Morgunblaðið - 03.09.1994, Page 2

2 C LAUGARDAGUR 3. SEPTERMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
lýsingar á norrænum
búnaðarháttum við
ysta haf. Verk Jó-
hanns gengu vel í Evr-
ópu og það má að
hluta til þakka forvitni
manna um búskapar-
hætti þess fólks sem
bjó norður við heim-
skautsbaug á fyrri tíð.
í verkinu gerðum við
biskupssetrið á Hólum
að almennu biskups-
setri. Hólar eru aldrei
nefndir. Ýmisleg nat-
uralistísk brögð fjar-
lægjum við úr verkinu.
Við þurfum ekki á
þeim að halda því við
höfum fengið þannig uppeldi
gegnum kvikmyndir og sjónvarp.
- Eiga siðferðileg spursmál
verksins erindi við okkur í dag?
„Siðferðilegu spursmálin eiga
tvímælalaust erindi við nútímann,
sérstaklega við fólk'á þessum aldri
sem stendur frammi fyrir vali á
milli hugsjóna og frama, á milli
tilfinninga eða skynsemi við maka-
val. Hér eru borin fram spursmál
sem eru sígild þó að sum þeirra
séu að vísu bundin ákveðnum tíðar-
anda, t.d. hin sonarlega skylda sem
er veikari í dag en þá. Það er vita-
skuld það sem hefur alltaf heillað
menn í sambandi við verkið og á
sínum tíma þjóðsöguna er kuklið í
Lofti. Ennþá erum við að sjá unga
menn í samfélaginu sem hafa ríkan
áhuga á kukli.“
- Hvemig var tónlistin í verkið
valin?
„Jón Leifs samdi á fjórða ára-
tugnum tónverk við Galdra-Loft en
við ákváðum að notast ekki við það
heldúr leituðum við til ungs tón-
skálds sem hefur starfað hér í hús-
inu. Hilmar Örn Hilmarsson samdi
tónlist sem við notum við kafla-
skipti og til hersluauka."
- Viltu segja eitthvað um verkið
sérstaklega?
„Leikritið er valið vegna þess að
við stöndum á nokkrum skilum.
Það eru áttatíu ár frá því Leikfélag-
ið frumsýndi verkið og sjötíu og
fimm ár síðan Jóhann lést. Það eru
tuttugu og fímm ár síðan verkið
var sýnt síðast af atvinnuleikhúsi
í Reykjavík og við teljum að það
eigi erindi við unga og aldna. Það
hefur verið rosalega gaman að
vinna að því.“
Margét Vilhjálmsdóttir leikur
Dísu biskupsdóttur og um hennar
persónu segir Margrét: „Dísa er
ung kona, ábyggilega nokkuð
menntuð miðað við aðrar stúlkur á
Islandi. Hún er dóttir biskupsins
og veit að hún er mesti kvenkostur
landsins. Hún er engin frekja, en
hún veit þó hvað hún vill. Hún er
saklaus en hún þroskast frá því að
hún hittir Loft fyrst og þar til hún
uppgötvar að það er eitthvað að
honum.“
- Þetta er þitt fyrsta hlutverk í
atvinnuleikhúsi, hvern-
ig leggst það í þig?
„I sumar hef ég tek-
ið þátt í uppfærslu
Hársins og það hefur
verið góður undirbún-
ingur. Sviðið í Óper-
unni er aðeins stærra
en svið nemendaleik-
hússins sem ég hafði
reynslu af fram að því.
Uppfærslan á Hárinu
hefur gert stökkið auð-
veldara. Ég kann vel
við mig hér í húsinu,
hér er mikið af góðu
fólki.“
Sigrún Edda Bjöms-
dóttir leikur eitt aðal-
hlutverkið, það er Steinunni vinnu-
konu.
- Er Steinunn fórnarlamb?
„Já, tvímælalaust. Hún er
fórnarlamb valdsins og jafnframt
fórnarlamb ástarinnar."
- Hvaða tilfinningar fínnst þér
eiga best við túlkun þessarar per-
sónu?
„Hún fer allan skalann, þessi
kona. Þetta er frábærlega vel skrif-
að hlutverk og vönduð leikpersóna.
Hún jafnast á við bestu leikpersón-
ur heimsbókmenntanna."
- Hvernig líst þér á að takast á
við þetta hlutverk?
„Þetta er óskahlutverk hverrar
leikkonu. Mér fínnst verkið gott
og það er ánægjulegt að eiga skáld
á borð við Jóhann. Ég las hann í
skóla og nú er ég að kynnast hon-
um aftur og skynja að við eigum
þar mikið skáld sem má alls ekki
falla í gleymsku. Þó að Steinunn
sé skrifuð og hugsuð sem átjándu
aldar kona þá höfðar hún sterkt
til mín sem kona á tuttugustu öld
og ég efast ekki um að flestar
manneskjur fínni til djúprar sam-
kenndar með þessari persónu. Við
höfum öll upplifað svipaða hluti,
þ.e. höfnunina en kannski ekki á
jafn dramatískan hátt.“
Benedikt Erlingsson fer með
hlutverk Galdra-Lofts og ég spurði
hernig honum þætti að stíga í
fyrsta sinn á fjalir atvinnuleikhúss
í svo krefjandi hlutverki.
„Þetta er stórkostlegt tækifæri,
óskadraumur margra ungra leik-
ara, og ég vona bara að ég klúðri
því ekki.“
- Er Galdra Loftur illmenni eða
tákn hins eyðandi afls í manninum?
„Nei, Loftur er óskaplega mann-
legur. Hann indæll strákur, næmur
og blíður. Ég get ekki séð neinn
Faust í honum sem berst á milli
góðs og ills. Ég held að hann eigi
óskaplega lítið val. Hann er
gráðugur í þekkingu og er upp-
reisnargjarn. Það má segja að
þekkingarleitin og galdurinn séu
uppreisnarleiðir hans. Loftur er á
milli tveggja kvenna, Tom Cruise
týpa sem markeraður er af metn-
aði, er framagjam og ætlar sér að
ná langt í lífínu.“ eÖG
Alain Robbe-Grillet hefur ný-
verið gefíð út lokabindi í
þriggja binda sjálfsævisögu
sinni og nefnist hún Síðustu dagar
Korintu.
- Hvað ert þú að takast á við í
þessari bók?
„Þessu er erfitt að svara. Svarið
er í bókinni. Titill hennar er sóttur
í frægt málverk eftir franskan mynd-
listarmann sem var uppi á síðari hluti
19. aldar er nefnist Síðasti dagur
Korintu. Það sýnir rómverskan kons-
úl sem kemur að rústum Korintu-
borgar eftir eldsvoða. í málverkinu
nær heitið Korinta yfir alla borgina
en í bókinni er Korinta nafn persónu
sem kemur fyrir í öllum bindum sjálf-
sævisögunnar. Korinta er greifí sem
heitir fullu nafni Henry Korinta.
Hann er riddaraliðshermaður sem er
þekktur fyrir að vera alltaf á hvítum
hesti. í þessari persónu koma saman
ýmsar fígúrur úr bókmenntum,
myndlist og kvikmyndum.
öll menning er byggö
ó rústum
Þema Síðustu daga Korintu er
rústir eins og rústirnar í málverkinu.
Þemað er í beinu sambandi við heim-
inn í dag. Samkvæmt hefðinni eru
rústir skildar sem eitthvað neikvætt,
eitthvað sem við hörmum. En rústir
eru það sem hinn nýji heimur verður
byggður úr. Það má hugsa sér að
öll menning sé byggð á rústum þeirr-
ar menningar sem kom á undan.
Verk Wagners eru byggð á verkum
Bachs, og verk Heideggers á verkum
Hegels sem byggði á verkum Kants.
Mín skrif byggja á rústum skrifa
Balzacs. Fyrir mér er hugtakið ekki
neikvætt heldur áhugavekjandi, það
vekur gleði. Ef sálarlífíð er í rústum
þá er það einfaldlega betra,“ segir
Robbe-Grillet og brosir.
Nú er Robbe-Grillet ekki eingöngu
rithöfundur heldur einnig kvik-
mjmdagerðarmaður og því liggur
beint við að spyrja á hvaða rústum
kvikmyndir hans eru gerðar. „Þær
eru byggðar á rústum raunsæislegra
kvikmynda. Kvikmyndum leikstjóra
eins Jean Renoir.“
Robbe-Grillet hefur mikinn áhuga
á orðsifjafræðum og allt þetta tal
um rústir fær hann til að velta því
fyrir sér hvort íslenska orðið rústir
sé skilt enska orðinu ryð (,,rust“).
Hann segir að þessi áhugi sinn sé
ekki vísindalegur heldur sé eingöngu
nauðsynlegt að hugmyndir um stofn
Njörður P. Njarðvík gaf nýlega út
ljóðabók með þýðingum á ljóð-
um sænska skáldsins Wemers
Aspenströms. Ljóðabókin nefnist
„Vindar hefja sig til flugs" og hefur
að geyma úrval úr þeim sautján
ljóðabókum sem Aspenström hefur
gefið útum ævina. í inngangi bókar-
innar segir að í þeim megi ljóslega
greina þróun sænskrar ljóðagerðar
síðustu fímmtíu ár. Blaðamaður
Morgunblaðsins sótti Njörð heim af
þessu tilefni til að ræða við hann um
útgáfu og efni bókarinnar.
Ljóó ef la skapandi
hugsun
Njörður segir eðli ljóða að gera
kröfur til lesandans og ljóðin verða
að miklu leyti til í lesandanum sjálf-
um. „Það sem er einkennandi við ljóð
er að við lestur þeirra kemur mynd
upp í huga lesandans. Sú mynd er
aðeins til hjá honum og þess vegna
skiptir viðtaka hans svo miklu máli.
Það gildir jafnt um ljóðagerð og
heimspeki, sem og alla þekkingu."
Njörður tekur dæmi af tveim
mönnum sem standa úti undir
stjömubjörtum himni. Annar
þeirra segir: „Ég sé stjörnu."
Hinn segir: „Ég sé ekki stjörnu.
Ég sé Ijós sem kemur frá
stjömu. Það hefur verið milljón-
ir ára á leið hingað og það end-
ar ekki hjá mér. Það heldur
áfram. Hvert liggur leið þess?
Deyr það nokkum tíma út?“
Þessir tveir menn hafa gjörólíka
viðtöku og það er þessi viðtaka
sem skiptir svo miklu máli þegar
ljóðatexti er lesinn að mati Njarð-
ar. Það er vegna þess að ljóðið lifír
í því sem viðtakandinn skapar á
milli orðanna. í þessu samhengi er
gott að taka örstutt Ijóð eftir
Aspenström sem nefnist Engispretta
(bls. 52).
Frelsið er
viðkvæmt
Franski rithöfundurinn og kvikmyndagerð-
armaðurinn Alain Robbe-Grillet heimsótti
ísland nýverið. Anna Sveinbjamardóttir
ræddi við hann um merkingu rústa og stöðu
kvikmyndagerðar.
orða séu áhugaverðar. „Það er gam-
an að því hvemig uppruni orða bend-
ir á það sem er falið í hugsuninni.
Til dæmis hefur franska orðir synd
„péché“ hugsanleg kynferðisleg
tengsl. Það er skylt orðinu fótur og
þýddi upprunalega „að skera fót af“.
Aó fela i texta
Ég nota oft orð hvers uppruna ég
þekki en enginn getur lesið þá merk-
ingu nema þeir sem þekkja hann
einnig. Flaubert sagði að texti feldi
hluti og að hlutverk höfundar væri
að fela. Það er til eintak af bók eft-
ir 19. aldar rithöfundinn Stendahl
þar sem hann hefur skrifað á spáss-
íuna útskýringar á því hvað hann er
að klæmast í textanum en enginn
annar hafði áttað sig á þessu.
Maður á aldrei að taka texta eins
og hann er á yfirborðinu. Maður á
alltaf að gmna textann um eitthvað
en þess konar hugmyndir falla ekki
hinum almenna lesanda í geð. Balzac
fellur t.d. mun betur í kramið en
Flaubert og Stendahl vegna þess að
hann felur mikla minna í textanum
en þeir.“
- En hvemig felur maður í kvik-
myndatexta?
„Það mætti halda að samkvæmt
grundvallarlögmáli þá feldi texti en
mynd sýndi. Þennan misskilning má
sjá í nýlegri kvikmyndaútgáfu Chab-
rol á Madame Bovary. Það er fullt
af földum merkingum í textanum en
Chabrol reynir að sýna allt þannig
að ekkert verður eftir af upprunalega
verkinu. Þessi skáldsaga Flauberts
vakti hneykslan þegar hún kom út
og menn sem vildu græða á því lögðu
til við Flaubert að gefa út mynd-
skreytta útgáfu af sögunni. í bréfi
sem Flaubert skrifaði frænku sinni
segir hann m.a. af þessu tilefni „af
hveiju ætti ég að leyfa bjánum að
sýna það sem ég er að fela“.
En svo ég snúi mér aftur að spurn-
ingunni. Þá er það sama á ferðinni
í kvikmyndum. Það er vinna klippar-
ans að vinna með frásögnina til að
fela. Það er ótrúlegt hve mikið er
talað í hefðbundnum myndum. Flest-
ir kvikmyndagerðarmenn láta tal
útskýra myndir sínar. Þegar lítið er
talað, þegar engin orð lýsa hvað er