Morgunblaðið - 07.12.1993, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR <T. DESEMBER 1993
21
Fjölþættara at-
vinnulíf í sveitum
eftir Jónas Jónsson
Greinarkorn þetta er einkum skrif-
að til að minna á:
■Að það er fleira sem sveitirnar
og fólkið sem þær byggir leggur
þjóðarbúinu til en kjöt og mjólk
og önnur matvæli.
■Að sú margþætta starfsemi sem
fer fram í sveitunum hefur mik-
ið þjóðfélagslegt gildi, bæði
efnalegt og menningarlegt, og
færu þær að meira eða minna
leyti í auðn, mundi ótal margt
tapast, sem við viljum alls ekki
missa.
■Að til þess að halda landinu
byggðu, eins og við flest viljum,
þarf að hlúa að allri þeirri starf-
semi, þjónustu og framleiðslu í
dreifbýlinu sem möguleikar
frekast bjóða.
■Að möguleikarnir á þessu eru
meiri og fjölbreyttari en oft er
látið í veðri vaka.
Það sem nú ógnar mest velferð
iðnvæddra þjóða er hin ægilega
vofa atvinnuleysisins. Hagkerfi
Vesturlanda virðist ekki hafa á
því neina viðhlítandi lausn. Það fer
stöðugt vaxandi, ekki hvað síst í
löndum Evrópubandalagsins þeim
sem hvað fremst standa hvað varð-
ar iðnvæðingu og hafa all lengi
búið við verslunar- og athafna-
frelsi innan bandalagssvæðisins.
Harðast virðist það bitna á þeim
héruðum og landshlutum sem
fjærst liggja frá miðstöðvum við-
komandi þjóðlanda.
Það sem ógnar mest sveitum
og landbúnaðarhéruðum þegar
bændur hafa tekið tæknina í þjón-
ustu sína og margfaldað fram-
leiðsluafköst hverrar vinnandi
handar er einhæfni samfélaganna.
Þjónustustörfin dragast stöðugt
meir og meir frá sveitum til bæja
og frá smærri bæjum til þeirra
stærri og svo koll af kolli. Allt
leitar stöðugt í stærri og stærri
einingar.
Flestar þjóðir viðurkenna þenn-
an vanda og hinn nýja stefna Evr-
ópubandalagsins í landbúnaðar-
málum tekur mjög mið af því. Hún
hefur reyndar af mörgum verið
nefnd smábýlastefna þar sem bú-
skapur sem er fremur smár í snið-
um nýtur greinilega meiri náðar
en einhæfur stórbúskapur. Réttara
væri þó að kenna hana við byggða-
stefnu þar sem hvað mest áhersla
er lögð á að halda við lifandi lands-
byggð. Sá þáttur er og mjög studd-
ur vilja alls almennings í borgars-
amfélögunum, einkum þeim sem
mest láta sig umhverfismálin
skipta.
Hingað til hefur lítið borið á
þessum sjónarmiðum hér á landi
og þau að mestu legið í láginni á
meðan sterkar hreyfingar beijast
fyrir þeim í nálægum löndum. En
líkur eru á að á því verði breyting
þegar fólk fer að gera sér grein
fyrir hvað getur skeð ef svo fer
fram sem horfir.
íslenskur landbúnaður hefur
gengið í gegnum ijra þróun, ekki
síður en landbúnaður annarra
þjóða. Stórfelld afkastaaukning
hverrar vinnandi handar, hefur
leitt til þess að nú er fólk í sveitum
aðeins um einn íjórði af því sem
það var um síðustu aldamót á
sama tíma og fólksfjöldinn í land-
inu hefur rúmlega þrefaldast. Nú
er talið að um 4% af vinnuafli þjóð-
arinnar fáist við landbúnað, en
fyrir 50 árum voru það um 32%.
Ef aðeins er talið það fólk sem
fæst við hefðbundin landbúnaðar-
störf og hefur framfæri sitt af
framleiðslu búvara eru það senni-
lega nokkuð undir fjórum af
hundraði.
En því betur hafa menn fleira
fyrir sig að leggja í sveitunum en
búvöruframleiðsluna eina eins og
hún er venjulega skilgreind.
Allt síðan ljóst var að draga
þurfti verulega úr kjöt- og
mjólkurframleiðslunni í byijun átt-
unda áratugarins hefur sjónum
verið beint að því hvað gæti kom-
ið í staðinn.
Loðdýraræktin, sem hér var
hafin að nýju upp úr 1970 og efld-
ist verulega eftir 1980, var ein
stórfeldasta tilraun í þessa veru.
Ferðaþjónusta í sveitum, sem
einnig tók að þróast á þessum
tíma, er dæmi um atvinnuveg sem
vel hefur dafnað og verulegu skil-
að.
Hrossarækt, ræktun og tamn-
ing reiðhesta, hefur töluvert þró-
ast og dafnað á síðustu áratugum.
Mest munar um það hvað tamn- <
ingarnar gefa af vinnu og virðis-
auka til þeirra sem þær stunda.
Tamningastöðvar eru nú fjölmarg-
ar og skipta tugum í mörgum
héruðum, auk þess sem margir
bændur temja sín eigin hross.
Merkilegur þáttur, sem tengir
hrossaræktina og ferðaþjón-
ustuna, eru bestaleigur og skipu-
iagðar hestaferðir um landið. Þar
styður hvað annað. Hestaferðirnar
eru auk þess að vera töluverður
atvinnugjafi, holl afþreying og hin
besta landkynning í orðsins bein-
ustu merkingu.
Leiga á veiðileyfum gefur veru-
legar tekjur, bæði beinar og óbein-
ar, og ekki aðeins fyrir eigendur
veiðiréttarins heldur er hún veru-
legur atvinnugjafi og þáttur í al-
mennri ferðaþjónustu og auk þess
hin merkasta landkynning.
Nýting ýmiskonar hlunninda
hefur löngum skipt verulegu máli
í mörgum sveitum. Bestu hlunn-
indajarðirnar voru dýrustu jarðir
landsins og eru það raunar í nokkr-
um tilfellum enn. Enn má finna
nokkur svæði þar sem byggðin
stendur og fellur með því hvort
þau halda gildi eða ekki. Það er
til mikils að vinna að tryggja að
hlunnindi svo sem reki, selveiði,
fugla- og eggjatekja, vatnaveiði,
grasa- og sölvatekja haldi gildi
sínu í sibreytilegu samfélagi. En
til þess að svo megi verða þarf
m.a. í mörgum tilfellum skipu-
lagða markaðsstarfsemi. Það er
ekki aðeins að nýting hlunninda í
því meðalhófi sem reynsla kynslóð-
anna kenndi þeim sé náttúru
landsins skaðlaus hún getur verið
Alullarhúfúr
í miklu úrvali
5% staðgreiðsluafslóttur,
einnig af póstkröfum
greiddum innan 7 daga.
nauðsynleg svo að eðlilegt jafn-
vægi haldist.
Fiskeldi og loðdýrarækt eru nú
á hvers manns vörum sem dæmi
um víti sem beri að varast. Varla
opnar sá þjóðmálaskúmur, eða
þjóðfélagsvandlætari munn að
hann fordæmi ekki þessar tilraun-
ir til atvinnusköpunar og nýtingar
á gæðum landsins. Hvað hefðu
menn sagt ef þessar greinar hefðu
ekki verið reyndar? Þá hefðu vand-
lætararnir væntanlega talað um
dáðleysi þeirra sem þeir álasa nú.
En að stórum hluta eru erfiðleikar
þessara greina af sömu rótum
runnir og erfiðleikar annars at-
vinnulífs, svo sem iðnaðarins, en
fyrir honum er nú svo komið að
við getum hvorki smíðað né gert
við skipin sem við þurfum á að
halda, ekki saumað á okkur föt
eða gert okkur skó, ekki smíðað
innréttingarnar eða húsgögnin og
svo mætti lengi telja. En bæði fisk-
eldið og loðdýrarækt munu eiga
eftir að sanna tilverurétt sinn svo
Jónas Jónsson
fremi að þeim og öðrum fram-
leiðslugreinum verði búin eðlileg
skilyrði í þjóðfélaginu.
Handverk og smáiðnaður. Á síð-
ustu tveimur þremur árum hefur
verulegur áhugi vaknað á því að
endurvekja fornar hefðir og skapa
nýjar á sviði margskonar heimilis-
iðnaðar eða smáiðnaðar í sveitum
landsins. í fjölmörgum sveitum og
héruðum hefur fólk bundist sam-
tökum um slíka iðju oft einkum
„Stórfelld afkasta-
aukning hverrar vinn-
andi handar hefur leitt
til þess að nú er fólk í
sveitum aðeins um einn
fjórði af því sem það
var um síðustu aldamót
á sama tíma og fólks-
fjöldinn í landinu hefur
rúmlega þrefaldast. Nú
er talið að um 4% af
vinnuafli þjóðarinnar
fáist við landbúnað, en
fyrir 50 árum voru það
um 32%.“
til að koma henni á sölu og þeim
fjölgar einnig sem fást við þetta
einir og sér. Þó að ekki sé um
stórfellda framleiðslu eða tekju-
myndun að ræða hefur þessi starf-
semi ótvírætt gildi og lofar vissu-
lega góðu. Hér styður hvað annað,
vaxandi ferðaþjónusta og hand-
verkið sem leggur til bæði minja-
og nytjagripi, sem gestunum þykir
fengur í að geta keypt, á þeirra
upprunastöðum.
Höfundur er búnnðnrmálastjóri.
if ðgHP Sf**' ' , '' >
3 $
w w ^w w w w w m w

f “
■ 1
I
mmimuFmm
GLÆSIBÆ • S/MI812922
30% afsláttur
á jólasmjöri.
133 kr.
Þú færð 500 g stk. á
og sparar 116 kr. á kíló
Gerðu gott betra
með jólasmjöri.
I
I
■
■
I
■
I
I
I
I
■
1
■
I
I
I
I
I
1
I