Morgunblaðið - 12.12.1992, Side 3

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1992
B 3
Story-Line, 1992.
Ijjj^Ejj París í nóvember/ lautey Helgadóttir
MYNDTONAR
ÞAGNARINNAR
Hinn 10. október síðastliðinn var opnuð stór einkasýning á
verkum Hreins Friðfínnssonar í Institute of Contemporary Art
(ICA) í Amsterdam. ICA er tiltölulega nýtt einkafyrirtæki sem
er rekið á svipaðan hátt og Kunsthalle-sýningarstaðimir í Þýska-
landi. Stefnuskrár þeirra eru líka nyög áþekkar og leggja þeir
fyrst og fremst áherslu á að kynna hið fjölbreytilega litróf nútima-
listarinnar með þvi að skipuleggja 4 stórar sýningar á ári auk
minni sýninga þar sem erlendum eða ungum hollenskum sýningar-
stjórum er m.a. boðið að sjá um alla skipulagningu. Þetta er
mjög fijálst og sveigjanlegt fyrirkomulag og myndar ágæta and-
stöðu við starfsemi nútimalistasafnanna sem hafa ákveðnar skyld-
ur og eru flest í miklu fastari skorðum.
ICA fær fjárframlög frá auðugum einstaklingum, en reynir
auk þess að afla fjár með sölu aðgöngumiða, bókaútgáfu, fyrir-
lestrum og ýmsu öðru í tengslum við sýningarnar. Stofnunin
hefur þegar gefíð út bækur um listamenn eins og t.d. Richard
Tuttle, Kiki Smith, Gilberto Zorio og er með í undirbúningi m.a.
bækur um Hrein Friðfínnsson (kemur út í janúar), Wallace Ber-
man, Peter Laurens Mol, Jonathan Borofsky og Markus Raetz.
By the road side, 1982.
eir sem sáu um að endur-
reisa og hanna húsnæði
ICA, sem var áður banki,
voru arkitektamir Herman
Postma og Peter Sas. Húsnæðið er
sérstaklega vel staðsett miðsvæðis,
örstutt frá Rijksmuseum og Sted-
elijk-safninu og skiptist þetta 1.700
m2 rými í fjórar misstórar hæðir
þar sem hugsað hefur verið fyrir
hveiju smáatriði og allur frágangur
er hinn glæsilegasti. Því var varla
við öðra að búast en að fíngerð, tær
og hljóðlát verk Hreins nytu sín á
slíkum stað.
Það var forstjóri ICA, Eduardo
Lipschutz Villa, sem skipulagði sýn-
ingu Hreins sem er eins konar yfir-
litssýning (spannar tímabilið 1971-
1992), þó að mörg, sérstaklega
stærri, verk vanti.
Aðskildir heimar og tvenndir
Þó að sýningin sé ekki sett upp
í tímaröð byijar hún samt með verki
sem Hreinn gerði á sjöunda ára-
tugnum þegar hann ásamt þremur
öðram íslenskum listamönnum
stofnaði SÚM-hreyfínguna. Verkið
heitir „Komið við hjá Jóni Gunnari"
og er einfaldlega hvít viðarhurð
með tveimur götum, annað í efri
og hitt í neðri hluta hurðarinnar.
Verkið var sýnt á fyrstu SÚM-sýn-
ingunni í Asmundarsal 1965 og
má strax greina í þessu verki ýmis-
legt sem gefur okkur vísbendingu
um þankagang listamannsins og
margt sem á eftir að koma í ljós
betur seinna eins og t.d. viðar- og
litanotkun hans, tengslin á milli
þess innra og ytra, þess ósýnilega
og sýnilega, milli jin og jang.
Dyr era jú ekkert annað en skil-
rúm á milli tveggja veruleika, ann-
ars vegar þess veraleika sem við
upplifum þessa stundina og hins
vegar þess óþekkjanlega veruleika
sem er hinum megin, sem við skynj-
um og gætum ef til vill upplifað
með því að taka í hurðarhúninn.
Jan Hoet, kommiser Dokumentu IX,
líkir nútímalistinni við dyr í grein
sem hann skrifar í bókinni „On the
way to Documenta." „Áður fyrr var
listinni alltaf líkt við glugga," segir
hann, „ég vil meina að nútímalist-
inni sé hægt að líkja við dyr, — dyr
sem tákn fyrir annan raunveraleik,
— nálægð sem" er ekki hægt að
höndla. Núna er það áhorfandinn
sem verður að leika og taka ákvörð-
unina."
Hurðin hans Hreins er ekki „lok-
uð hurð“ vegna þess að auk skráar-
gatsins era tvö göt sem era þó
ekki hrein göt þar sem bjartmálað-
ir viðarbútar og flísar tengja þau
við hurðina þannig að „myndlistar-
verkið“ eins og sprettur fram eða
vex úr gatinu, tóminu, — brothætt
og tært. Verkinu er komið fyrir
beint á móti dyranum sem gengið
er inn um í fyrsta salinn þar sem
verkin „Án titils" (1988), „From
time to time“ (1979), „Ánatomy"
(1989) og „Overture" (1978)
hanga. Á veggnum við inngöngu-
dymar skáhallt á móts við „Komið
við hjá Jóni Gunnari" hangir út-
hverfa húsið „House Project“
(1974) sem er sjálfsagt eitt þekkt-
asta verk Hreins, húsið þar sem
innbúið snýr út og þakið og útveg-
gimir inn. Þar er líka verið að velta
fyrir sér tvenns konar veraleikum,
þ.e.a.s. hvað snýr inn og hvað út.
Er til einhver innri og ytri veru-
leiki? Eða er þetta kannski bara
leikur með gildi? Þó að Sólon Guð-
mundsson í íslenskum aðli hafi átt
hugmyndina að þessari sérkenni-
legu húsasmíð þá gerði Hreinn hana
að raunveraleika með því að byggja
húsið þannig að það gæti „hýst all-
an heiminn nema sjálft sig“. í verk-
inu „Fimm hlið fyrir sunnan vind-
inn“ er einnig um skil á milli tveggja
heima að ræða eða tveggja veni-
leika, skilrúm sem getur þó opnast
með vindhviðu frá sunnanvindinum.
Þessi leikur með andstæður, að-
skilda heima og tvenndir er í mörg-
um verkum hjá Heimi. „Maybe
Maybe" (1975) sýnir okkur t.d.
húshom þar sem annað er séð ut-
anfrá og hitt innanfrá. í „Drawing
a Tiger" (1971) sjáum við annars
vegar listamanninn sjáifan á unga
aldri teiknandi tígrisdýr heima í
sveitinni og hins vegar sem fullorð-
inn mann teiknandi tígrisdýr í
Amsterdam. Þetta hljóða ljóðræna
verk segir okkur margt um mynd-
sköpun Hreins í látleysi sínu og
einfaldleik.
Að horfast í augn við ...
„Like eyes looking into eyes“
(1976), Eins og augu sem horfa í
augu, er lítið verk þar sem ekkert
Komið við hjá Jóni Gunnari, 1965
annað en þessi stutta setning er
skrautskrifuð. Aristóteles sagði „að
augað væri vitsmunalegast allra
skynfæra", eflaust hefur hann rétt
fyrir sér. Augun endurspegla sálar-
ástand okkar eða líðan, gleði, ang-
ist, sársauka o.s.frv. eins og lista-
verkið getur endurspeglað sál lista-
mannsins.
Eins og augu sem horfa í
augu ... eram við ekki alltaf að
leita að augnaráði hinna til að töfra
eða láta töfrast eða til að geta horft
undan, blekkt, orðið samsek, von-
svikin eða hreinlega drekkt okkur
eins og Narsissus í lindinni. Þegar
staðið er fyrir framan þetta einfalda
verk er eins og skoðandinn standi
augliti til auglitis við einhvem
óþekktan, einhvem ósnertanleg-
an ... eitthvert afl sem er handan
við flötinn. Þannig horfír verkið
sjálft á skoðandann sem horfir á
móti á verkið og sér þar sjálfan sig
og alla hina. „Eg reyni að komast
í samband við öfl sem búa að baki
hlutunum og ég get ekki skilgreint.
Þau tengja allt á hátt sem rýfur
skilin milli ytri náttúra landslagsins
og eðlis sálarinnar, þess sem er á
seyði í huga okkar. Verkið verður
allt í einu hluti af einhveiju sem
er miklu stærra en það sjáíft...“
segir Hreinn í viðtali við Jean-
Hubert Martin í sýningarskrá árið
1987.
„I have looked at the see through
my tears“ (1973), Ég horfði á sjó-
inn í gegnum tár mín, stendur í
öðru verki, en sjórinn kemur líka
fyrir í verkinu „Overture" (1978)
sem er samsett úr svart/hvftum
ljósmyndum sem sýna hljóðfallandi
öldugang og stuttan failegan texta,
skrifaðan á ensku á nótnablað.
„Shall we meet just before Beginn-
ing night after End to watch the
Invisible and listen beyond Silence
and Sound." Era ekki samankomin
í þessari stuttu setningu þau orð
sem lýsa hvað best listsköpun
Hreins, sérstaklega á þessu tíma-
bili? Upphafí, hið ósýnilega, hljóm-
urinn, þögnin og endalokin.
í litlum hvítum ramma sem hang-
ir út við hom eins salarins stendur
eftirfarandi texti á ensku: „Mig
dreymdi að ég var úti á túni með
föður mínum framliðnum. Við vor-
um að taka saman hey og hlaða
því á vagn sem hestur átti síðan
að draga heim að hlöðu. Það var
rökkur, en hlýtt í veðri. Þegar við
höfðum hlaðið vagninn, hvarf faðir
minn, en skuggi hans varð eftir.
Ég vissi, að ég átti að nota skugg-
ann til að bera á vagnhjólin svo
vagninn rynni betur. Síðan átti ég
að tengja vagninn hestinum með
strengjum ofnum úr ljósi sem skin-
ið hafði niður í gegnum hafíð. Þá
vaknaði ég.“ Verkið heitir einfald-
lega „Draumur" og er frá 1973.
Taktur írými
„Rhythms in Space", er yfírskrift
sýningarinnar, sem er reyndar mjög
vel til fundið, þar sem verk Hreins
hafa oft og tíðum sterkar skírskot-
anir til tónlistar.
í flestum ljósmyndaverkunum frá
áttunda áratugnum er það við-
fangsefnið sjálft, tíminn og hið
huglæga sem virðist skipta mestu
máli. Síðan verða allmiklar breyt-
ingar á listsköpun Hreins upp úr
1980 þegar hann fer að vinna meira
með alls konar efni og samsetning-
ar. Það er eins og formið og öll
útfærsla verði mikilvægari, eins og
t.d. í „Interior" (1989) og „Blá-
komu“ (1989), en um leið er eins
og hann færist nær tónlistinni, hinu
óáþreifanlega. Verkin verða hreinar
hugarsmíðar, jafnvel yfírskilvitleg
og frásögnin víkur fyrir tilbreyt-
ingaríkri efnisnotkun og björtum
litasamsetningum.
Þó þessi verk séu dálítið ólík eldri
verkunum er ljóðræni undirtónniim
alltaf til staðar. Hann gengur eins
og silfurþráður í gegnum alla list-
sköpun Hreins, bindur hana saman
og gerir hana svo einstaka og mátt-
uga. í allra nýjustu verkunum notar
hann t.d. vegginn meira en áður,
veggurinn verður eins og tómið hjá
Austurlandabúum, dýnamískt og
afgerandi eða eins og þögnin í tón-
listinni og án veggsins yrðu engin
form, engin merking, ekkert verk
eins og t.d. „Anatomy" (1989),
„Landslag“ (1990) og „Vetrarfjall"
(1992).
Myndheimur Hreins er réman-
tískur og alltaf á mörkum þess óefn-
iskennda, hann er eins og fléttaður
saman úr rit-, tón- og myndsmíðum.
Hann er í eilífri leit að því sem er
handan yfirborðsins, frásagnarinn-
ar, efnisins, — handan þagnarinn-
ar. Sum verkin era eins og hækur,
stutt, einfóld, örfá orð, ein tilfinn-
ing, á meðan önnur era eins og
margföld lög af ljóðrænum merk-
ingum þar sem hvert lag leggst
ofan á annað á varfærinn og fínleg-
an hátt til þess að raska ekki ró
heildarinnar.
Sýningunni lýkur 6. des. næst-
komandi, en verður sýnd í Lista-
safni íslands í febrúar 1993.