áföllin riðu yfir norrænu
bankana og þeirrar þróunar sem verið hefur hér á landi á undan-
förnum árum. Hann var fyrst spurður hvað íslendingar gætu lært
af reynslu Norðurlandaþjóðanna á þessu sviði og hvort ætla megi
að íslenskar bankastofnanir eigi eftir að lenda í svipuðum erfiðleik-
um.
„Við getum lært ákaflega mikið
af þeirri reynslu sem Norðurlanda-
þjóðimar hafa gengið í gengum á
undanförnum árum. Danir gengu
í gegnum sitt erfiðleikatímabil á
árunum 1987-1988. Þá áttu ýmsir
viðskiptabankar og sparisjóðir í
miklum erfíðleikum og má þar
nefna Sjötta júlí bankann, Krone-
banken, C&C-bankann og fleiri
sem ýmist urðu gjaldþrota og var
slitið eða var bjargað með samein-
ingu við aðra banka. Nokkrum
áram síður kemur þessi staða upp
bæði í Noregi, Svíþjóð og Finn-
landi. Menn hafa verið að skoða
hvort hægt væri að líkja að-
dragandanum að ástandinu í þess-
um löndum saman að einhverju
leyti.
Þegar við skoðum þá þróun sem
hefur leitt til þessara atburða hjá
þeim þá er ýmislegt sem við getum
merkt í starfsemi og starfsum-
hverfi viðskiptabanka og spari-
sjóða hér á landi sem bendir til
þess að við kynnum að lenda í
sambærilegum erfíðleikum ef ekki
verður bragðist við. Á Norðurlönd-
unum vora uppgangstímar í efna-
hagslífínu á áranum 1984-1987
eins og hér á landi sem m.a. leiddi
til þess að bankastofnanir og aðrar
lánastofnanir juku útlán mjög
veralega jafnhliða því að dregið
var úr miðstýringu. Slakað var á
ýmsum reglum t.d. um útlánastýr-
ingu og vaxtaákvörðunum. Þegar
þetta tvennt fer saman þá virðist
margt hafa farið úr böndunum og
stjórnendur þessara stofnana hafí
ekki áttað sig á því að það er ekki
síður vandi að stjóma í góðæri en
þegar að kreppir. Af þessu era
menn að súpa seyðið núna. Að
þessu leyti til held ég að það megi
fínna samsvöran milli þess sem
hefur verið að gerast hér á landi
og á Norðurlöndunum. Einnig má
nefna að samkeppni um fjármagn
og í aukinni þjónustu hefur aukist
mjög mikið á markaðnum og vext-
ir hækkuðu mikið. Þegar fór að
harðna á dalnum hjá fyrirtækjum
og einstaklingum í kjölfar efna-
hagslægðar varð vaxtakostnaður-
inn mjög tilfinnanlegur. í kjölfar
samdráttar í efnahagslífinu hefur
síðan fylgt veraleg verðlækkun á
fasteignamarkaði á Norðurlöndum
Veðdeild
Sparisióðs vélstjóra
kt. 610187-1889
Útboð skuldabréta 3. flokkur 1992
Otboðsfjárhæð kr. 159.099.999,-
3ja-5 ára skuldabréf
1. útgáf udagur 1. júlí 1992
Umsjón með útgáfu:
Verðbréfamarkaður
Fjárfestingafélagsins hf.
Afgreiðslu annast:
Sparisjóður vélstjóra,
Borgartúni 18, Reykjavík.
og það á jafnt við um atvinnu- og
íbúðarhúsnæði. Hér á landi hefur
aftur á móti einungis orðið verð-
lækkun á atvinnuhúsnæði."
Mjög mikill vandi kann að vera
framundan
— En hvaða einkenni má merkja
hér á landi sem benda til vaxandi
erfiðleika bankakerfisins?
„Það era ýmis hættumerki
sjáanleg á lofti í íslenska banka-
kerfínu. Miðað við þá umræðu og
þær forsendur sem gefnar hafa
verið varðandi efnahagsþróunina
næstu 2-3 árin þá kunna lána-
stofnanir að standa frammi fyrir
mjög miklum vanda. Hann er fólg-
inn í versnandi rekstrarafkomu
almennt og þar vega afskriftir útl-
ána þungt.
Miðað við eiginfjárstöðu margra
þessara stofnana í dag þá er alveg
ljóst að eigendur þeirra kunna að
þurfa að leggja þeim til aukið eig-
ið fé ef þær eiga að standast þær
lágmarkskröfur sem gerðar era til
þeirra samkvæmt gildandi lögum
í dag. Hvort hér verður alvarleg
bankakreppa eins og menn þekkja
á Norðurlöndum er of snemmt að
segja til um. Hins vegar er alveg
ástæða til að benda sterklega á
þau hættumerki sem era sjáanleg.
Það má ekki gleyma því í þessari
umræðu að þjóðfélagið gerir þá
kröfu að þessar stofnanir séu fjár-
hagslega sterkar því almenningur
hefur treyst þeim fyrir sínu spa-
rifé.“
Þórður bendir á að arðsemi eig-
infjár íslenska bankakerfisins hafí
batnað veralega á áranum 1986-
1989 og var um 8-9% þegar best
lét. Það hafí síðan hrapað og var
2-3% á árinu 1991. Ef spár um
minnkandi þorskafla gangi eftir
og enn frekari samdráttur verði í
efnahagslífinu sé hætta á því að
arðsemi eigin fjár lánastofnana
verði áfram óviðunandi enn um
hríð. „Ef við beram hagsveiflur
LOKUN VEGNA
SUMARLEYFA
Skrifstofa Útflutningsráðs verður lokuð
frá 13. júlí til 3. ágúst vegna
sumarleyfa starfsfólks. Þó verða
ATA-Carnet skírteini afgreidd og
svarað verður í síma
milli kl. 9 og 11 árdegis.
Við biðjum þá sem þurfa á þjónustu
okkar að halda á næstunni vinsamlega
að taka mið af ofangreindum
upplýsingum
ÚTFLUTNINGSRÁÐ
ÍSLANDS
ÍSLENSKT VEIT Á GOTT
LÁGMÚLA 5 108 REYKJAVÍK SÍMI 91 688777 MYNDSÍMI 91 689197
saman við ávöxtun eiginfjár þá
sést samhengi þar á milli,“ segir
hann. „Afskriftir fóra að aukast
veralega á áranum 1987-1989 og
afskriftir síðustu ára era í veraleg-
um mæli útlán sem veitt vora þeg-
ar uppsveifla var í efnahagslífínu.
Það voru uppgangstímar á áranum
1984-1987 og menn kunna að hafa
verið óraunsæir á þeim tíma eða
fyllst of mikilli bjartsýni. Bankar
og aðrar fjármálastofnanir höfðu
töluvert mikið af fé til útlána.
Ýmsar framkvæmdir og fram-
leiðsluhugmyndir sem lánað var til
gengu ekki upp m.a. vegna þess
að afturkippur kom í efnahagslífið.
Þessi töpuðu útlán era fyrst og
fremst vegna erfiðleika í atvinnu-
starfsemi eins og sjávarútvegi,
fískeldi, ullariðnaði og öðram iðn-
aði. Þá er einnig farið að bera á
töpum í byggingariðnaði. Töp
banka og sparisjóða hefði orðið enn
meiri ef ekki hefðu komið til að-
gerðir stjómvalda í gegnum At-
vinnutryggingarsjóð og Hlutafjár-
sjóð á sínum tíma. Það tap kemur
fram annars staðar.“
Bankarnir hafa þurft að
yfirtaka eignir
Þórður bendir á að bankar og
sparisjóðir hafí þurft að yfirtaka
eignir í nokkram mæli sem þeim
hafa verið veðsettar til að tryggja
fullnustu kröfu. „Sumar eignirnar
hafa verið illseljanlegar og erfitt
að losna við þær fyrir verð sem
nægði til að ljúka þeim kröfum sem
þeim var ætlað að standa undir.
Oft era þetta eignir sem erfítt er
að leigja út og bera engan arð
heldur hafa eingöngu í för með sér
aukinn kostnað.
Þá hafa bankar og sparisjóðir
þurft að leggja í veralega vinnu
til þess að hafa fullkomna yfirsýn
yfír þær eignir sem þeir hafa yfir-
tekið. Sumar þessara eigna eru
einnig mjög sérhæfðar. Það eru
því miður engin teikn á lofti um
það að þetta sé að snúast við. Þó
svo að stöðugleiki ríkti í efnahags-
lífínu sjáum við ekki fram á annað
heldur en að þessi þróun muni
halda áfram í nokkur ár áður en
séð verður fyrir endann á þeim
afskriftum vegna útlána sem
stofnað hefur verið til á síðustu
áram. Hvað þá þegar búist er við
efnahagslegum afturkipp og þá
einkum í sjávarútvegi. Það hlýtur
að öðru jöfnu að hafa veruleg áhrif
á afkomu og starfsemi þessara
stofnana vegna þessa hugsanlega
samdráttar. Hversu lítill sem sam-
drátturinn er þá verður hann ekki
til að draga úr afskriftum útlána.
Þessi samdráttur hlýtur einnig
að leggjast misþungt á einstakar
lánastofnanir. Sumar lánastofnan-
ir hafa allt að þriðjungi af sínum
útlánastofni bundinn í lánum til
sjávarútvegs og fískvinnslu og
samdráttur í þeirri atvinnugrein
hlýtur að koma þyngst niður á
þeim stofnunum. Ánnað sem hægt
er að benda á er það að sumar
smærri stofnanir eins og sparisjóð-
ir era á starfssvæði þar sem sjávar-
útvegur og ýmis þjónustustarfsemi
sem er tengd fískvinnslu er undir-
staðan í atvinnulífí byggðarlags-
ins. Ef veralegur samdráttur verð-
ur í þeim byggðarlögum þá hlýtur
það að koma rnjög hart niður á
þeim lánastofnunum sem þar
starfa.“
Arðsemi eigin fjár óviðunandi
— Hvernig geta lánastofnanir
bragðist við minnkandi arðsemi í
sínum rekstri?
„Á síðasta ári var arðsemi eig-
inljár banka og sparisjóða í heild
óviðunandi. Það sem bankar og
sparisjóðir þurfa á að halda núna
er aukinn hagnaður til að viðhalda
og auka eigið fé. Hafa ber í huga
að nýlega var gerð breyting á lög-
um um viðskiptabanka og spari-
sjóði þar sem ákvæðum þeirra laga
var breytt til samræmis við alþjóð-
lega staðla um eiginfjárkröfur. Það
gerir það að verkum að það borð
sem þessar stofnanir höfðu fyrir
bára skv. eldri lagaákvæðum, hef-
ur minnkað þannig að það er enn-
þá meiri ástæða fyrir þær að auka
hagnaðinn, hvort sem það verður
gert með auknum vaxtamun,
auknum þóknunartekjum, sparnaði
í rekstri eða með öðrum hætti.
Nauðsynlegt er því að auka arð-
semina.
Hér á landi er starfandi einn
hlutafélagsbanki, íslandsbanki hf.
Sá banki getur boðið út aukið
hlutafé til þess að styrkja eiginfjár-
stöðuna. Hann jók raunar eigið fé