Morgunblaðið - 21.03.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 21. MARZ 1995 B 3
KOSNINGAR 8. APRÍL
Greiðsluaðlögun
Á FLOKKSÞINGI
Alþýðuflokksins var
samþykkt ályktun þar
sem áhersla var lögð á
að frumvarp um
greiðsluaðlögun verði
samið á grundvelli
nefndarálits þar um.
Framsóknarflokkurinn
hefur lagt fram frum-
varp um svipað efni þar
sem ekki er gert ráð
fyrir að greiðsluaðlög-
un taki til skulda
tryggðra með veði eða
sjálfsskuldarábyrgð.
Slíkt frumvarp leysir
engan vanda og vand-
séð til hvers það er lagt
fram. En hvað er greiðsluaðlögun
skv. hugmyndum fyrrgreindrar
nefndar? Hún merkir samræmingu
skulda og greiðslugetu þ.e. skuldara
og fjölskyldu hans sé tryggt öruggt
íbúðarhúsnæði og mannsæmandi
félagsleg staða, þrátt fyrir fjármála-
legar hremmingar. Efni skuldari
skilmála greiðsluaðlögunar í 3-5
ár munu skuldir sem flokkast sem
almennar kröfur við gjaldþrotaskipti
falla niður séu þær umfram
greiðslugetu. Skuldir með veði í
fasteign skuldara eða annarra og
skuldir tryggðar með sjálfskuldar-
ábyrgð sem fyrirsjáanlega fengjust
ekki greiddar við innheimtu- og
fullnustuaðgerðir falla í sama hóp.
Þær sem sannanlega fengjust
greiddar við slíkar aðgerðir greiðast
að fullu. Hins vegar verði lánstími
lengdur og vanskil endurlánuð.
íbúðarhúsnæði af hæfilegri stærð
yrði ekki selt til fullnustu skulda
en óhóflega stórt eða dýrt húsnæði
yrði selt og annað hæfilegt húsnæði
tryggt. Veðsett lausafé og munir
keyptir með eignarréttarfyrirvara
yrði selt nema það væri nauðsynlegt
til framfærslu og innan hóflegra
marka. Greiðsluaðlögun yrði ein-
ungis veitt einu sinni. Hana mætti
taka upp innan hinna 3-5 ára, við
breyttar aðstæður af
ófyrirséðum aðstæðum
t.d. vegna sjúkdóma,
slysa eða atvinnuleysis.
Bijóti skuldari skilmála
greiðsluaðlögunar félli
hún niður og öll áhrif
hennar. Heimild til
greiðsluaðlögunar yrði
veitt með úrskurði
dómara. Allar inn-
heimtuaðgerðir, nauð-
ungaruppboð o.fl.
myndu stöðvast. Fram-
kvæmdin yrði í höndum
sýslumanna. Skuldari
ynni sjálfur upp yfirlit
um skuldir sínar, tekjur
og neyslu. Tæki með
öðrum orðum sjálfur utan um vand-
ann. Skuldari og ijölskylda hans
gengi jafnframt í gegnum námskeið
þar sem tekið væri á rótum vandans
og reynt að tryggja þann árangur
sem að er stefnt. Þetta yrði gert
undir handleiðslu lögfræðinga, við-
skiptafræðinga, sálfræðinga eða
annarra sem löggiltir yrðu til starf-
ans t.d. neytendasamtökin, verka-
lýðsfélög o.fl. Öll vinna yrði fram-
Heimild til greiðsluað-
lögunar, segir Magnús
M. Norðdahl, yrði veitt
með úrskurði dómara.
kvæmd í hópi fólks sem væri í svip-
aðri stöðu. Skuldari fengi þannig
ekki „venjulega" opinbera af-
greiðslu heldur gengi hann í gegn-
um ákveðið ferli sem vel má kalla
fjármálameðferð. Eitt markmið
hugmyndarinnar er einmitt að fylla
í þá eyðu sem vanræksla á fjár-
munalegu uppeldi og langtíma íjár-
hagsvandræði hafa skapað í lífi
margra. Margföldunaráhrif aðgerð-
anna myndu skila sér til næstu kyn-
Magnús M.
Norðdahl
slóða. Lög um greiðsluaðlögun hafa
einnig varnaðaráhrif. Það verklag
að lána fé án tillits til greiðslugetu,
verður fráhrindandi. En heyrst hafa
raddir sem finna þessum róttæku
hugmyndum flest til foráttu. í fyrsta
lagi vegna þess að vegið sé að ör-
yggi í viðskiptum. Þessu er ég ekki
sammála. Örugg veð, ábyrgðir og
aðrar tryggingar standa en lánin
lengjast og vanskilin endurlánast.
Hagsmunir kröfuhafa eru þannig
tryggðir. Illa tryggðar kröfur yrðu
betur tryggðar þar sem við gjald-
þrot og uppboð fæst ekkert upp i
þær. Við greiðsluaðlögun fæst hins
vegar það sem sennilegt má telja
að skuldari ráði við. Viðskiptaörygg-
ið er því hið sama og áður og ef
eitthvað er betra. í öðru lagi er því
haldið fram að samningafrelsið sé
skert. Því er ég ekki heldur sam-
mála. Greiðsluaðlögun hróflar ekki
við frelsi til samninga frekar en lög
um gjaldþrot og ákvæði uppboð-
slaga um ófullnægða veðhafa. Þegar
eru einnig í gildi lög sem heimila
ógildingu samninga, banna órétt-
mæta viðskfptahætti og setja samn-
ingafrelsinu skorður og leikreglur.
í þeim felst að samningar efnast
ekki vegna aðstæðna sem síðar
koma til eða voru til staðar við
samningsgerð. Einnig eru í gildi lög
um greiðslustöðvanir og nauða-
samninga sem miða að því að koma
í veg fyrir gjaldþrot skuldara. Þau
lög falla hins vegar ekki að þörfum
einstaklinga utan atvinnureksturs
en það gerir greiðsluaðlögun eins
og tillaga er gerð um hana í áliti
nefndarinnar. Kominn er tími til að
nálgast vandamálið með nýrri hugs-
un og bregðast við þeim vanda sem
þúsundir fjölskyldna eru í vegna
vanskila, fallinna ábyrgða og yfír-
vofandi greiðsluþrots.
Höfundur er sijómarformaður
Húsnæðismálastjómar og skipar
10. sæti lista Alþýðuflokksins í
Reykjavík.
Hvenær hækka skatt-
amir í Garðabæ?
í HUGUM margra landsmanna
er Garðabær vel stætt bæjarfélag.
Þar hafa flestir ágæta afkomu og
húsakostur þykir í góðu meðallagi.
Litlum vandkvæðum ætti því að
vera bundið fyrir bæjarsjóð að afla
tekna til að mæta þörfum íbúa fyr-
ir þjónustu. Ráðamenn Garðabæjar
hafa um langt skeið stært sig af
góðum fjárhag bæjarfélagsins sam-
fara lágri skattheimtu. Því miður
er Garðabær ekki eins vel stæður
eins og látið er í veðri vaka. Eytt
hefur verið um efni fram mörg
undanfarin ár og skuldimar hafa
þessvegna hrannast upp. Eftir nær
þriggja áratuga stjórnvisku Sjálf-
stæðisflokksins er bæjarsjóður
sokkinn í skuldafen.
Heildarskuldir námu um 1.200
milljónum króna um síðustu ára-
mót, eða um 160% af skatttekjum.
Til samanburðar skulduðu ná-
grannarnir í Hafnarfirði 145% af
sínum skatttekjum i lok ársins
1993. (Árb. sv.félaga 1994, nýrri
tölur ekki fáanlegar.) í Garðabæ
gufar nú tíunda hver króna upp í
fjármagnsgjöld vegna lána. Vaxta-
kostnaðurinn einn nemur næstum
öllum fasteignaskattinum sem hús-
eigendur eru að greiða til bæjarfé-
lagsins um þessar mundir. Fram-
kvæmdageta bæjarfélagsins er vit-
anlega stórlega skert við þessar
aðstæður, þegar það lætur nærri
að einn stór leikskóli með innan-
stokksmunum og lóð fjúki út um
gluggann á ári hveiju í formi
vaxtakostnaðar.
Bæjarfulltrúar Framsóknar-, Al-
þýðuflokks og Alþýðubandalags í
bæjarstjórn Garðabæjar lögðu fram
eigin fjárhagsáætlun
fyrir árið 1995. Megin-
stef hennar var aðhald
í rekstri og fram-
kvæmdum, en að auki
var þar lagt til að eign-
ir yrðu seldar til
skuldalækkunar. Með
tillögum þessum hefðu
skuldir bæjarsjóðs
lækkað um 150 millj.
kr. á þessu ári. Fjár-
hagsáætlun valdhaf-
anna í Sjálfstæðis-
flokknum var síðan af-
greidd á dögunum.
Niðurstaða hennar
hljóðar einungis upp á
um 100 millj. kr.
skuldalækkun. Þá á einnig eftir að
taka tillit til árlegrar framúrkeyrslu
áætlunarinnar, en samkvæmt hefð-
inni verður þar um einhveija tugi
milljóna króna að ræða.
Félagshyggjuflokkarnir
í Garðabæ lögðu til, seg-
ir Einar Sveinbjörns-
son, meiri ráðdeild og
sparnað en Sjálfstæðis-
flokkurinn.
Félagshyggjuflokkarnir í bæjar-
stjórn Garðabæjar lögðu til meiri
ráðdeild og aðhaldssemi en sjálfur
Sjálfstæðisflokkurinn! Einhvern
tíma hefði það nú þótt saga til
næsta bæjar. Fjölmargar vel
ígrundaðar tillögur
minnihlutans um
sparnað í rekstri hlutu
ekki náð fyrir daufum
eyrum Sjálfstæðis-
flokksins og voru ein-
faldlega felldar án
nokkurrar umræðu.
Vinnulag sem þetta
tíðkast sennilega
hvergi annars staðar
en í bæjarfélögum þar
sem sama stjórnmála-
aflið hefur farið með
völd svo lengi sem raun
ber vitni.
Það er deginum ljós-
ara að við skuldasöfn-
un bæjarsjóðs verður
að bregðast annaðhvort með hörð-
um aðhaldsaðgerðum eða þá aukn-
um tekjum. Fyrst Sjálfstæðisflokk-
urinn er ekki reiðubúinn að fara
leið sparnaðar og mögulega sölu
hluta húseigna bæjarsjóðs, verða
að koma til hækkaðir skattar eigi
að verða unnt að halda uppi sömu
þjónustu í bæjarfélaginu og undan-
gengin ár. Það er reyndar vissa
þess er þetta ritar að Sjálfstæðis-
flokkurinn verði að gripa til þess
óyndisúrræðis að auka tekjur með
hækkuðum skattaálögum og þá lík-
lega fyrr en síðar.
Löngu er tímabært fyrir sjálf-
stæðisfnenn að þeir fari að taka
kíkinn frá blinda auganu, því að
lifseig goðsögn þeirra um sterka
fjárhagsstöðu Garðabæjar er því
miður fallin.
Höfundur er bæjarfulltrúi
Framsóknarflokksins í Garðabæ.
Mikíll er máttur
gleymskunnar
Fyrri hluti
SÍÐASTLIÐIÐ haust lék íslenskt
samfélag á reiðiskjálfi vegna
hneykslismála í kringum þáverandi
félagsmálaráðherra, Guðmund
Árna Stefánsson, sem neyddist til
að segja af sér í kjölfar skýrslu
Ríkisendurskoðunar um embættis-
færslur hans. Stjórnarandstaðan
fann sig knúna til að flytja van-
trauststillögu á alla ráðherra í ríkis-
stjóm Davíðs Oddssonar enda höfðu
þeir setið þegjandi
undir fárinu og vörp-
uðu allri ábyrgð yfir á
Guðmund Árna. Mikil
umræða átti sér stað
um siðferði íslenskra
sjtómmála, fundir og
ráðstefnur voru haldn-
ar og öllum bar saman
um að úrbóta væri
þörf. Nú fimm mán-
uðum síðar er þessi
umræða gjörsamlega
gleymd og grafin og
ef marka má skoðan-
akannanir munu sömu
flokkar með sömu
menn sitja áfram við
stjórnvölinn og halda
áfram að deila út gæð-
um til flokksmanna sinna. Þessi
staða er afar undarleg og umhugs-
unarverð þegar haft er í huga allt
það sem yfir fólk hefur gengið á
þessu kjörtímabili og ástæða er til
að rifja upp. Ég hlýt að spyrja ætl-
ar fólk að kjósa yfir sig óbreytt
ástand?
Menntamálaráðherra
fer á kreik
Ríkisstjórn Davíðs Oddssonar var
mynduð í lok apríl 1991. Þá þegar
varð ljóst að von var tíðinda því
boðskapurinn sem frá henni gekk
hljóðaði upp á einkavæðingu, niður-
skurð og þjónustugjöld. Og það var
hafist handa.
Menntamálaráðherra Ólafur G.
Einarsson boðaði skólagjöld sem
tók þó töluverðan tíma að koma á
vegna andstöðu í Alþýðuflokknum.
Nú greiða nemendur í öllum fram-
haldsskólum skólagjöld sem notuð
eru til reksturs skólanna, en borg-
uðu áður í nemendasjóði og félags-
líf. Gjöld voru stórhækkuð í háskól-
unum en t.d. háskólaráð HÍ hefur
staðið gegn frekari hækkun enda
duga slik gjöld skammt í svo stórri
stofnun, meðan nemendur munar
um þau. Menntamálaráðherra
stöðvaði tilraun Menntaskólans við
Hamrahlíð til skipulagsbreytinga
sem ætlað var að taka á vanda
þeirra nemenda sem ráða illa við
framhaldsskólanám eins og það er
nú skipulagt. Ráherrann hætti með
hálfsmánaðar fyrirvara við að
lengja kennaranám við Kennarahá-
skólann úr þremur árum í fjögur
þótt búið væri að undirbúa það og
taka inn nemendur með tilliti til
þess. Aðaltíðindin úr menntamála-
ráðuneytinu birtust þó seint um
haustið 1991 þegar í ljós kom að
meiningin var að spara á hátt í 200
millj. kr. með því að skera niður
kennslu í grunnskólum landsins,
fjölga í bekkjum og fresta nokkrum
ákvæðum grunnskólalaga sem
reyndar heyrðu undir sveitarfélög-
in. Þessi niðurskurður hefur verið
endurtekinn ár eftir ár og hefur
leitt af sér fækkun kennslustunda
sem m.a. hefur komið niður á ís-
lensku- og stærðfræðikennslu, stöð-
um kennara hefur fækkað og það
sem verst er, börnin fá alls ekki
þá kennslu sem þeim ber lögum
samkvæmt. Á þessu skólaári var
byijað að skila börnunum aftur
þessum kennslustundum, en
margra vikna verkfall kennara ger-
ir þann ávinning að engu, en sam-
drátturinn hefur að sjálfsögðu kom-
ið illa við allt of lág laun kennara.
Háskólinn undir hnífinn
Háskóli íslands hafði verið í svelti
um þriggja ára skeið þegar núver-
andi ríkisstjóm tók við. Sultarólin
var hert enn meira þannig að fella
varð niður námskeið og fækka
kennurum. í ýmsum greinum hafa
nemendur átt erfitt með að ljúka
námi vegna skorts á námskeiðum
og hafa haldið til útlanda til að
bjarga sínum málum. Síðastliðið
haust gripu kennarar og stúdentar
til sinna ráða, lýstu því yfír að HÍ
væri að verða annars
flokks skóli og beittu
ráðamenn miklum
þrýstingi sem skilaði
þeim árangri að fjár-
veitingar voru hækkað-
ar nokkuð, þó ekki
nærri nógu mikið til að
verða sambærilegar við
það sem gerist meðal
háskóla í nágranna-
löndum okkar. Nú
keppast flokksforingj-
amir við að lýsa ást
sinni á menntun og vís-
indum sem hinni einu
framtíðarvon, löngu
búnir að gleyma því
hvernig þeir beittu hníf-
unum allir sem einn
gegn menntakerfínu, að ekki sé nú
talað um kjör kennara sem enginn
þeirra hefur tekið á.
Háskólinn hafði verið
í svelti í þrjú ár þegar
ríkisstjórnin tók
við, segir Kristín Ást-
geirsdóttir, en sultaról-
in var hert enn meir af
sitjandi stjórn.
Víkur þá sögunni að Lánasjóði
íslenskra námsmanna. Vorið 1992
urðu hörð átök um þær breytingar
sem ríkisstjórnin vildi gera á lánum
til námsmanna. Lánasjóðurinn hafði,
aukið mjög umsvif sín og ljóst að
taka varð á málum hans. Aðferðin
sem beitt var fólst í því að létta af
ríkisstjóði, beina sjóðnum í æ ríkara
mæli út á lánamarkaðinn og herða
kröfur til námsmanna verulega.
Skila þarf 100% námsárangri til að
fá lán, hvað sem á dynur. Lánin
fást ekki fyrr en efcir á, þannig að
námsmenn verða að leita til bank-
anna til að brúa bilið sem fítna vel
á yfirdráttarlánum til þeirra. Vextir
voru settir á lánin og endurgreiðsl-
umar hertar svo að vandséð er að
hefðbundnar stéttir háskólamennt-
aðra ríkisstarfsmanna geti staðið
undir þeim. Formaður stjómar LÍN
lýsti því yfír á fundi með námsmönn-
um að þeir skyldu ekki láta sig
dreyma um að geta tekið námslán
og ætlað sér síðar á ævinni að koma
sér upp þaki yfir höfuðið. Afleiðing-
in er sú að verulega hefur dregið
úr umsóknum um lán, en nemendum
hefur ekki fækkað. Það em einkum
námsmenn utan af landi sem hætt
hafa við að taka lán, einstæðr*-
mæður og bamafólk og það vekur
þá spurningu livernig þeir náms-
menn fjármagna nám sitt. Það er
ljóst að námsmenn eru aftur farnir
að vinna með námi sem hlýtur að
teíja fyrir þeim, en það kostar sitt
fyrir skólana að nemendur séu leng-
ur að ljúka námi. Hver er þá sparn-
aðurinn þegar uþp er staðið? Það
þarf að kanna rækilega afleiðingar
breytinganna, en það er alveg ljóst
að námsmönnum hefur verið gert
erfiðara fyrir og margir lánþegar
verða í miklum vanda þegar kemur
að því að 'greiða lánin til baka.
Höfundur er þingkona
Kvennalistans í Rcykjavík.
Kristín
Ástgeirsdóttir